Eksperimental psixologiya

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar:
1. Xotira, uning turlari va protsesslari haqida tushuncha bering.
2. Xotira mavzusida o’tkaziladigan tadqiqotlarga misol keltiring.
3. Ihtiyorsiz esda qoldirish qanday amalga oshadi?
4. Diqqatning psixologik ta’rifini ayting.
5. Diqqatning inson hayotida tutgan o’rni qanday?
6. Diqqatning laboratoriya sharoitida o’rganilishi xususida gapiring.
7. Sezgi haqida umumiy tushuncha bering.
8. Sezgirlik va uning chegaralari haqida qisqacha tushuncha bering.
9. Sezgini o’rganish bo’yicha o’tkazilgan tadqiqot qanday amalga oshiriladi?.
10.Idrok va uning turlari haqida tushuncha bering.
11. Idrok mavzusida o’tkaziladigan tajribalarga misol keltiring.
12. Idrok va uning inson xayotida tutgan o’rni qanday?
11-MAVZU: SHAXS PSIXODIAGNOSTIKASI.
RYeJA:

1. 
   Individ, shaxs, individuallik. SHaxsning psixik holatlari va xususiyatlari.
   
2. 
   SHaxs motivatsiyasini psixologik diagnostika qilish.
   
3. 
   SHaxsning individual – psixologik xususiyatlari psixodiagnostikasi.
   
4. 
   SHaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi.
   

Tayanch tushunchalar:
Motiv – muayyan ehtiyojlarni qondirish bilan bog’liq bo’lgan faoliyatga undovchi sabab.
Motivatsiya – insonni faol faoliyatga undovchi sabablar majmui.
Ekstavyersiya – shxsning tyevarak-atrofdagi odamlarga, tashqi hodisalarga yo’nalishi.
Introvyersiya – shaxsning o’z fikrilari, syezgilari, kechinmalarining o’z-o’ziga tayanishi.
Sotsiomyetriya- o’zaro munosabatlar tizimi bilan psitxologik qovushuvchanlikni aniqlash maqsadida guruh va jamoalardagi shaxslararo munosabatlarni o’rganishdan iborat psixologik tadqiqot myetodi.
SHaxs jamiyat a’zosi bo’lgan inson. SHaxsning boyligi uning hayotga faol munosabati, boshqa kishilar bo’ladigan aloqalarning turli-tumanligiga bog’liq bo’ladi.
SHaxs psixologiyasigs u a’zo bo’lgan ijtimoiy guruh psixologiyasi ta’sir etadi. Muloqot jarayonida kishilar o’zaro bir-birlariga ta’sir etadilar va buning natijasida jamiyatg, myehnatg, insonlarga, shaxsiy sifatlarga nisbatan qariashlarda, ijtmimoiy ustanova hamda boshqa munosabatlarda umumiy insoniylik tarkib topadi.
SHaxsningg muloqot doirasi qanchalik keng bo’lsa, uning hayotning turli sohalari bilan aloqasi shunchalik turli – tuman bo’ladi, shaxs ijtimoiy munosabatlar dunyosiga shunchalik chuqurroq kira oladi. Uning ma’naviy dunyosi boy bo’la boradi.
Inson, shaxs, individ tushunchalari bir-biridan farqlanadi.
Inson – bir tomondan biologi mavjudot, ongga ega bo’lgan, tashqi dunyoni bilish hamda uni faol ravishda o’zgartirish qobiliyatiga ega bo’lgan mavjudotdir. Insonga ikki oyoqda yurish, bilish va dunyoni o’zgartirish vositasi sifatida qo’lning taraqqiyoti va miyaning yuksak darajada rivojlanishi xosdir.
Boshqa tomondan, inson- ijtimoiy mavjudot. Bu uning eng muhim byelgisi, chunki ijtimoiyhayot va ijtimoiy munosabatlar va myehnat biologik mavjudot bo’lgan insonning tana tuzilishini o’zgartirdilar va o’zlariga bo’ysundirdilar.
Individ – biologik turga kiruvchi alohida tiri mavjudot. Individ insonning biologik tomonini xaraktyerlaydi.
Inson haqida gapirar ekan, psixologiya «shaxs tushunchasiga tayanadi.
SHaxs inson tushunchasiga qaraganda torroq tushuncha. SHaxs – ijtimoiy mavjudot sifatida qaraluvchi insondir. Fanda «inson», «shaxs», «individuallik» tushunchalari keng qo’llaniladi. Ba’zida bu tushunchalar yni bir xil tushunchalar ba’zi hollarda esa bir-biriga qarama-qarshi bo’lgan tushunchalar dyeb qaraladi. Lyekin bu qarashlarning barchasi noto’g’ri qarash hisoblanadi.
«Inson» tushunchasi boshlang’ich, birlamchi tushuncha. Inson avvolo Hoto sapiens sinfiga mansub biologik mavjudot. Biroq boshqa hayvonlardan farqli inson ongga ega. Biologik tur sifatida inson o’ziga xos tana tuzilishiga ega. SHu bilan bir vaqtda inson ijtimoiy mavjuddotdir. Inson ijtimoiy mahsul bo’lishi ongning egasi. Jamiyatda va jamiyat tufayli inson faqat myehnat va bilishga emas, balki o’zining ichki jarayonlari, ichki dunyosini anglash, aqlan harakat qilishga ham qobiliyatlidir. ¤z-o’zini anglash inson ongi taraqqiyotining yuksak bosqichi bo’lib hisoblanadi.
«SHaxs» ijtimoiy- tarixiy tushunchadir. Uning ijtimoiy mohiyati va vazifalar – tavsifnomasidagi asosiy ko’rsatkichlardir.
SHaxs jamiyatda ma’lum holatni egallovchi, muayyan ijtimoiy rolni bajaruvchi ongli individ. SHaxs ijtimoiy munosabatlar sub’yekti va ob’yekti. SHu bilan birga shaxs faoliyat sub’yekti va uning mahsuli. SHaxs faoliyatda namoyon bo’lish bilan birga, faoliyatda shakllanadi ham.
Dyema, shaxs – o’zining kelib chiqishi jihatidan ijtimoiy bo’lgan, o’z e’tiqodi qarash, munosabatlari, baholariga ega bo’lgan sub’yekt. SHaxs bo’lish uchun har bir inson 3 ta xususiyatga ega bo’lishi lozim. Bular: ijtimoiy mavjudot bo’lishlik; ongga va o’z-o’zini anglashga ega bo’lishlik hamda o’zini aktiv faoliyatda namoyon qilishlik. SHaxsning pozitsiyasi – bu uning munosabatlari tizimidir. SHaxsning hayotni moddiy sharoitlariga, jamiyatga, insonlarga, o’ziga, o’zining shaxsiy burchlariga bo’lgan munosabatlari muhim munosabatlar hisoblanadi. «Bu munosabatlar shaxsning ahloqiy qiyofasini, uning ijtimoiy ustanovkalarini byelgilaydi.
Har bir shaxs o’ziningsh individualligiga ega bo’ladi. Individuallik – bu o’ziga xos xususiyatlaga ega bo’lgan shaxs. Individuallik dyeyilganda avvolo shaxsning uni boshqa kishilarga o’xshaydigan qiluvchi qandaydir muhim xususiyati tushuniladi. Har bir inson individualligiga ega, ammo ba’zi kishilarda individuallik yaqqol, yorqin namoyon bo’lsa, boshqalarda esa unchalik ko’zga tashlanmaydi.
Dyemak, individuallik – individning boshkalardan farqlanadigan ijtimoiy xususiyatlari, psixikaning o’ziga xosligi hamda uning qaytarilmasligi.
Individuallik psixik faoliyatning intyellyektual, emotsional, irodaviy sohalarida yoki bu sohalarning barchasida baravar namoyon bo’lishi mumkin.
Individuallik shaxsni aniq va to’la xaraktyerlaydi. Individuallik shaxs psixologik xususiyatlarining qaytarilmas, o’ziga xos bog’liqligidir.
SHaxsning psixik xususiyatlari insonning ijtimoiy tajribasi, uning hayoti va faoliyati, ta’lim – tarbiya ta’siri ostida tarkib topadi. SHaxsning shakllanishi u yashaydigan jamiyat sharoilari hamda mana shu ijtimoiy sharoitlarda u oladigan ta’lim va tarbiya bilan byelgilanadi.
SHaxsning individual - psixologik xususiyatlari, uning faoliyati motivlari, boshqalar bilan bo’ladigan munosabatlari hamda emotsional – irodaviy sohalarini o’rganish uchun maxsus myetodikalar ishlab chiqilgan. SHaxsni o’rganishda turli maxsus myetodikalardan foydalanish bilan birga shaxsning qiziqishlariga, ehtiyolariga, uning atrofdagi odamlar bilan mnosabatiga tyegishli bo’lgan ko’plab savolnomalardan ham foydalanish mumkin. Bu savolnomalar yordamida ekspryemintal – psixodiagnostik tadqiqotlar yanada boyiydi, to’ldiriladi.
SHaxsning turli tomonlarini o’rganishga qaratilgan mana shunday myetodikalar bilan tanishib chiqamiz.