Fizikadan praktikum
Download 104 Kb. Pdf ko'rish
|
Kuzatish jadvali Distillangan suv Elektrolit Kolbacha raqami 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 Quvvat, W. 6-7 8-9 11-12 14-15 16- 18 6-7 8-9 11-12 14-15 16-18 H arorat, "C 12. O rdinatalar o ‘qi bo‘yicha quvvatni, abssissa o ‘qi bo‘yicha tem peraturani graduslarda qo ‘yib, tem peraturaning quvvatga bogMiqlik grafigi chiziladi. M ustaqil tayyorlanish uchun savollar 1. YoYuCh — terapiya, mikroto‘lqin terapiya nima va ular orasida qanday farq bor? 2. «Луч-2» apparati qanday asosiy qismlardan iborat? 3. Q anday sharoitlarda dielektrik elektrolitlarga nisbatan kuchliwq qiziydi? 4-laboratoriya ishi. INSO N TANAS I NING M A L U M BIR QISMLAR1NING ELEKTR QARSHILIGINI ANIQLASH Kerakli asbob va materiallar. 1. E lem en tlar batareyasi. 2. Voltmetr. 3. Millivoltmetr. 4. M ikroampermetr. Ishning maqsadi. Tirik to ‘qim a, o ‘zgarmas va o ‘zgaruvchan tok o ‘tgandagi to ‘qima xususiyatlarining o ‘zgarishi bilan ta- nishish. Nazariy qism Tok va kuchlanish b o ‘yicha elektr qarshilikni aniqlashda bio- sistemalar uchun Om qonunidan foydalaniladi: , ти-щ I " I Bunda: U — to ‘qirnaga qo'yilgan kuchlanish; P (t) ~ polarizatsiya (qutblanish) EYUK i, / — to ‘qima orqali o'tadigan tok kuchi. Tok kuchi tajriba davomida 100 rnA dan, ya’ni ostona tok kuchidan ortm asligi kerak, aks holda bundan yuqori toklar ta ’sirida to ‘qimalarda qo'zg'alishlar sodir bo'lishi mumkin. 4.4.1 -a rasmdagi sxemadan foydalanaylik. Tok (1) elementlar batareyasidan (10 v) iborat m anbadan qarshiligi bir Om bo'lgan kuchlanish to ‘g‘rilagichi (4) ga (reostat potensiometrga) keladi. Sxemaga voltmetr, millivoltmetr, m ikroam perm etr ham da (6) o ‘lchamli kalit (7) holatda bo'ladi. Kuchlanish to‘g‘riligi yordamida m a’lum bir tok kuchi ( 100 mA dan ko‘p emas) to ‘g‘rilanib / va U o'lchanadi, so‘ngra (6) ochqich-yopiqichni (8) holatga qo‘yib, P(t) kattaligi o'lchanadi. Elektrodlar (4, 5) ni tana to'qimalaridan olmasdan turib, ulami o'zgarm as tok manbayidan uzib qo'yiladi. M ikroampennetming rasimi zarvarraqda keltirilgan. O 'zgaruvchan tok m anbayi bo'lgan sxemani (4.4.1 - b rasm) yig'iladi va tana to'qim alariga qo'yilgan elektrodlar bu sxemaga ulanadi. Zanjir ulangandan so'ng (4) potensiom etr yordam ida tok kuchini o'zgartirgan holda (100 mA k o 'p bo'lmasligi kerak) U kattalik o'lchanadi. O 'zgaruvchan tok zanjirida P(t) polari zatsiya kuchlanishi am alda paydo b o 'lm aydi, shuning uchun P = U/T b o 'lad i. / 4.4.1-rasm. R A l 5 \ L— <» -/7v i / l г — & ~ \ R ч15\ 4 --------- u R . 4.4.2-rasm R l induktiv qarshilikni aniqlash 4.4.2- a rasm dan o ‘zgaruvchan elektrik zanjiridagi aktiv R va induktiv RL qarshiliklam i biigan holda, 1 1 va t/^kattaliklam i o ‘lchab, Z — J y U x kattalikni aniqlash mumkin. Agar o ‘zgaruvchan elektr zanjiriga o ‘zgarmas tok m anbayini ulasak, u holda U va / kattaliklam i o ‘lchab, R = U /l kattalikni aniqlash mumkin: Z = sjR 2 + R ; form uladan olib. RL = 4 z 2 - R 2 . (4.4.1) H am da R, — m L va to =2тг и =2 ■ 3,14 ■ 50=314 ni hisobga L = - ---- \ i z 2 - R 2 = ----- RL ( 4 4 2 ) 314 314 y } Rc sig‘imiy qarshilikni aniqlash (4.4.2- b rasm). 0 ‘zgaruvchan tok zanjiriga kondensator ulangan. Agar R ->0 va R l—>0 b o ‘lsa, to ‘la qarshilik Z = R U r va / , ni o ‘lchab R = Z = U / I ff R c - — bo'lganligi uchun kondensator sig'im i quyidagi G)C ifodadan topiladi: C coRc 3 \4 R C (4 A 3 ) I- vazifa. Inson tanasining m a ’lum bir uchastkalarining o'zgarm as tokka qarshiligini aniqlash. Ashohlar: elem entlar batareyasi (10 V), kuchlanish sozlagichi (reostat potensiom etr), voltmetr, m ikroam perm etr, millivolt- metr, qo‘rg‘oshin plastinkalari (elektrodlar), uchlamchi ochqich- yopqich (kalit). 1. 4.4.1- a rasmdagi sxema (zanjir)ni yig'ing. Bu holatda elektrodlam i tana to'qim alariga ulanilmaydi. Kuchlanish sozla gichi (reostat) sudraluvchi qisqichi yoki potensiom etrning qarshiligini o'zgartirish qisqichlari 3 holatda turishi kerak. 2. (2) kalitni ulam asdan turib elektrodni tananing m a’lum bir uchastkasiga (m asalan, qo'lga) ulaniladi. Elektrodlar tagiga fiziologik eritm a bilan ho'llanilgan doka qo'yiladi. 3. U chlam chi (6) kalitni (7) holatga q o ‘yilib, (2) kalit ulanadi. (4) kuchlanish sozlagichi (reostat — potensiometrli) sudraluvchi qisqichni sekin siljitish natijasida m a’lum bir tok kuchi kattaligiga (10 mA dan oshmasligi kerak) o ‘rnatiladi. 4. Uchlamchi kalit (6) ni (8) holatga qo'ying va millivoltmetr strelkasining maksimal og‘ishiga qarab P(t) polarizatsiya EYUK ni aniqlang. Shunday oMchashlarni har xil tok kuchi kattaliklari (faqat 100 mA dan ko‘p bo ‘lmasligi kerak) uchun uch marta takrorlanadi. T ananing b ir joyida u ch tad an ortiq o ‘lchash o ‘tkazish tavsiya etilm aydi, chunki hujayra m em branasida yig‘ ilib qolgan ionlar sekin suriladi. Bu esa tajriba natijalari ning aniqligini kamaytiradi. Tajriba natijalarini quyidagi jadvaiga kiriting: № 1(A) U ( V ) P (t) (V) R (Om) Л R (Om) 1. 2. 3. o ‘rt. 0 ‘lchash natijalarini hisoblash 1. R, \/?>, Z, < Z > , AZ, < AZ>, Z', < Z > , AZ', < \ Z > kattaliklami hisoblang 2. (4.4.1) formula bo ‘yicha o ‘zaksi/, < R 7 > o'znkli b o ig a n holdagi kattaliklam i hisoblang. 3. Xatoliklarni hisoblang, oxirgi natijani yozing. 4. G ‘altakning induktivligini o ‘zak borligida necha marta o ‘zgarishini aniqlang. 2- vazifa. 0 ‘zgaruvchan tok zanjiridagi sig‘imiy qarshilikni aniqlash va kondensator sig‘im ini hisoblash. Asboblar: kondensator, am perm etr, voltmetr, potensiom etr, o'zgaruvchan tok manbayi (10 — 12 V). 1. 4.4.2-6 rasmdagi elektr zanjirini yig‘ing 2. Zanjim i ulang ham da potensiom etm ing uch xil holatidagi l ef va Uc{ qiymatlarini toping. № ».P A v * (V) RC=Z, Om A RC=Z, Om 1. 2. 3. o‘rt. O ichash natijalarini hisoblash 1. RL, < R l >, A Rc, R > kattaliklam i hisoblang. 2. K attaliklam i va oxirgi natijalarni hisoblang. 3- vazifa. G ‘altakning induktiv qarshiligini aniqlash va uning induktivligini o ‘zakli va o'zaksiz hisoblash. A sboblar: induktiv g ‘altaklar, tem ir o ‘zak, o ‘zgarmas va 0 ‘zgaruvchan tok uchun am perm etr va voltmetr, reostat, kalit, o ‘zgaruvchan, o ‘zgarmas tok manbayi (10 — 12 V). 1. 4.4.2- a rasmdagi sxema b o ‘yicha zanjir yig‘ing. Sxemani laborant yoki o ‘qituvchiga ko‘rsating. 2. Elektr zanjirga o ‘zgarm astokm anbayini ulang, reostatning uch xil holatida / tok kuchi va U kuchlanish kattaliklarini o‘lchang. Natijalami jadvalga kiriting. № I, A U ,V R, Om Л R, Om 1. 2. 3. o‘rt. 3. Elektr zanjirga o ‘zgaruvchan elektr manbayini ulang ham da reostatning uchta holati uchun 7e/va U hisoblaniladi. № I p A cP L'e r v Z, Om Д Z, Om 1. 2. 3. o‘rt. 4. G ‘altakka o'zakni kirgizib, reostatning uch xil holatidagi 1'j.va U'ef qiymatlarini oling. № I’ A CP С % ” < Z', Om A Z, Om Tajriba natijalarini hisobiash 1. H am m a oMchashlar uchun R qiym atlam i hisoblang. 2. Q arshilikning o ‘rtach a qiym atini va xatoliklarini hiso b lang. 3. Oxirgi natijalarni yozib qo‘ying. 4-vazifa. Inson tanasi to'qim alarining o ‘zgamvchan tokka qarshiligini aniqlash. Asbohlar: 10 — 12Kgacha kamaytiruvchi transform ator yoki o'zgaruvchan tok m anbayi, kuchlanish sozlagichi (reostat — potensiom etr), volim etr, m ikroam perm etr, uchlam chi kalit, simlar, qo‘rg‘oshin plastinkalari (elektrodlar). 1. 4.4.1 -b rasmda ifodalangan sxema bo'yicha zanjir ulang. Reostat suriluvchi klemmasi (3) holatda bo'lishi kerak (Ehtiyot bo'ling!). Transform atom ing klemmasi (3) holatda bo'lishi kerak (Ehtiyot bo'ling! transform atom ing birlamchi o'ram ida kuchla- nish 220V). Elektrodlar birinchi tajribadagidek o'rriatiladi. 2. Zanjim i (2) kalit bilan ulang, (4) suriluvchi klemmani sekin siljitib, m a’lum bir tok kuchini o'rnatam iz va Uef kuch lanish / , tok kuchi kattaliklarini o'lchaym iz. Tajribani h ar xil toklar uchun uch m arta o'tkazam iz ( tok kuchi 100 mA dan oshmasligi kerak). N atijalarni quyidagi jadvaiga kiriting. № •crA U p V R, Om A R, Om 1. 2. 3. o‘rt. 0 ‘lchash natijalarini hisoblash 1. [/„kattaliklami hisoblang. 2. Olingan qarshilik kattaliklarini inson tanasi to'qim alarining o'zgarm as va o'zgaruvchan tokka qarshiligi bilan solishtiring. M ustaqil tayyorlanish uchun savollar /. Hujayra va to'qimalarning elektr о ‘tkazuvchanligi nima? 2. O'zgarmas tok uchun elektr o'tkazuvchanlik qanday? 3. Biosistemalar uchun Om qonuni qanday yoziladi? 4. Biosistemalar uchun ekvivalent elektr sxemalar tuzilishini ко ‘rasating. 5. Polyarizatsiya (qutblanish) va ulaming turlarini ay ting. 6. O'zgaruvchan tok uchun elektr o'tkazuvchanlik qanday? 7. Tirik organizm uchun impedans nima? 8. Tirik organizm da qarsh ilikn i о ‘Ichashga asoslangan sxemalarni chizing. 5-laboratoriya ishi. pH- M ETR YORDAMIDA ERITMALARNING M UHIT KORSATKICHINI ANIQLASH Kcrakii asbob va materiallar. 1. p H - m etr (potensiom etr). 2. Turli xil konsentratsiyali eritmalar. Ishning maqsadi. Eritmalaming muhit ko‘rsatkichlarini aniqlash. To‘qima va tirik organizmlarda hosil bo‘ladigan biopotensiallami aniqlash. pH -m etr (potensiometr)ning tuzilishini o‘iganish. Nazariy qism DiiTuzion potensiallar. Diffuzion potensiallar bir xil erituv- chida erigan tuzlar, kislotalar va asoslarning h ar xil konsentra tsiyali ikki eritm alararo kontakti mavjud bo ‘lib, eritmalardagi ionlam ing harakatchanliklari o ‘zaro farqlangan sharoitda kelib chiqadi. Dem ak, diffuzion potensialning kelib chiqishi, o ‘z tabiatiga ko‘ra, eritmalardagi ionlar konsentratsiyalari va ular diffuziya tezliklarining turlicha bo'lishi bilan shartlanadi. M asalan, xlorid kislota eritm asida vodorod va xlor ionlari diffuziya tezliklarining turlicha b o ‘lishi tufayli vodorod ionlari xlor ionlarini quvib o ‘tadi. Bordi-yu xlorid kislotasining ikki xil konsentratsiyali eritm alararo kontakti mavjud bo'Isa, u holda suyultirilgan eritm a konsentratsiyasi yuqori eritm aga nisbatan m usbat zaryadlanadi. Ammo musbat zaryadli ionlarning o ‘zaro itarilishlari va manfiy zaryadli ionlarning musbat zaryadli ionlarga tortilishlari natijasida eritm adagi ionlar taqsim oti ozm i-ko‘pmi tekislanadi. Eritmalararo konsentratsiyalar farqi saqlangan holda, ionlarning elektrostatik ta ’sirlashishlaridan q at’i nazar, ulararo potensiallar farqi mavjud b o ‘lib turaveradi. Agar berilgan sh aro itd a eritm adagi a n io n va katio n lar harakatchanliklari ham da eritm alar konsentratsiyalari m a’lum bo'lsa, bir valentli binar elektrolitlar uchun ularning ikki xil konsentratsiyali eritmalariaro kelib chiqadigan diffuzion poten siallar farqi kattaligi ni Genderson tenglamasi yordamida hisoblab topish mumkin: Bunda: E( — voltlarda ifodalangan diffuzion potensiallar farqi: и , v — kation va anionlam ing o‘rtacha harakatchanliklari; T — mutlaq harorat; R — gaz doimiysi; F — Faradey soni; Cp C2 — o ‘zaro ulanadigan eritm alar konsentratsiyalari. Tenglamadagi natural logarifmni o ‘nli logarifiga almashtirib, 17°C ( T — 290 K) sharoiti uchun va nihoyat voltlardan millivolt- larga o‘tsak, diffuzion poterisial kattaligini hisobiash tengiamasini quyidagicha yozish mumkin: 17 U ~ V C O I c \ Ea ==— ■ 581л—к (4.5.2) u + v C2 ’ Tenglamalardan ko‘rinib turibdiki, diffuzion potensiallar farqi Kattaligi kation va anionlar harakatchanliklariaro farq harorat va eritm alar konsentratsiyalari nisbatining logarifmiga bog‘liq bo'ladi. Boshqacha aytganda, и — v qancha katta bo'lsa, ya’ni ionlardan binning harakatchanligi ikkinchisinikidan qan- chalik kam b o ‘lsa, diffuzion potensial shuncha katta bo ‘ladi. Ikkinchi tom ondan, EG — kattaligi eritm alar konsentratsiya- laridagi farq bilan ham belgilanadi. Fazalararo potensiallar. Bir-birlari bilan aralashm aydigan suyuqliklami ajratib turadigan chegara b o ‘lim orqali, ionlarning notekis tarqalishi tufayli, potensiallar farqining kelib chiqishini birinchi b o ‘lib N erist ko‘rsatgan edi. Ionlarning fazalarda tarqalishi ularning taqsimlanish koeffitsiyentlari bilan belgilanib, o ‘zaro tegib turgan fazalarning birida kationlar yaxshi erisa, ikkinchisida anionlar yaxshi eriydi. N atijada, birinchisining chegara b o ‘limida musbat zaryadlar yig'ilsa, ikkinchisida manfiy zaryadlar yig‘iladi va chegara boMimida qo‘sh elektr qavati, demak, chegara potensiali vujudga keladi. Kelib chiqqan chegara potensiali ionlarning navbatdagi taqsim lanishini to ‘xtatadi. H aqiqatan ham , agar suvmas faza chegarasida kationlar to ‘p- la n ish i tu fa y li m u sb at z ary ad la n g a n qavat ho sil b o ‘lsa, elektrostatik kuchlar o ‘sha fazada kationlarning navbatdagi erishini cheklaydi, va aksincha, anionlam ing erishi uchun qulay sharoit yaratadi. N atijada fazalar chegara b o ‘limining yaqinida qaram a-qarshi zaryadli ionlarning konsentratsiya gradiyentlari paydo bo'ladi. K onsentratsiya gradiyenti qancha katta bo'lsa, potensiallar farqi ham shunchalik katta bo'ladi. Shu sababdan, suv — yog‘, suv — gvoyakol, suv — am il spiiti va hokazolar kabi konsentratsion zanjirlar yetarli kattalikka ega EYuK hosil qilishi m um kin. Shu xildagi sistem alarn i B eytner batafsil o'rgandi. Beytner to m o n id a n qisqacha qilib «yog'» deb atalgan faza h ar ikkala to m o n id a n suvli eritm alar b ilan chegaralangan b o 'lsin . E ritm alarning konsentratsiyalari va tarkibi b ir xil bo'lgan sharoitda sistem ada potensiallar farqi kelib chiqmaydi. Agar, «yog'» fazaning b ir to m o n id a oleat natriyning suvli eritm asi, ikkinchi to m o n id a esa natriy xlorid eritm asi bo'lsa, sistem adagi ionlar taqsim otini quyidagicha tasvirlash m um kin (4.5.1- rasm): S U V Na-oleat .Na-oleat ’ (ko'p) A Yog‘ NaCl - (kam) suv — NaCl В 4.5.1-rasm. Oleat Na «yog'» da natriy xloridga nisbatan yaxshi eriydigan bo'lgani uchun A va В chegaralarida o 'lch ash uchun yetarli k attalik k a ega p o te n sial kelib ch iq ad i. A gar «yog'» faza chegarasida yuzaga chiqadigan va miqdori jihatdan uncha katta bo'lm agan diffuzion potensial inobatga olinm asa, shu xildagi sistemalaming EYUK ni quyidagi tenglama yordamida ifodalash mumkin: nF С Bunda: C va C" — birinchi va ikkinchi fazalardagi ionlar konsentratsiyalari; n — ion valentligi (zaryadi). Beytner hujayra m embranasi tarkibida lipidlarning mavjud- ligini inobatga olib, lipidlar ionlar taqsim oti uchun hujayra atrofidagi suvli m uhitga qaraganda butunlay boshqacha sharoit yaratadi, deb faraz qildi. Agar aralashm aydigan fazalarda ionlarning notekis taqsim - lanishi hujayra yuzasining qutblanishini keltirib chiqarsa, geterogen sistem adan iborat hujayra protoplazm asi o ‘z ichiga to 'p lag an fazalarni olgani uchun ularda m avjud bioelektrik potensialning tabiatiga k o ‘ra fazalararo potensial deb qarab, u birinchi navbatda kation va anionlarning o ‘sha fazalarda tu rlich a eru v ch an lik lari bilan sh artlan g an , deb hisobiash tabiiydir. Kollodiy membrana orqali vujudga keladigan potensiallar farqi. Yuqorida bayon etilgandek, diffuzion potensiallar farqi kelib chiqishi jihatidan kation va anionlar harakatchanliklaridagi farq bilan belgilanadi. Q aram a-qarshi zaryadlangan io n lar harakatchanliklaridagi farq ionlar b a’zi bir m em branalar orqali o‘tayotganda yana ham kattalashadi. Shu xildagi m em branalar jumlasiga birinchi navbatda, poralar diainetri kichik bo'lib, yirik ionlarni, m asalan, oqsil ionlarini ushiab qolib, anorganik kationlar, masalan, natriy ionlarini bemalol o ‘tkazib yuboradigan membranalar kiradi. Shu xildagi membranalar va ulaiga xarakterli bo‘lgan ionlar taqsim otini birinchi bo‘!ib, F. D onnan batafsil o ‘rgandi. D onnan N a+ va Ck ionlarini o'tkazib, oqsil anionlari ( Rr ) ni o ‘tkazmaydigan m em branalardan foydalandi. Agar bu xildagi membranalaming b irto m o n id a N a+ va Ck , ikkinchi tom onidan N aT va Cl' ionlari mavjud bo ‘lsa, u holda sistemada, muvozanat tiklanishi bilan mem brana potensiallar farqi paydo b o ‘ladi. Kelib chiqqan potensiallar farqini quyidagi formula yordamida hisoblab topish mumkin: Г ----- IW t *------ n.F Na* bunda [ С Г | . [ C l |q va [-Va* J , ^.Л/я+] о — x lo rv a natriy ionlarining m em brana ichi va tashqi tom onidagi konsent- ratsiyalaridir. D onnan m uvozanatini biologik sistemalarga tatbiq etish uchun bo'lgan urinishlardan faqat uning eritrositlar bilan qon plazmasiaro ionlar taqsimotiga qilingan tadbiqigina muvaffaqiyatli bo'ilb chiqdi. D onnan nazariyasi bioelektrik potensiallar kelib chiqishini, ya’ni elektr energiyasi ning uzluksiz ravishda paydo bo'lib turishi- ni izohlay olmadi. Chunki Donnan potensiali, o‘z tabiatiga ko‘ra, statsionarmas, balki muvozanat potensiali edi. Ikkinchi tom ondan, D onnan potensialini qayd etish masalasi — m etodik jihatdan ham qiyinchilikka duch keladi. M uvozanat sharoitida potensialni qayd etish uchun ishlatiladigan elektrodlar, membranada vujudga keladigan potensialga aloqador ionlarni ajratgan taqdirda potensiallar farqini o'lchashning o ‘zi, um um an mumkin bo'lm ay qoladi. Demak, D onnan muvozanat nazariya- sining, b a ’zi bir xususiy hollarini inobatga olm aganda. biologik sistemalaiga qo ‘llash um um an m um kin emas. Ammo shunday m em branalar mavjudki, ular m a’lum ionlarni o ‘tkazib, ularga nisbatan qaram a-qarshi zaryadlangan ionlarni o'tkazm aydi. Ana shu xildagi m em branalarga kationlarni o 'tkazib, anionlarni ushlab qoladigan kollodiy m em branasi misol bo'la oladi. Membrana orqali anionlar harakatchanligi nolga teng (3 = 0) sharoitda, m em brananing tom onlariaro kelib chiqadigan poten- siallari farqi (m em brana potensiali) teng bo'ladi: „ 3 - 0 R T . С R T , C. £ = = — -— In— = + ---- In —L. (A s 41 3 + 0 F C2 F C2 ' Anionlarga nisbatan o'tkazuvchan m em branalar uchun esa, ya’ni (5 = 0) holini hosil qilamiz: „ 0 - 3 R T . C. RT С E - ------= ----- in — = + — i n— . (d 5 0 + 3 F CL F C, K' - ’ Bayon etilgan xususiy hollar uchun tenglam alarni um um iy tarzda quyidagicha yozish mumkin: it , R T i C - (4.5.6) Shunday qili’o, m em branalarning tanlab o ‘tkazuvchanlik xususiyati undagi zaryadlam ing xarakteriga bog‘liq. Potensiometriya usuli — tekshiriluvchi eritmaga tushirilgan elektrodlar orasida hosil bo‘ladigan potensiallar farqi ni o ‘lchashga asoslangan. Bu potensiallar — elektrodlarda boradigan oksidla- nish-qaytarilish reaksiyalari natijasida hosil bo ‘ladi. Eritmaga tushirilgan ikki elektroddan biri standart elektrod boMadi. Bu elektrodning elektr yurituvchi kuchi (EYuK) o ‘zgar- mas boMib, u eritm adagi ionlar konsentratsiyasiga b o g ‘liq boMmaydi. Ikkinchi elektrod esa indikator elektrod deyiladi. U o ‘z potensialini eritmadagi ionlar konsentratsiyasiga bogMiq ravishda o ‘zgartiradi. Uning potensiali standart elektrodga nisbatan oMchanadi. Tekshiriluvchi eritm aning potensiali shu eritmaga tushirilgan ikki elektrod orasidagi potensiallar farqidan iboratdir. Standart va indikatorelektrodlam ing bir qancha turlari mavjud. Potensiali faqat eritm adagi kationlarning konsentratsiyasi (aktivligi)ga bogMiq boMgan elektrodlar 1- tip elektrodlar deyiladi. Bunga kumush, shisha, xingidron va surm a elektrodlar kiradi. 2- tipga esa anionlarga nisbatan sezgir bo ‘lgan elektroddagi metall kationlari bilan kam eriydigan birikm alar hosil qiluvchi, ya'ni kumush xlorli, kalomel elektrodlari kiradi. a) Kalomel elektrodi — naysimon shisha quvirdan tuzilgan boMib, asos qismiga simob, uning ustiga esa Hg2Cl2 va KC1 eritmasi quyiladi (Hg (H g2C l2) KC1). Kumush xlorli elektrod shisha quvirdan iborat bo‘lib, bu quvim ing ichiga AgCl qavati bilan qoplangan kumush simi o'rnatilgan va u KC1 eritmasiga tushirilgan boMadi (Ag) AgCl) KC1). Kalomel va kumush xlorli elektrodlar doimiy potensialni saqlab turadi. Shuning uchun ulardan solishtirma elektrodlar sifatida foydalanib, indikatorli elektrodning potensiali o ‘lchanadi. Potensiom etrik titrlash — maxsus tanlangan elektron juftlar natijasida titrlash jarayonida hosil b o la d ig a n elektr vurituvchi kuch (EYuK)ni o ‘lchash bilan titrantning ekvivalent hajm ini aniqlashga asoslangan. Elektrolitik yacheyka — indikator elektrodi va solishtirish elektrodidan tashkil topgandir. Titrim etrik analizdagi q o lla n a - digan b archa reaksiya turlari va kim yoviy indikatorlardan foydalanib b o ‘lm agan holatlarda potensiom etrik usuldan foyda- lanish m um kin. Indikatorli elektrodlam i reaksiyalarning turiga qarab tanlanadi, lekin ham m a holatlarda uning potensiali am alda juda tezda aniqlanishi kerak. Kislota-asosli titrlashda, x in g id ro n , s h ish a va su rm a in d ik a to rli e le k tro d la rd a n foydalaniladi. Shisha elektrodi (membranalik)ning membranasi b o iib , unda to ‘ymgan (diffuzion), ya’ni m em brana potensiali hosil b o ia d i. Bu potensialning kattaligi m em brananing har xil tom onlarida joylashgan ionning konsentratsiyalari farqiga bogliqdir. Shisha elektrodida m em brana sifatida maxsus shishadan yasalgan sharcha b o ‘lib, uning qalinligi 0,0006-0,1 m m dir. Sharchaning ichida 0,1 и NCI ga solingan kum ush xlor elektrodi b o ia d i. Shuning uchun sharchar.i tekshiriluvchi eritmaga tushirilganida, shisha membrananing ichki va tashqi tom onida potensiallar farqi hosil b o ia d i E x- Er E ke (kalomel elektrod potensiali) va E IAgCl lar tekshiriluvchi eritm aning pH o ‘zgarishiga b o g liq emas. Shu yacheykadagi potensiallar farqining o ‘zgarishi faqatgina shisha membrananing pH ga nisbatan sezgirligiga bogliq. Shisha m em brananing ichki yuzasidagi potensiali olchanganda u amalda o ‘zgarmaydi. Ammo tashqi va yuza potensiali esa tekshiriluvchi eritm adagi An+ ga b o g liq boiad i: Е = A—0,059 ■ Iga H + = A+0 059 pH K — doimiy b o iib , shisha membrananing bir xil bolm asligiga ichki kumush xlor elektrodi bilan solishtirish elektrodi orasidagi potensiallami teng emasligigabogliqdir. Shishada tokning o ‘tishi, vodorod va ishqoriy metall (N a +, L r, K+ va boshqalar) ionlarni ion — almashinishiga bog‘!iq. Keyingi vatqlarda ion — selektiv elektrodlari mavjud b o ‘lib, ular faqatgina belgilangan bitta iongagina sezgir bo ‘ladi. C h o ‘kma va kom pleks hosil qiluvchi reaksiyalar uchun kumush va simob elektrodlari ishlatiladi. Bu elektrodlar eritmada kum ush va sim ob tuzlarini hosil bo ‘lishi hisobiga quyidagi sistema N g|Hg+2, Ag|Ag+| hosil bo ‘ladi (4.5.2-rasm). Oksidlanish-qaytarilish titrlashlarida indikatorli elektrodlar sifatida indifferent m etall — p latin a, palladiy va o ltin d an foydalaniladi. Download 104 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling