Mavzu: Tokning magnit maydoni. Magnit maydon induksiyasi. Magnit oqimi. Amper kuchi. Lorens kuchi
Download 434.91 Kb. Pdf ko'rish
|
6 дарс
1. O zinduksiya va o’zaroinduksiya. 2. Magnit maydonning energiyasi. O’zgarmas tokli zanjirning xususiy magnit maydoni zanjir ulanganda va uzilganda, shuningdek unda tok kuchi o’zgarganda o’zgarishini eslaymiz. Bu ko’rsatilgan momentlarda bunday zanjirda induksiya EYuK hosil borishi kerakligini bildiradi. Zanjirda oqayo tgan tok magnit maydonining ozgarishi natijasida shu zanjirning o’zida induksiya EYuK ning hosil bo’rishi o’zinduksiya hodisasi deb ataladi ; hosil bo’lgan elektr yurituvchi kuch esa o’zinduksiya EYuK deyiladi. Elektr energiya manbai (B) va unga kelma-ket ulangan K kalit, M lampochka va o’zagi ferromagnetikdan yasalgan S g’altakdan tuzilgan ochiq zanjir mavjud bo’lsin. Zanjir ulanganda lampochka bir oz kechikib yonadi. Bu hol g’altakda sezilarli o’zinduksiya EYuK hosil bo’lishi bilan tushuntiriladi. Lens qonuniga binoan bu o’zinduksiya EYuK zanjirda tokning tez o’sishiga qarshilik ko’rsatadi. O’zinduksiya EYuK ning qarshiligini yengishga sarflangan manba energiyasi bu zanjir magnit maydonida, asosan S o’zakli g’altak ichida to’planishini qayd qilib o’tamiz. Zanjirdagi tok kuchi ozgarmas bolib qolganda, zanjir magnit maydonining energiyasi ham o’zgarmaydi. Zanjir magnit maydoni energiyasining kattaligi faqat tok kuchiga era emas, balki zanjir turiga ham, ya'ni uning L induktivligiga ham bogliq bo’ladi. Kuchli elektromagnitlarda magnit energiyasi ayniqsa kattadir. Navbatdagi rasmda esa zanjir uzilganda hosil bo’ladigan o’zinduksiya hodisasini kuzatish uchun korsatilgan zanjir tuziladi. Bu zanjir K kalit bilan uzilganda S g’altak va M lampochka zanjiri ulanganicha qoladi. G’altakdagi tok tez kamayganligi uchun tok kamayish sekinlashtiruvchi o’zinduksiya EYuK hosil bo’ladi. Bunda g’altak qisqa vaqt M lampochkadagi tok nolgacha kamayadi va yo’narishini o’zgartirib, zanjir uzilganga qadar lampochkada bolgan tok kuchidan ancha katta bolishi mumkin bolgan tok kattaligigacha sakrab ortadi. Shuning uchun zanjir uzilgan mometitda lampochka bir zumga juda ravshan yonadi va hatto kuyib ketishi mumkin. O^zinduksiya hodisasi zanjir uzilgan yerda uchqun hosil qiladi. Agar zanjirda katta magnit energiya zapasi to’planadigan kuchli elektromagnitlar bo’lsa, uchqun yoy razradga o’tishi va kalitni ishdan chiqarishi mumkin. Bunday zanjirlarni uzishda elektrostansiyalarda moyli uzgichlardan foydalaniladi va boshqa ehtiyot choralari qollaniladi. O’zinduksiya EYriK ni hisoblash formulasi. quyidagicha aniqlanadi. Induksiya EYuKi t E ind (1) =LI bo’lgani uchun t I L E oz (2) Bundan t I L oz (3) Zanjirdagi o’zinduksiya EyuK shu zanjirdagi tok kuchining o’zgarish tezligiga to’g’ri proporsionaldir. Bu formula o’zinduksiya hodisasining matematik ifbdasi bo’lib, u quytdagicha ta'riflanadi: Konturda hosil bo’lgan o’zinduksiya elektr yurituvchi kuchi o’tkazgichdan o’tayotgan tok o’zgarish tezligining teskari ishorali ifodasiga proporsionaldir. Formula (1) ga nisbatan yechilsa: t I E L / (4) Bunday o’zindukaiya koeffitsiyentining fizik ma'nosini aniqlash mumkin. Konturning induktivligi deb, konturdagi tok vaqt birligi ichida bir birlikka o’zgarganda hosil bo’lgan o’zinduksion elektr yurituvchi kuchga miqdor jihatdan teng bolgan fizik kattalikga aytiladi. HB da induktivlik birligi genri (Gn). 1 Gn deb, tokning kuchi har sekundda 1 A ga o’garganda 1 V induksion elektr yurituvchi kuch hosil bo’lgan konturning induktivligiga aytiladi. Konturning induktivligi uning shakli o’lchamligi va muhitning magnit singdiruvchanligiga bog’liqligi. Masalan, biror bir muhitda joylashgan galtakning induktivligi undagi simlarning o’ramlar soni N ga , uning uzunligi t ga, ko’ndalang kesim yuzi S ga va g’altak o’zagining magnit singdiravchanligi p ga bog’liq bo’lib, u quyidagiga teng: V L mn 2 Bunday— g’altakning uzunlik birligiga mos kelgan o’ramlar soni, V=IS - g altakning hajmi. Tok kuchi va kuchlanishning qiymatlarini o’zgartirish trasformator deb ataluvchi qurilma vositasida amalga oshiriladi. Transformatorlarni 1-bo’lib, rus olimlari P. Yablochkov va I. Usaginlar tomonidan yasalgan. Download 434.91 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling