8- mavzu: Boshqaruv va yetakchilik
Download 164.27 Kb.
|
2 5287290971157954580
- Bu sahifa navigatsiya:
- Fynktsiya”
- Boshqarish fynktsiyalari
- 1-chizma. Boshqaruv fynktsiyalarining tasnifi.
- 2-ch iz ma. Bo shqarish fy nktsiyalarini a m a lg a o shi p i shda gi ketma-ketlik .
- Boshqarishning asosiy funktsiyalari
- Bo shqarishning oʻ z iga xo s funktsiyalari
8- Mavzu: Boshqaruv va yetakchilik Menejment funktsiyalari va turlari Etakchilik Etik menejment Menejment funktsiyalari va turlari Dastlab “funktsiya” va “vazifa” iboralarining lygʻaviy maʻnosi toʻgʻpisida ikki ogʻiz soʻz. “Fynktsiya” - bu lotincha soʻz boʻlib, biror kimsa yoki narsaning ish, faoliyat doirasi, vazifasi degan maʻnolarni bildiradi. “Vazifa” - bu amalga oshipilishi, hal qilinishi lozim boʻlgan masala, erishilishi lozim boʻlgan, koʻzda tytilgan maqsad. Yoki biror-bir topshiriq, xizmat, yumysh, xizmat lavozimi, mansab, amal demakdir. “Funktsiya” tyshynchasi “vazifa” tyshynchasiga nisbatan torroq maʻnoga ega. Zero, funktsiya faqat oʻz faoliyat doirasidagi vazifalarni oʻz ichiga oladi. Masalan, marketologning ishini bajarish korxona muhandisining funktsiyasiga kirmaydi, chunki u bevosita marketolog faoliyati doirasidagi yumushdir. “Vazifa” esa oʻz faoliyat doirasidan tashqarida ham boʻlishi mumkin. Boshqarish fynktsiyasi deganda, u yoki bu obʻektni boshqarishga oid aniq vazifalarni hal etishga qapatilgan bir typdagi ishlar majmui tyshyniladi. Demak, boshqaruv muayyan funktsiyalar orqali amalga oshiriladi. Funktsiyalarni aniqlash, ularning mohiyatini ochish va oʻrganish boshqaruv jarayonini toʻgʻpi tashkil qilishning myhim shartidir. Boshqaruv fuiktsiyalarining mazmuni u yoki bu faoliyatni tashkil qilishdan kelib chiqadi. Masalan, ishlab chiqarishning dastlabki bosqichida: loyihalash; konstruktorlik; rejalashtirish kabi ishlarni bajarish bilan bogʻliq funktsiyalar paydo boʻladi. Keyingi funktsiyalar ishlab chiqarishni tayyorlash, yaʻni: mahsulot tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish; mehnat normalari, materiallar sarfini belgilash; asbob-uskunalarni tayyorlash kabi ishlarni bajarish bilan bogʻliq funktsiyalar paydo boʻladi. Ishla6 chiqarish jarayonini boshlash va uni yzlyksiz davom ettirish uchun: ishlab chiqarish vositalari, texnika; xom ashyo; energiya; transport kabi moddiy taʻminot vositalari zarur. Shundan keyin: kadrlarni tanlash, ularni joy-joyiga qoʻyish; mehnatni tashkil qilish; ishlab chiqarishga xizmat koʻrsatish kabi bir qatop tashkiliy funktsiyalar kelib chiqadi. Koʻrinib turibdiki, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funktsiyalarida namoyon boʻlayapti. Zero: Fynktsiyalar faoliyat turlarini, subʻektning boshqarish obʻektiga aniq taʻsir qilish yoʻnalishini aks ettipadi. Boshqaruv funktsiyalaridan tashqarida boshqaruv jarayonining oʻzi ham boʻlishi mumkin emas. Funktsiyalar tarkibini, ularning koʻlamini va mazmunini aniqlash boshqaruvchi xodimlar sonini belgilash, boshqaruv apparatining tashkiliy tarkibini loyihalash uchun myhim asos boʻlib hisoblanadi. Boshqarish fynktsiyalari - koʻp qirrali tyshyncha. Shu sababli ularni myhim belgilar boʻyicha turkumlarga ajratib oʻrganish zaruriyati tygʻiladi (6-chizma). 1-chizma. Boshqaruv fynktsiyalarining tasnifi. Boshqaruv funktsiyalarining mohiyati, tasnifi va mazmunini oʻrganish boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish uchun zarurdir, chunki yuqorida taʻkidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funktsiyalarida namoyon boʻladi. Farb menejmentining bugungi zamonaviy nazariyasi boshqarish funktsiyalarini tasniflashda, eng avvalo, uning quyidagi asosiy (umumiy) funktsiyalariga ustuvorlik beradi: rejalashtirish; tashkil qilish; tartibga solish va muvofiqlashtirish; nazorat; ragʻbatlantirish (motivlashtirish). Bu funktsiyalar boshqaruvning barcha boʻgʻinlarida va hamma bosqichlarida quyidagi izchillikda amalga oshiriladi (2-chizma). 2-chizma. Boshqarish fynktsiyalarini amalga oshipishdagi ketma-ketlik. Demak, boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni tashkil qilish, uni ragʻbatlantirish bilan davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi. Bu yerda muvofiqlashtirish barcha funktsiyalar jarayonida oʻz aksini topadi. Bu funktsiyalar boshqaruvning hamma bosqichlariga xos boʻlgan umumiy xususiyatlarga ega boʻlib, boshqaruv apparatining barcha rahbarlari va mytaxassislari faoliyatida mavjud boʻladi. Ularni, , shuningdek,, boshqaruvning hamma tomonlarini qampagan funktsiyalar deyish ham mumkin, chunki ular boshqaruv tizimini ham boʻyiga (vertikal), ham eniga (gorizontal) qampab oladi. Boshqarish funktsiyasini tasniflashning ikkinchi yondoshuvida boshqarish ishini aniq ijrochilar boʻyicha taqsimlashga ustuvorlik beriladi. Bunda bir butun aniq funktsiyalar tizimi ajratiladi. Masalan, zamonaviy Farb firmalarida ishlab chiqarishga oid 20-25 tadan kam boʻlmagan funktsiyalar ajratiladi. Bular quyidagilardir: asosiy ishlab chuqarushnu boshqarush; qoʻshimcha ishlab chuqarushni boshqarish; ishlab chiqarushga xuzmat qiluvchu ishlab chuqarishnu boshqarish; marketingni boshqarish; moliyaviy boshqarish; sifatni boshqarish; mehnatni boshqarish; xodimlarni boshqarish; innovatsiyani boshqarish va hokazo. Bunday holda ishlab chiqarishni boshqarish faoliyatining ayrim turlari va sohalari alohida ajralib turadi. Boshqarishning yuqorida sanab oʻtilgan asosiy funktsiyalari ishlab chiqarishni boshqarish jarayonida muhim oʻrin tytishi zarur boʻlganligi tufayli ularni mufassal koʻpib chiqamiz (1-jadval).
Boshqarish faoliyatining turlariga koʻra, funktsiyalar quyidagicha boʻladi: *Boshqarishning iqtisodiy fynktsiyalari, yaʻni: mablagʻlarning doiraviy aylanishini amalga oshirish; mahsulot ishlab chiqarish va xuzmatlar koʻrsatish; marketing xuzmatini uyushtirish; foyda olishni taьminlash va h.k. *boshqarishning sotsial funktsiyalari, yaʻni: mehnat sharoitini yaxshulash; xodumlarning uy-joyga boʻlgan ehtiyojini, sotsial madaniy-maʻnaviy ehtiyojlarini qondirish, moddiy ragʻ6atlantirishni taʻminlash; ujtumoiy humoyani taʻminlash va h.k. *boshqarishninr maʻnaviy-maʻrifiy funktsiyalari, yaʻni: xodimlarni insoniylik, yaxshulik, mehr-shafqatli va oʻzaro munosabatlarda sabr-toqatli boʻlish ryhida tarbuyalash; xodimlarni vatanga muhabbat, insonparvarlik ruhida tarbuyalash, adolat tuygʻusini, bulum va maʻrifatga intulishni tarbuyalashga xuzmat qulish va h.k. *boshqarishning tashkiliy funktsiyalari, yaʻni: ishlab chiqarishni tashkil qulish; oʻzaro aloqalarni oʻrnatish va muvofiqlashtirish; barcha boʻgʻin va boʻlumlar oʻptacuda vazifalar taqcumoti, vakolat va boshqarish apparati xodumlari oʻptacuda masʻuluyatlarni belgulash; boshqarishning aniq uslu6ini tanlash va qaror qabul qulishda ish tartibi izchullugi, axborotlar oqumini tashkil qulish va h.k. Qayd qilingan funktsiyalar bir-biri bilan bogʻliq va maʻlum darajada tartibga solingan koʻp unsurlardan, tarkibiy qicmlardan iborat boʻlib, ular yaxlitlikka ega. Shuning uchun ham boshqarish jarayonida ularning birortasi ham eʻtibordan chetda qolmasligi kerak. Boshqarishninr fnktsiyalaridan yana biri - bu tapmoqli boshqarish bilan hududiy boshqarishning mutanosibligini taʻminlash. Har bir korxona qandaydir bir tapmoqqa (sektor tarkibiga) kiradi. Ayni vaqtda, u bir tuman hududida joylashganligi jihatidan mahalliy ishlab chiqarish hududiy majmuiga kiradi. Boshqarish jarayonida bu funktsiya ham hududiy, ham tarmoq manfaatini koʻzda tytishi lozim. Tapmoqqa doir boʻlgan boshqaruv funktsiyalari zarur. Buningsiz tarmoq “yoʻqoladi”, yagona texnik va texnologiya siyosatini amalga oshirish va butun tarmoqqa taallyqli boshqa masalalarni hal etish qiyin boʻladi. Biroq ayni vaqtda, boshqarishning hududiy fynktsiyaari ham zarur. Bu funktsiya muayyan tuman, viloyat hududida joylashgan turli tapmoqlap (sektorlar)ga qarashli korxonalar faoliyatini muvofiqlashtiradi, ratsional aloqalarni oʻrnatilishini taʻminlaydi. Hududiy funktsiyalar idorachilik gʻovlarini yoʻqotish, noratsional tashyvlarni kamaytirish va pirovard oqibatda samaradorlik darajasini oshirish imkoniyatini beradi. Qayd qilingan funktsiyalardan tashqari boshqarishning oʻziga xos aniq funktsiyalari ham bor. Boshqarishning oʻziga xos aniq funktsiyalari deganda,, muayyan boshqaruv organiga va uning boshqaruvchisiga aniq biriktirilgan ishlar, masʻuliyat, maqsad va unga erishish vositalari majmui tushuniladi. Tegishli funktsiyalarning toʻla-toʻkis va sifatli bajarilishiga ishlab chiqarishning umumiy rahbarlari - direktor (rais), uning oʻrinbosarlari, boʻgʻin va boʻlimlar boshliqlari, brigadirlar, , shuningdek,, xizmat koʻrsatish boʻlimlari rahbarlari - kadrlar boʻlimi boshligʻi, reja-iqtisod boʻlimi boshligʻi va boshqalar masʻuldirlar. Quyida (2-jadval) korxona (firma, jamoa xoʻjaligi)ni boshqarishning oʻziga xos aniq funktsiyalari va ularning asosiy mazmunini keltiramiz. 2-jadval Boshqarishning oʻziga xos funktsiyalari
Download 164.27 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling