Ekologiya va atrof muhit muhofazasi
Download 2.82 Kb. Pdf ko'rish
|
hurkak, qorqoq va jamoada quyi orinlarni egallagan individlarga
qiyin boladi. Molxonada yaxshi tartib ornatilsa ham u tor bolsa, dam olish joylari yetishmasa va oziqlanish oxurlari uzunligi yetarli bolmasa nochor, guruhda quyi orin egallagan individlar qiyna- lishadi. Bunday toifadagi individlar oziqlanish va dam olish uchun guruhda ustun orinlarni egallagan individlarga nisbatan ancha kam vaqt sarflaydi. Asab tizimi yomon, urishqoq chorva mollarini boglamasdan boqib bolmaydi. Hukmronlik uchun kurashish, talashish nafaqat qoramollar ichida, balki boshqa qishloq xojaligi hayvonlari turlarida ham uchraydi. Psixik asabiylashish chochqa, lekoron tovuqlari kabi turlarda koproq uchraydi. Chochqalar turli qitiqlovchi tasirotlarga tez beriluvchan boladi. Buni chochqa tor joyga qamalib qolganida kuza- tish mumkin. Bunday holatda chochqa bor kuchini qamalib qolgan 186 joyidan chiqib ketishga sarflaydi, uning qorquvi shunchalik kuchli boladiki, hatto olib qolishi ham mumkin. Undagi hayajonlanish holati boshqa chochqalarga ham kochadi. Chochqalarni veterinariya korigidan otkazish yoki transportga ortishda ham shunday holat kuzatiladi. Nochor tugilgan chochqa bolalari ham asabiylashishga sababchi bolishi mumkin. Chochqaxonalar sharoiti va oziqlantirishning yetarli emasligi chochqalarda homilaning meyorida rivojlanishiga salbiy tasir korsatib, chala (yetilmagan, kasalliklarga chalingan) tugilish sodir bolishi mumkin. Buzoqlarning kasallanishiga kopincha ularni barvaqt sutdan ajratish ham sabab boladi. Chorva gongini saqlash va undan foyda- lanish qoidalarini buzish atrof-muhitga katta ziyon keltirishi va xavf tugdirishi mumkin. Odamlar axlati kabi yovvoyi hayvonlar va chorva mollari tezaklari ham turli xil yuqumli kasallar keltirib chiqaradigan manba hisoblanadi. Jahon Sogliqni Saqlash Òashkilotining malumotiga kora, gong orqali atrof-muhitga 100 dan ortiq kasallik tarqalishi mumkin. Bunga sil kasalligi, brutselloz, Sibir kuydirgisi, chochqa olati, oqsim va sariq kasalliklari hamda parazit chuvalchanglar, gijjalar keltirib chiqaradigan kasalliklar kiradi. Kasallik tarqatishda chochqa gongi juda xavfli hisoblanadi, uning gongida kasallik tarqatuvchi qurtlar juda kop boladi. Parrandalar axlati ham juda zararli hisoblanadi. Gong saqlash va uni yerga solish qoidalari buzilsa, u atrof-muhitni ifloslantiruvchi manbaga aylanadi. Bundan tashqari, gongda hayvonlar oshqozonida hazm bolmagan begona ot uruglari ham boladi. Shu sababli gongdagi begona ot uruglari hamda mikroorganizmlarni yoqotish uchun gong maxsus xandaqqa solinib, chiritiladi. Namligi 70 % bolgan gong termofil bakteriyalar tasirida 70°C gacha qizishi mumkin. Bunday sharoitda azotli va boshqa organik moddalarning bir qismi qayta ozgarishga uchraydi, biroq kasalliklar tarqatuvchi mikroorganizmlar halok boladi, shuningdek, begona Gong saqlash va undan foydalanish 187 ot uruglari chirib, unib chiqish xususiyatini yoqotadi. Bunday gong sanitariya jihatidan xavfsiz hisoblanadi. Chorvachilik atrof-muhitni kimyoviy, me- xanik va bakteriologik ifloslantiradi. Bu holat yirik chorvachilik majmualari atrofida yashovchi odamlar uchun birmuncha qiyinchiliklar kelti- rib chiqaradi. Chorvachilikda kimyoviy ifloslanish chorva mollarining hayot faoliyati, gongi va siydigining parchalanishi tufayli vujudga kelgan zararli moddalar shaklida sodir boladi. Ular miqdorining yuqoriligi chorva mollarining kozi va nafas yollarini qitiqlaydi, opkasini yalliglaydi, asab tizimini zararlaydi va organizmning harakatchan- ligini pasaytiradi. Chorvachilikda vujudga kelgan zararli moddalar odamlarda turli xil noxushliklarni (bosh ogrigi, kongil aynishi, qon bosimining oshishi, asab tizimining buzilishi va h.k.) keltirib chiqaradi. Molxonalardan havoga ajralib turadigan mayda zarrachalar changlar ham salbiy tasir korsatadi, changlarga yopishgan holda juda kop mikroorganizmlar havoga tarqaladi. Kopincha, chochqachilik va parrandachilik fermalari atrofidagi daraxtlarning qurib qolish holatlari kuzatiladi. Odatda, molxonalardan 1,52 km.gacha bolgan masofada kuchsiz va oziga xos molxona hidi doimiy sezilib turadi. Molxonalardan ortacha 200 metrlik masofada havoning yuqori bakteriologik ifloslanishi kuzatiladi. Shu sababli, chorvachilik majmualaridan tarqalayotgan ifloslangan havoning tasirini aniq- lash va kamaytirish muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, mol- xonadan 1,52 km masofada havodagi ammiak miqdori 0,44 mg/m 3 , 2,5 km masofada 0,40 mg/m 3 , 3 km masofada 0,35 mg/m 3 , 3,5 km masofada 00,22 mg/m 3 .ni tashkil qilishi aniqlangan (yol qoyilishi mumkin bolgan miqdor 0,08 mg/m 3 ). Demak, chorvachilik inshootlarini aholi yashash joylaridan kamida 45 km uzoqlikdagi masofada qurish ekologik xavfsizlikni taminlashga xizmat qiladi. Chorvachilikda muhitning ifloslanishi 188 1. Chorvachilik qaysi tarmoqlarni oz ichiga oladi? 2. Nima sababdan chorva mollari kasalliklarga chalinadi? 3. Chorva mollarining asabiylashishiga qaysi omillar kuchli tasir korsatadi? 4. Gong saqlash va undan foydalanish qoidalarining buzilishi nimalarga olib keladi? 5. Qanday gong sanitariya jihatidan xavfsiz hisoblanadi? 6. Chorvachilikda muhitning ifloslanishi qanday sodir boladi? 22-bob. QISHLOQ XOJALIGI EKOLOGIYASI, TABIATDAN FOYDALANISH VA ATROF-MUHIT HIMOYASI Qishloq xojaligi ekinlari va hayvonlari ekologiyasi amaliy ekologiyaning eng muhim yonalishlari hisoblanadi. Qishloq xojaligi ekologiyasi abiotik va biotik omillarning mada- niy osimliklarga, shuningdek, yer-suvlarda yashovchi organizmlar todalari tuzilmasi va rivojlanish suratiga tasirini organadi. Qishloq xojaligi ekologiyasi agroekotizimlarda ekinlar hosildor- ligi va hayvonlar mahsuldorligini oshirish maqsadida biotsenoz tamoyillarini qollagan holda yangi qishloq xojaligi texnologiyalarini ishlab chiqadi. Jumladan, sugorishda suv tejovchi texnologiyalar, gen muhandisligi, aralash dehqonchilik, osimliklarni himoya qilishning biologik metodi va shu kabilar. Agroekotizimlar qishloq xojaligi mahsulotlarini yetishtirish maqsadida inson tomonidan suniy yaratilgan va muntazam qollab- quvvatlab turiladigan ozgaruvchan ekotizimlar (dalalar, yaylovlar, polizlar, boglar, uzumzorlar va h.k.). Agroekotizimlarda tabiiy biotsenozlarga nisbatan tirik organizmlar xilma-xilligi keskin kam bolib, inson tomonidan madaniylashtirilgan turlar esa suniy tanlash yoli bilan doimo qollab-quvvatlab turiladi va ularda oz- ozidan ichki tabiiy boshqarilish juda kuchsiz ifodalanadi. Odatda, agroekotizimlarda tabiiy biotsenozlarga nisbatan biologik mahsuldorlik ancha yuqori boladi. Masalan, chalachol yoki dasht fitotsenozlarida sof, birlamchi mahsulot yiliga 1001500 g/m 2 .ni tashkil qilsa, ? NAZORAT SAVOLLARI Agroekotizimlar va tabiatdan foydalanish 189 haydaladigan yerlarda bu korsatkich 4000 g/m 2 .ni tashkil qilishi mumkin. Dunyo yer resurslarining 30 % ga yaqinini agroekotizimlar egallagan. Ularda ekinlar hosili va chorvachilik mahsulotlari bilan, shuningdek, tuproq yemirilishi natijasida moddalar va energiyaning chiqib ketishi (kochishi) roy beradi. Bu yoqotishlar ornini toldirish uchun agrolandshaftlarga inson tomonidan qoshimcha oziq moddalari (azotli, fosforli, kaliyli va organik ogitlar), shuningdek, ijobiy samarasidan tashqari, salbiy oqibatlar ham keltirib chiqaradigan pestitsidlar kiritiladi. Bular barqaror agroekotizimlarni vujudga keltirishga imkon beradi. Qishloq xojaligi ekologiyasining muhim vazifalaridan biri quyidagi chora-tadbirlar orqali agroekotizimlarning biologik imkoniyatlarini faollashtirishdan iborat: • osimlik va hayvonlarning moslashgan navlari va zotlari seleksiyasi; • almashlab ekishdan foydalanish; • agroekotizimlarning biologik xilma-xilligini kopaytirish; • qishloq xojaligi ekinlari tuzilmasini ekologik maqbullashtirish. Hech bir ishlab chiqarish qishloq xojaligidek atrof-muhit bilan bevosita va mustahkam boglanmagan. Qishloq xojaligida amalga oshiriladigan har qanday chora-tadbir mahalliy tabiiy sharoitlar va resurslarni qatiy hisobga olishni taqozo qiladi hamda atrof- muhitga u yoki bu darajada tasir korsatadi. Qishloq xojaligi ishlab chiqarishi jarayonida mahalliy tabiiy sharoitlar va tabiatni muhofaza qilish qoidalarini etiborga olmaslik, agrotexnikadan notogri va qopol foydalanish, agrotexnologiyalar buzilishiga yol qoyish atrof-muhit sifatiga salbiy tasir korsatadi. Oqibatda qishloq xojaligi ishlab chiqarishi atrof-muhitga kuchli tasir korsatuvchi omilga aylanadiki, bu muayyan hududlar tabiatida jiddiy ozgarishlar sodir qiladi: • haydalma yer maydoni va yaylov chorvachiligi kengayishi oqibatida uzoq tadrijiy rivojlanish jarayonida vujudga kelgan tabiiy ekotizimlar biotsenozlar ornini inson tomonidan suniy yaratil- gan ekotizimlar agrotsenozlar tobora kop egallay boshlaydi; 190 • qoriq yerlarning ozlashtirilishi, toqay va ormonzorning yoqolishi, kollarning qurishi kabilar natijasida yovvoyi hayvonlar, qushlar va hasharotlarning tabiiy yashash muhiti buzilib, ularning oziq manbayi qisqarishi bois boshqa joylarga kochib ketishi yoki turlar soni va xilma-xilligi kamayishi kuzatiladi; • tabiiy osimliklar qoplamining buzilishi va yerga notogri ishlov berish tufayli tuproqlar tarkibi ozgaradi, unumdorligi pasayadi, namligi kamayib, havoda chang zarrachalari kopayishi roy beradi; • ekinlarni sugorish usullari va meyorlariga rioya qilmaslik dalalarning ortiqcha namlanishi va ikkilamchi shorlanishiga, suv isrofgarchiligiga olib keladi; • mineral ogitlar va kimyoviy vositalardan meyoridan ortiq foydalanish va ularni ishlatish qoidalariga rioya qilmaslik atrof- muhitning tabiatga yot bolgan xilma-xil moddalar bilan ifloslanishi va tirik organizmlar hayot faoliyati buzilishiga sababchi boladi; • yirik chorvachilik va parrandachilik inshootlari qurilishi atrof- muhitning chiqindilar bilan ifloslanish imkoniyatlarini oshiradi; • yaylovlardan tartibsiz foydalanish va chorva mollarini ortiqcha otlatish ular maydonining qisqarishi va mahsuldorligi pasayishiga, undagi ayrim osimlik turlari yoqolib ketishiga olib keladi; • qishloq xojaligi texnikasi va transport vositalaridan epsizlik va noshudlik bilan foydalanish tuproqning zichlashuviga, nam saqlash hamda suv otkazuvchanlik xossalari buzilishiga, muhitning yonilgi-moy qoldiqlari hamda zaharli gazlar bilan ifloslanishiga olib keladi. Yuqorida takidlangan salbiy holatlarning oldini olish yoki ularni toliq bartaraf qilish uchun qishloq xojaligi ishlab chiqarishini tabiatdan togri foydalanishning quyidagi asosiy yonalishlari bilan birga qoshib olib borish talab etiladi: • dehqonchilik tarmoqlarini mahalliy tabiiy sharoitlar, shuning- dek, ularning atrof-muhitga tasir korsatish imkoniyatlarini hisob- ga olgan holda tashkil qilish va rivojlantirish; • yer-suv, nabotot va hayvonot dunyosi, mahalliy va mineral ogitlar hamda yonilgi-moylash vositalaridan unumli va tejamli foydalanish; 191 • mahalliy osimlik va hayvonot dunyosini tabiatning irsiy boyligi, agroekotizimlarni biosfera tarkibiy qismi sifatida muhofaza qilish; • dehqonchilik va chorvachilikni tashkil etishda ekologik omillar va tabiat muhofazasi tadbirlarini qatiy hisobga olish; • melioratsiya ishlarini tabiatni muhofaza qilish talablariga muvofiq amalga oshirish va ihota daraxtzorlari maydonini kengay- tirish; • sanoat, transport va yol qurilishi tufayli buzilgan yerlarni qayta tiklash va ulardan qishloq xojaligida samarali foydalanish; • yaylovlar va tabiiy yem-xashak maydonlari holatini yaxshilash; • qishloq xojaligi mahsulotlarini qayta ishlashda kamchiqitli va chiqitsiz texnologiyalarga otish; • mineral ogitlar va kimyoviy vositalardan foydalanishning yangi usullarini qollash asosida atrof-muhit ifloslanishini kamay- tirish; • tuproq, suv va havo sifati hamda holatini doimiy nazorat qilish. Qishloq xojaligi ishlab chiqarishini ekologik rivojlantirishga yangicha yondashuvlardan biri kam chiqitli va chiqitsiz texno- logiyalarni yaratish va joriy etish hisoblanadi. Qishloq xojaligida chiqitsiz texnologiya bu qishloq xojaligi mahsulotlari ishlab chiqarishning shunday usuliki, unda «xom- ashyo resurslari (yer-suv va h.k.) ishlab chiqarish (agrotexnolo- giyalar, mahsulotlar va h.k.) istemolchi (odam, iqtisodiyot tarmoqlari va h.k.) ikkilamchi resurslar (quruq poya, chiqindilar va h.k.)» majmuyida xomashyo va energiyadan oqilona va har tomonlama foydalaniladi, yani atrof-muhitga korsatiladigan antro- pogen tasirlar mazkur majmuaning meyorida ishlab turishini buzmaydi. Qishloq xojaligida eng kam miqdorda qattiq, suyuq va gazsimon chiqindilar ajralib chiqishiga imkon beruvchi texnologiyalar kam chiqitli texnologiyalarga otish ham dolzarb vazifalardan biri sanaladi. Bu atrof-muhitga antropogen tasirlarni mumkin qadar kamay- tirishga imkon beradi. 192 Keyingi yillarda mikroorganizmlar yordamida mahsulotlar yaratishga asoslangan biotexnologik jarayonlarga qiziqish kuchay- moqda. Ayni paytda biotexnologiyalar atrof-muhit muhofazasida keng qollanilmoqda: • oqova suvlar va maishiy chiqindilarni anaerob bijgish yor- damida foydalanishga qayta tiklash; • tabiiy va oqova suvlarni organik va anorganik birikmalardan biologik tozalash; • ifloslangan tuproqlarni mikroblar yordamida qayta tiklash, oqova suvlar chokindilari tarkibidagi ogir metallar tasirini yoqo- tishga layoqatli mikroorganizmlar yaratish; • osimlik chiqitlaridan (tokilgan barglar, poxol va h.k.) organik ogitlar tayyorlash (biologik oksidlanish) va h.k. Atrof-muhit sifati tushunchasi orqali tabiiy muhit xususiyatlarining inson ehtiyoj- lari va texnologik talablarga muvofiqlik da- rajasi tushuniladi. Òabiat muhofazasiga oid barcha tadbirlar asosiga atrofdagi tabiiy muhit sifatini meyorlash tamoyili qoyilishi lozim. Bu atama insonning atrofdagi tabiiy muhitga yol qoyiladigan kolamda tasir korsatish meyorlari (korsat- kichlari) ornatilishini ifodalaydi. Òabiiy muhit sifatini belgilaydigan ekologik meyorlarga rioya qilish quyidagilarni taminlaydi: • aholining ekologik xavfsizligini taminlash; • odam, osimlik va hayvonlarning genetik fondini saqlash; • tabiiy resurslardan togri foydalanish va ularni qayta tiklash. Ekologik meyorlarning boshlangich qiymati (kattaligi) qan- chalik kam (kichik) bolsa, atrofdagi tabiiy muhit sifati shuncha soz (yuqori) boladi. Atrofdagi tabiiy muhit sifati va unga tasir korsatishning asosiy ekologik meyorlari: sanitariya-gigiyena meyorlari: • zararli moddalarning ruxsat etilgan chegaraviy ulushi; • tabiiy (fizikaviy) tasirlarning (shovqin, tebranish, ionlashgan nurlanish va h.k.) ruxsat etilgan darajasi; Atrof-muhit sifatini meyorlash 193 xojalik-ishlab chiqarish meyorlari: • zararli moddalarning ruxsat etilgan otqindilari; • zararli moddalarning ruxsat etilgan tashlamalari; • tabiiy muhit tarkibiy qismlarining ruxsat etilgan istisnolari; • ishlab chiqarish va istemol chiqindilari hosil bolishining belgilangan meyorlari; majmuiy korsatkichlar: • atrofdagi tabiiy muhitga ruxsat etilgan antropogen yuklama. Ruxsat etilgan chegaraviy ulush (RECHU) tuproq, havo va suv muhitidagi ifloslantiruvchi moddalarning odamga doimiy yoki vaqtincha tasir korsatganda uning salomatligiga tasir etmaydigan va avlodlarida noqulay oqibatlar keltirib chiqarmaydigan miqdori. Rivojlangan mamlakatlarda kimyoviy moddalarning suv havzalari uchun 1900 ga yaqin, atmosfera havosi uchun 500 dan, tuproqlar uchun 130 dan ortiq RECHU belgilangan. RECHU atrof-muhitni majmuiy tekshirishlar asosida ornatiladi va tegishli tashkilotlar tomonidan doimiy nazoratga olinadi. RECHU ozgar- mas, doimiy miqdor emas, u vaqt-vaqti bilan qayta korib chiqiladi va zaruriyatga qarab, aniqliklar kiritilib boriladi. Òegishli meyorlar tasdiqlanganidan keyin yuridik kuchga kiradi. Ishlab chiqarish korxonalari uchun atmosferaga chiqariladigan yoki suv havzasiga tashlanadigan zararli moddalarning ruxsat etilgan otqindi yoki tashlamalarning eng kop miqdori, shovqin, teb- ranish, magnit maydoni kabi zararli fizikaviy tasirlar uchun ruxsat etilgan chegaraviy daraja belgilanadi. Atrofdagi tabiiy muhit sifatini belgilaydigan asosiy majmuiy meyor antropogen yuklamaning ruxsat etilgan meyori hisob- lanadi. Bu meyor ekologik tizimlar barqarorligini buzmagan holda tabiiy resurslar yoki majmualarga mumkin bolgan eng kop antropogen tasirlarni oz ichiga oladi. Ekologik tizimlarning antropogen tasirlarga umumiy chidam- liligini baholashda quyidagi omillardan foydalaniladi: • ekologik tizimdagi jonli va jonsiz organik moddalar zaxirasi; • ekologik tizimda organik moddalar hosil bolishi samaradorligi yoki osimliklar qoplami mahsulotlari; 194 • ekologik tizimdagi turlar xilma-xilligi. Ekolog olimlar fikricha, nabotot, hayvonot va odam yashash muhitining barqarorligi, birinchi navbatda, tirik organik moddalar massasi, uning asosiy qismi fitomassa (daraxtlar, ot osimliklari va h.k.) bilan aniqlanadi. Fitomassa qancha kop bolsa, muhit shuncha barqaror boladi. Ekotizim tur va tuzilmaviy jihatdan qanchalik xilma-xil bolsa, uning antropogen tasirlarga bardosh berish xususiyati shuncha kuchli boladi. Òabiiy muhitning ekologik tizimlar ishini buzmagan holda u yoki bu darajadagi antropogen yuklamalarga bardosh berish qobiliyati «tabiiy muhit sigimi» yoki «hududning ekologik sigimi» deyiladi. Atrofdagi tabiiy muhitga ruxsat etilgan antropogen yuklama haqidagi tushuncha tabiatdan foydalanish asosini tashkil qilishi lozim. Shu nuqtayi nazardan ekstensiv (sifatni etiborga olmay, faqat miqdorni oshirishga qaratilgan) va muvozanatli tabiatdan foydalanish farqlanadi. Òabiatdan ekstensiv foydalanish bunda ishlab chiqarishning osishi tabiiy majmualarga muttasil kuchayib boruvchi antropogen yuklamalar hisobiga taminlanadi va bu yuklamalar hajmi ishlab chiqarish miqyosiga nisbatan tez oshib boradi. Òabiatdan ekstensiv foydalanish tabiiy majmualarning toliq buzilishiga olib kelishi mumkin. Òabiatdan muvozanatli foydalanish bunda tabiiy muhitga korsatiladigan umumiy antropogen yuklama tabiiy tizimning oz- ozidan tiklanish imkoniyatidan oshib ketmasligi uchun jamiyat tomonidan nazoratga olinadi va tartibga solinadi. Demak, tabiiy muhit sifatini boshqarish (tartibga solish) ekologik nuqtayi nazardan ruxsat etilgan antropogen yuklamalarni aniqlashdan boshlanishi, minta- qaviy tabiatdan foydalanish esa tegishli hududning ekologik «chidamliligi»ga muvofiq bolishi lozim. Ozbekistonda sobiq shoro tuzumi davrida tabiatdan ekstensiv foydalanish ustun bolib, paxtadan yuqori hosil olish maqsadida har yili gektariga ortacha 50 kg pestitsid (xorijiy davlatlarda 23 kg), 2030 kg defoliant va desikant (xorijiy davlatlarga nisbatan bir 195 necha on marta kop), 400500 kg azotli mineral ogit (xorijiy davlatlarda 150250 kg) belgilangan meyorlardan bir necha marta ortiq ishlatilgan. 3040 yil davomida bunday holatning uzluksiz takrorlanib turishi deyarli barcha ekin maydonlari va atrof-muhitni haddan ziyod ifloslangan, tuproq va suvlar tarkibi buzilgan. Atrof- muhitga tushgan pestitsidlarning yemirilish davri 50 yildan ortiq ekanligi hisobga olinsa, muammoning qanchalik jiddiyligi malum boladi. Osha davrda samolyot, maxsus traktorlardan paxta va boshqa ekin dalalariga purkalgan minglab tonna «zaharli yomgirlar» hamda azotli mineral ogitlar natijasida chorva mollari yem-xashakdan, baliqlar suvdan, qushlar va hasharotlar havodan zaharlanib, olish holatlari bot-bot kuzatilgan. Oqibatda, ayrim hududlarda tirik organizmlar uchun ota xavfli ekologik vaziyatlar vujudga kelgan. Mustaqillik yillarida atrofdagi tabiiy muhit sifatini yaxshilash masalasiga alohida etibor qaratilib, tabiatdan muvozanatli foyda- lanishga faol kirishilgan. Ozbekiston hududida atmosfera havosi tarkibiga tabiiy va antropogen ifloslanish man- balari tasir korsatadi. Ozbekiston chang boronlari tez-tez ku- zatiladigan Qizilqum, Qoraqum va Orol dengizining qurigan qismi (Orolqum) kabi aerozollar (qattiq zarrachalar) atmosferaga doimiy kotarilib turadigan yirik tabiiy sahrolar mintaqasida joylashgan. Òarkibida oltingugurt, uglerod va azot oksidi bolgan aerozollar havoni tabiiy ifloslantiruvchi asosiy manbadir. Shu sababli, hudud- larda keng kolamli fitomelioratsiya ishlari va ihota daraxtzorlari barpo etish havoga aerozollar kotarilishining oldini oladigan samarali tadbirlardan biriga aylangan. Yoginlar (shudring, qirov, yomgir, jala, dol, qor), ularning miqdori va yer yuzasida taqsimlanishi, takrorlanib turishi va jadalligi havodagi ozgarishlarni ifodalaydigan muhim ekologik mezonlardan biridir. Yogin miqdori atmosfera havosi tozaligi hamda tabiiy va antropogen landshaftlar uchun xavfli hodisa qurgoqchilikni kuzatishda muhim ahamiyat kasb etadi. Atmosfera havosini himoya qilish 196 Qurgoqchilik paytida tuproqning shorlanishi va yemirilish jarayoni kuchayadi, kollarda suv hajmi kamayadi. Yoginlar Download 2.82 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling