Дифференциал психология


Download 229 Kb.
bet9/11
Sana03.09.2023
Hajmi229 Kb.
#1672294
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11
Bog'liq
Differensial psixologiya

Назорат саволлари:
1.Кичик мактаб ёшининг физиологик тараккиётига хос хусусиятлар нимадан иборат?
2.Тараккиёт ва таълим орасидаги узаро богликликни кандай тушунасиз?
3.Кичик мактаб ёшида укув фаолиятининг узига хос хусусиятлари нимадан иборат?
4.Укув фаолияти мотивлари кандай шаклланади?
5.Кичик укувчилар шахсининг шаклланиш хусусиятлари деганда нимани тушунасиз?
А) кизикишга хос хусусиятлар?
Б) уз-узини англашга хос хусусиятлар?
В) узига бахо беришга хос хусусиятлар?
Г) кичик укувчиларнинг педагогик бахога муносабати.
6.Кичик укувчиларнинг эмоционал хусусиятларини таърифланг.
7.Кичик укувчиларни ирода сифатлари кандай шаклланади?


Мавзу: 8. Усмирлик ёши.


Режа:
1. Усмирларнинг анатомо- физиологик, биологик узгаришлари.
2. Уз-узини англаш ва «катталик » хиссининг ривожланиши.
3. Мулокотнинг усмир шахси структурасининг шаклланишидаги роли.
4. Укув мотивларини сифат жихатдан узгариши.
Асосий тушунча:
Биологик узгариши, уз-узини англаш,узаро мулокот, укув мотивлари.
Уй вазифаси: Балогатга етишнинг психика тараккиётга таъсири.
Адабиётлар: 1. Э.Гозиев.Психология .Тошкент. 1994й.
2.В.А.Крутецкий.Педагогик психологиянинг асослари. 1976 й.
3.М.Г.Давлетшин. Ёш психологияси вапедагогик психология. Т.1974йил.

Усмирлик ёши 12-15 ёшгача булган давр булиб, бу давр бола камолотининг «кийин» , «мураккаб», «утиш» даври деб аталади. Усмир энди ёш бола эмас, лекин хали у росмана киши хам эмас. У теварак-атрофдаги хамма нарсалар билан катттик кизикади. Унда зур фаоллик, жисмоний мехнатга хам зур иштиёки бор. Ундаги бу активликни йулга куйишни урганиб олмок керак. (Н.К.Крупская).


Ота болани кичиклигидан бебош килиб куйса, болада гунох йук, барча жафо отанинг узида.


Юсуф Хос Хожиб.
Усмирлар хаётидаги энг мухим хусусияти нимадан иборат? Бу давр ичида хам жисмоний, хам рухий узгаришлар руй беради. Унда айникса анатомо-физиологик, биологик узгаришлар унинг умумий киёфасини узгаришига сабаб булади. Найсимон суяклар ва умуртка погоналари хисобига кизларнинг буйлари 18-20 см, угил болалар эса 25-30 смга усади. Юз суяклари тез шаклланади. Овоз пайлари узаяди. Натижада усмирнинг овози бузилади, овоз йугон ва паст булиб колади. Кизларнинг овозлари эса кескин узгармайди. Юрак усиб боришининг хамма цикллари тугайди. Кон айланиши юрак уришидан оркада колади ва бу усмирларда айникса кизларда бош огригининг пайдо булишига сабаб булади. Кузгалиш тормозланишга нисбатан кучлирок булади. Бу болани узини-узи идора кила олмаслигига сабаб булади. Усмирлардаги бу хусусиятлар хисобга олинмаса болада салбий сифатларнинг ортиб бориши мумкин. Бу даврда ички секреция безларида богланиш ва узгаришлар пайдо булади, натижада кизлар 15-16 ёшда, угил болалар 16 ёшда балогатга етади. Балогатга етиш усмирларда узига хос психологик холатларни вужудга келтиради. Яъни кишиларнинг ички дунёсига кизикиши, уларнинг узаро муносабатларига кизикиш, уларни хис килиш хали аник тасаввур килинмаган севгига эхтиёж пайдо килади. (акцелерация ва 12-15 ёшалар кризиси хакида гапириш керак)
Усмирларда уз-узини англаш кандай хусусиятга эга? Усмирлик даврида уз-узини англаш ва узини «катта булиб колганини» хис килиши тез шаклланади. Бу даврда боланинг уз-узига булган муносабатида ифодаланувчи характер хислатлар шаклланади. Бу хусусиятлар усмирнинг уз шахсий сифатлари, кобилият ва имкониятларини узи бахолай олиши билан богликдир.
Усмирларга нисбатан ота- оналар, укитувчилар ва уртокларининг муносабатида юз берган узгаришлар уз-узини англаш хусусиятини пайдо килади. У укишда, жамият ишларида масъулиятни хис килиш кераклигини, хулкига катта эътибор беришини, муваффакиятларнигина эмас, балки камчиликларни хам хис килиш, уларни тузатиш унга уз хусусиятини бахолай олиш имконини беради.
Уз-узини англашдаги биринчи боскич-укиш ва мехнат фаолияти билан боглик булган шахсий хусусиятларни англаш булса (кунт килиш, мехнатсеварлик, тиришкоклик…) иккинчи бокич-бошка кишиларга булган муносабатда ифодаланувчи холатларнинг англаш (кайсарлик, куполлик, дустликни англаш, вазминлик, ховликмачилик…) хусусиятидир. Учинчи боскич-уз шахсий хусусиятларига бахо бериш (узини-узи бахолаш билан богликдир). Бу уч хусусиятни англаш усмир учун кийиндир. Чунки у кишилардан кузатувчанликни, уз хулкини тахлил килиб, бошкалар хулки билан солиштиришни, фактлардан хулосалар чикара олишни талаб килади. Аммо усмирларда хали бунчалик аклий фаолият таркиб топмаган булади. Шунинг учун хам улар уз камчиликларини кийинчилик билан буйинларига оладилар. Уни йукотишда эса катталар ва укитувчиларнинг ёрдамисиз харакат кила олмайдилар.
«Китталик хисси» деганда нимани тушунасиз? Усмир узида «катталик » хиссини хис килади. У узини катта деса хали у ёш болага ухшайди. Бола деса катта булиб колгани учун узини кичиклардан катта тутади. Шунинг учун хам усмирлар катталарни узини боладек хис килиб муносабатда булишларини ёктирмайдилар. Булар болани каттик хаяжонлантиради, нафрат ва тажовузкорликни пайдо булишига сабаб булади. Тажовузкорлик угил болаларда тегажакликни пайдо килиб, у урушкокликка айланади, кизларда эса такаббурлик ва жиззакиликка айланади. Катталар усмирлардаги бундай хусусиятларни койисалар, у беадабликка утиб кетади. Шунинг учун хам усмирларнинг жинсий балогатга етишини хисобга олиб улар билан муносабатларида эхтиёткор булишлари талаб килинади.
Усмирларни тенгдошлари билан муносабатида кандай узгаришлар руй беради? Узаро шахслараро мулокот усмир шахсини хам биологик, хам ижтимоий тузилишда мухим роль уйнайди. Биологик балогатга етиш билан бола яшаётган ижтимоий мухити ва ижтимоий таълим-тарбия унинг хаётини мухим томонини ташкил килади. Чунки усмирнинг шаклланиши хамма вакт хам карама-каршиликлар курашисиз тинч утавермайди. Баъзи эски урф-одатлар диний экстремизм окибатлари, ота-она ва тарбиячилар томонидан тарбиянинг яхши йулга куйилмаганлиги, ёмон жамоа ва гурухга кушилиб колиши усмир тарбиясига салбий таъсир килади. Буржуа психологиясида усмирлик ёши хусусиятларини тушуниш учун жинсий балогатга етишнинг ролини устун куядилар. Улар усмирлик даври узига хос анархизмга яъни тартибсизлик, интизомсизлик, узбошимчалик, иш бузукчилик, бебошлик, асабийлик, куполлик хусусиятлари билан характерланади деб унга ижтимоий таълим-тарбияни карши куядилар. Бу мутлако
Бизнинг шарк халк тарбиясида оила тарбиясига хос конуниятлар хаммага аник булиб, болани хакикий камол топган инсон килиб тарбиялашга алохида эътибор берилади. Эндигина мустакилликка эришган халкимиз мафкурасини пухтарок тарбиялашда, илмий ва маданий анъаналар, урф-одатлар, миллий кадриятларни кенг куламда таргиб ва ташвик килиш нихоятда мухимдир. Бунда буюк алломаларнинг таълим-тарбия хакидаги фикрларидан фойдаланиш лозим. Масалан: Кимки бахт икболли, солих кишиларнинг этагига ёпишса, у албатта, муроду максадига эришиб, хайру барака топур.(Аз-Замахшарий)ва хоказо.
Усмир шахсини тузилишининг шакилланишида нималар мухум ахамиятга эга? Усмир шахси тузилишининг шаклланишида.
а) усмирларнинг узаро муносабатлари;
б) жамоа билан муносабати;
в) укиш ва мехнатга булган муносабатлари;
г) махалла ва жамоатчилик мухим ахамиятга эгадир.
IV. Болалар V синфга утиш билан унинг укишга муносабати узгаради. Уни бир укитувчи эмас бир неча укитувчилар укитади. Усмир олдида хар бир укитувчининг узига хос ургатиш усули , бу усулларга мослашуви., уни талабларини англаб олиши каби мураккаб вазифа туради. Янги предмет укитувчиларга мослашув, болада кийинчиликларни пайдо булишига сабаб булади ва унда эски динамик стереотиплар урнига янги-янги стереотиплар пайдо булиши, янги укитувчиларга мослашиши хатто дарсларни узлаштиришни пасайишига сабаб булади. Укув фаолиятининг мотивлари сифат жихатидан узгаради. Болада энди ижтимоий мотивлар билан боглик булган мотивлар пайдо булади. Бола фан асосларини узлаштириш оркали келгусида яхши ишчи . ходим булиш мумкинлигини республикамизнинг келажаги ёшларга богликлигини тушуниб етадилар.
Усмирларнинг билиш жараёнларида кандай узгаришлар руй беради? Укиш жараёнида билиш сифат жихатидан узгаради. Хамма билиш жараёнларининг ихтиёрий томонлари, абстракт тафаккур жараёнлари ривожланади. Фикрлаш фаолиятининг объекти узгаради. Уларда абстрактлаштириш , умумлаштириш анча асосли булиб колади.Нарса ва ходисалар орасидаги узаро муносабатларни чукуррок тушуниб , уларнинг мохиятини аникрок англайдилар.
Умуман усмирда укиш ва мехнатга нисбатан ижобий муносабатлар шаклланади.
Назорат саволлари:

  1. Усмирликни бола хаётида тутган урни.

  2. Усмир организмининг кайта курилиши деган иборани тушунтириб беринг.

  3. Биологик узгаришларни психик тараккиётга кандай таъсири бор?

  4. Усмирларни уз-узини англаши ва уни шаклланиши боскичларини тушунтириб беринг.

  5. Усмирларни катталар билан муносабати хусусиятларини ёритиб беринг.

  6. Усмирларни тенгдошлари билан муносабатларидаги узгаришлар.

  7. Усмирни укиш фаолиятидаги муносабати

  8. Усмирларни мехнатга хос хусусиятларини ёритиб беринг.




Download 229 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling