Eksperimental psixologiya

3. TAFAKKURNI RIVOJLANTIRUVCHI O’YINLAR, MASHQLAR VA MYeTODIKALAR
1.Tafakkurning rigidligi
Ushbu myetodika tafakkurning flyeksibilligini aniqlash va rivojlantirishga mo’ljallangan bo’lib, unga qarama-qarshi bo’lgan hususiyat - tafakkurning rigidligidir. Uni o’tkazish uchun syekundomyer va bir nyecha mashqlar kyerak.
O’quvchilariga yechish uchun 10 ta oddiy arifmyetik misol byeriladi.

Misollar nomeri	Misol sharti	Idishdagi suyuqlik litr		Zarur bo’lgan suyuqlik
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10	- 14 14 28 31 18 23 15 28 28 14	29 59 163 43 61 59 49 39 76 48 36	3 10 25 10 4 7 3 3 3 4 8		20 25 99 5 22 27 20 18 25 12 6

O’quvchilarga quyidagi yo’riqnoma byeriladi: "Byerilayotgan misollarda uch xil kattalikdagi idishlarda zarur bo’lgan suyuklikni o’lchash zarur. Misollarni kyetma-kyetlikda yeching, har bir misolga 2 minut vaqt byeriladi. Agar 2 minut ichida ichida yecha olmasangiz, kyeyingi misolga o’tib kyetavyering. Kyeling, misol uchun 1 misolni yechib ko’ramiz: 14, 59, 10l kattalikda idishlar bor. Siz 25l suyuqlikni o’lchashingiz lozim. Idishda hyech qanday o’lchamni ko’rsatuvchi byelgilar mavjud emas. Dyemak, 25l suyuqlikni o’lchash uchun 59 litrli idishdan 2 marta 10 litrdan va 1 marta 14 litr suyuqlik ko’shib olamiz:

59-10-10-14=25l.
Bolalar! Ushbu misollarni yechayotganingizda siz obrazli qilib ushbu suyuqliklarni qanday o’lchashingizni ko’z oldingizga kyeltirishingiz lozim. Sizga byerilgan idishlar yordamida esa siz tyejamkorlik bilan misolni yechishingiz mumkin".
Ushbu myetodikani yechish jarayoni ikki qismdan: 1-5 misollar - yo’nalish byeruvchi va 6-10 masalalar inqirozli bo’lib, ularning inqirozli dyeb atalishining sababi esa oson va murakkabusulda yechilishidadir.
Masalan: 6-misol. Murakkab: 49-23-3-3=20; 23-3=20 esa oddiy usul. Va nihoyat, 8-masalada bitta oddiy yechim mavjud bo’lib u indikator masala dyeb ataladi. U esa lakmus qouoziday o’quvchilarning tafakkurini rigidligini namoyon qiladi. 6-7 masalani murakkab yo’l bilan yechish o’quvchilarni byerilgan yo’llanmaga tyez byeriluvchanligini namoyon qilsa, 9-10 masalalarni murakkab yo’l bilan yechish esa yo’llanmani mustahkamligidan dalolat byerib, 8 masalaning yechilish yoki yechilmasligi tafakkurning indikatori bo’lib xizmat qiladi.
Ushbu masalalar yechilgach, yechilgan masalalar tahlili o’tkazilib, murakkab va oddiy yo’l bilan yechilgan masalalar hisoblanadi. Masalan, o’quvchi 6 dan 10 masalagacha 6, 7 masalani murakkab yo’l bilan yechgan bo’lsa, qolganini esa oddiy yo’l bilan yechgan. Biz o’quvchining tafakkurining rigidligi 40% tyeng ekanligini aniqlaymiz.
Bunda:
6- murakkab
7- murakkab
8-oddiy -100%
9- oddiy
10-oddiy
tashkil etadi. (%hisobida rigidlikni aniqlash biz tomoni-mizdan kiritilgan U.E.) Kitobdaushbu myetodikaga boshqacharoq ishlov byeriladi, ya’ni 8-masalani yechgan o’quvchilar flyeksibil tafakkurga va yechmaganlar rigidlik guruhiga kiradilar.

2.Ijodiy tafakkur

O’quvchilarda ijodiy tafakkurni shakllantirishda ijodiy vazifalar yoki masalalarni byerish bilan birga yordamchi topshiriqni ham byerish yaxshi samara byeradi. Quyida kyeltirilgan myetodikamizda ijodiy masalalarni yechishda yordamchi topshiriqlarning ahamiyatini ko’rishimiz mumkin.
Topshiriqni bajarish jarayonida o’quvchilar kontrol va tajriba guruxlariga bo’linadilar. Tajriba guruhlaridagi o’quvchilar 6 ta gugurt chopidan 4 ta bir hil kattalikdagi , uchburchaklarni yasashlari lozim. Kontrol guruh o’quvchilariga esa ma’lum mikdordagi gugurt yoki sigaryet qutichalarini ma’lum bir maydonga taxlash topshiriui byeriladi. Topshiriqni bajarib bo’lgach, topshiriqlar bir-biri bilan almashtiriladi.
"Tajriba guruhining o’quvchilari gugurt cho’plari bilan yetar^li darajada bosh qotrishgach, ularda topshiriqni to’uri yoki shogo’gri yechishgani bo’yicha shubha tuuilishi mumkin bo’lib turgan paytda ularga gugurt qutichalari bilan yechiladigan topoifiq topshiriladi. Ikkinchi topshiriq yechilgach, yana biripnchi topshiriqqa qaytiladi. Bu myetodika o’z o’rnida byerilgan to’uri yo’llanmaning roli nihoyatda katta ekanlpngini ko’rsatadi.
M-YA.Ponomaryev tadqiqotlaridan olingan natijalar shunsh ko’rsatadiki, avval muvaffaqiyatsiz bo’lgan topshiriq qo’shshmcha, mustahkamlovchi topshiriqni qiziqish tugamasdan avvall byerilishi bilan yechimi muvaffaqiyatli topilayotgan topi^iriqni yechish mumkinligini ko’rsatgan. Olingan nati9K1parni qayta ishlashda u yoki bu topshiriqqa kyetgan vaqt zhisobga olinadi. Bunda tajriba guruhidagi o’quvchilarni birshshi topshiriqni ko’makchi topshirikdan avval yechish uchun kyetgaan vak^ va ikkinchi topshiriqdan so’ng qayta birinchi topshmriqqa kyetgan vaqg hisobga olinadi.
Olingan natijalarni kuyidagi jadvalga joylashtirish mumk:ii:
Ushbu myetodika intuitsiyani rivojlanishga, hamda asosni topshb, murakkab muammolarni yechish hususiyatini rivojpaktirish imkoniyatini byeradi.