Eksperimental psixologiya

Guruhlar	Tajribada ishtirok etuvchilar	Ijodiy topshiriw vaqti		Ko’makchi topshiriq vaqti
Solishtirish natijalari
	Jami	% hisobida	Jami	% hisobida
Tajriba guruhi
Nazorat guruh

3. "9 ta nuqta" masalasi
Kundalik hayotimizda murakkab vazifa yoki topshiriq-largga duch kyelganimizdatopshirikda byerilmagan ko’rsatmalar haqida fif yuritib hem ko’p xollarda muammolarga duch kyelib qolamiz.
Kuyida kyeltirilgan masala o’quvchilarni sun’iy to’siy^arni yuzaga kyeltirmaslikni o’rgatadi. Buning uchun esa byerilgan topshiriq instruktsiyasini diqqat bilan eshitish lozim. O’quvchilarga kuyidagi topshiriq byeriladi:
" Ushbu

1-rasm
9 ta nuqtani shunday 4 ta chiziq bilan birlashtiringki, birlashtirish jarayonida ko’lingiz uzilmasin, ikkinchi bor

chizikdan chizilmasin."
Tahminan bu 2-rasmdagi ochiq konvyertda ifodalanganday
bo’lishi mumkin.

2-rasm
Undan so’ng o’quvchilarga oldindan tayyorlab ko’yilgan 20 ta blank byeriladi. Unda 9 ta nuqga ifodalangan bo’lib, protokolda har bir urinishning vak^i qayd qilib boriladi.

Tyekshiriluvchi 15 minut vakt ichida byelgilangan tartib-dagi urinishlarni qilgach, masalani yecha olmasa, unga qo’shimcha yordam byeriladi; ya’ni kvadratdan chyetga chiqish tavsiya etiladi. Bu yerdamda qaysi chiziq chyetga chiqishi kyerakligi aniq ko’rsatilmaydi. Agar bu yordam ham masalani yechishga ko’mak byermasa, ikkinchi yordamga kirishiladi va "3-rasmdagiga o’xshash javob topishga harakat qushing" dyeyiladi.

3 - rasm
Byerilgan 5 minutdan sung masala uz yechimini topadi /4-rasm/

Yechim:




4. Tafakkur jarayonida tasavvurlarning , ahamiyati
Ba’zi bir masalalarni yechishda tasavvurlarning roli juda katta bo’ladi. Zyero, ba’zan bir masalani yechishda tasavvurning ahamiyati katta bo’lsa, boshqa holatlarda vyerbap nutqiy-mantiqiy xulosa chiqarishda tasavvurlarga to’uri suyanish yaxshi samaralarni byeradi. Quyida biz ikkitta masalani kyeltiramiz.
1 -masala:
Kitob javonida bir avtorning 2 tomlik kitobi turibdi. Birinchi tom - 300 byet va ikkinchi tom 200 byetdan iboratdir. SHkafda kitob qurti paydo bo’lib, birinchi tomning birinchi byetidan ikkinchi tomning oxirgi byetigacha tyeshib qo’ygan. Kitob qurti kitoblarning nyechta byetini tyeshib qo’ygan?
2-masala:
A shahardan B shahargacha 120 km. A shahardan B shaharga 300 km/s tyezlik bilan poyezd yo’lga chikdi. B shahardan A shaharga esa bir vaktning o’zida qaldiruoch 60 km/s tyezlik bilan uchib chiqdi. U poyezdgacha uchib borib, yana shaharga qaytib kyeldi. Qaldirgoch B shaharga yetib borib, yana poyezd tomonga qaytib uchib kyetdi va yana bir bor shaharga qaytib va yana poyezd tomonga uchib borgan. Poyezd B shaharga yetib borguncha qaldiruoch bir nyecha bor A va B shaharning o’rtasida uchib o’tgan. Qaldirgoch nyecha km yo’lni uchib o’tgan?
Birinchi masalani yechishda tasavvur muhim ahamiyatga ega. Bu masalani kitoblarni javonda qanday turganini aniq tasavvur qilgan holda yechish mumkin.
Ykkinchi masalani yechish uchun vyerbal - mantiqiy xulosa chiqarishning o’zi yetarli /agar o’quvchilar qaldiruochni A shahardan B shaharga uchib o’tishlarini tasavvur qiladigan bo’lsalar, masalani umuman yecha olmasliklari mumkin/.
5. Tafakkur va nutq orasidagi bogliqlik
Turli masalalarni yechishda ularni ouzaki nutkda to’uri byerilishi katta ahamiyatga egadir. Zyero, tafakkur va nutq o’zaro bir-biriga bouliq bo’lib, masala yechish jarayonida uni qayta formulirovka qilish masalaga boshqacha yondoshish va tyez yechishga yordam byeradi. Quyida biz ana shunday myetodikalardan birini tayedim etamiz. Vazifani yechish jarayonida o’quvchilarga gyeomyetrik masalani yechish takdim etiladi.
AVSD kvadrat va VYeDR, AV=a, AYe=v parallyelogramm byerilgan.



5-rasm

Bunda bir gurux o’quvchilarga "VYeDR parallyelogramm va AVSD kvadratining maydonlari nimaga tyeng ekanligini toping", - dyegan topshiriq byeriladi.

Ikkinchi guruh o’quvchilariga: "AYeD va VSR uchburchaklar qanday figurani tashkil etadi vaularning maydonlarining yigindisi nimaga tyeng" dyegan topshiriq byeriladi.
Olingan javoblarni qayta ishlash natijasida u yoki bu topshiriqni to’uri yechgan o’quvchilar hisoblab chiqiladi. Byerilgan formulirovkaga bo’ysunmay masalani yechgan o’quvchilarning yechimlari alohida tahlil qilinib, tafakkurning mustaqilligi, o’ziga hosligi, egiluvchanligi kabi xususiyatlarga e’tibor qaratiladi.
6. Maslalarni yechishda tafakkurdagi shablonlarni yengish
Mustaqil fikrlash, tafakkurni rivojlantirish, shablonlarni yengishdagi kuyidagiga o’xshash masalalarni yechish juda foydalidir.
1. Ikkita kishi, yoshlikda do’st bo’lgan insonlar uchrashib qolishdi va ularning orasida kuyidagi dialog bo’lib o’tdi:
- Sizni ko’rmaganimga ham ancha bo’lib kyetdi. Siz haqingizda hyech narsa bilmayman ham.

• 
  Myening qizim bor!
  
• 
  Ismi nima?
  
• 
  Oyisining ismini qo’yganmiz.
  

- Laylo nyecha yoshga to’ldi?
Suhbatdosh do’stining qizini nomini qayerdan bildi?
Javob: "Ikkita kishi, yoshligidan do’st bo’lgan" iborasining o’zi erkaklar uchrashganidan dalolat byeradi. Aslida esa erkak va ayol uchrashgan bo’lib, ayol Layloning onasidir.
2.Ikki kishi daryo yoqasiga kyeldi. Daryo bo’yida qayiq turgan bo’lib, unga faqat bir kishi siuadi. Kishilarning ikkisi ham daryodan qayikda suzib o’tib, o’z yo’llarida davom etdilar. Buni ular qanday amalga oshirdilar?
Javob: Yo’lovchilar ikkita qarama-qarshi daryo yoqasiga bir vaqtda kyelishgan. Biri qayikda u yoqqa o’tgach, boshqasi qaytgan. Masalani yechishga esa "Ikki kishi daryo yoqasiga kyeldi" dyegan gap xalaqit byeradi, go’yoki ular daryoning bir tomonidan turganday.
3. Oltita gugurt cho’pidan to’rtta bir xil uchburchak yasang.
Javob: Ushbu masalani yechishdagi qiyinchilik shundan iboratki, bir masalani bir tyekislikda yechishga o’rganganmiz. Ushbu masalada esa o’lchovdagi tyekislikka chiqish lozim, ya’ni gugurt cho’plarini tyetraedr shaklida qo’yish lozim.

6-rasm
4. Polkovnikning otasini o’uli polkovnikning o’ulining otasi bilan gaplashdi. Polkovnik bu suhbatda bo’lmasa, kim bilan kim suhbatlashgan?
Javob: Ushbu masalani yechishda bizga polkovnik erkak kishi bo’lsa kyerak dyegan shablon halaqit byeradi. Ushbu holatda esa polkovnik - ayol kishi. Polkovnikning akasi uning eri bilan gaplashgan.