Mavzu: Tokning magnit maydoni. Magnit maydon induksiyasi. Magnit oqimi. Amper kuchi. Lorens kuchi

---

Mavzu:
 
Tokning magnit maydoni. Magnit maydon induksiyasi. Magnit oqimi.
Amper kuchi. Lorens kuchi. 
 
Reja: 
1. Parallel toklarning o'zaro ta'siri 
2. El ektromagnetizm. 
3. Tokli konturning magnit momenti. 
4. Magnit induksiyasi. 
5. Amper kuchi. 
6. Lorens kuchi. Zaryadning magnit maydondagi harakati 
1820 yilda Daniya fizi gi Gans Xristian Ersted (1777 - 1851) tajriba asosida magnit strelkasining 
ustiga parallel joylashtirilgan ó'tkazgich rasmda tok o'tganda magnit strelkasining dastlabki 
vaziyatdan og'ishi va o'tkazgichga perpendikulyar joylashganligi aniqlandi Agar o'tkazgichdan 
tokning o'tishi to'xtatilsa, magnit strelkasi yana dastlabki vaziyatga qaytadi. 
Ersted tajribasi olimlarni elektr toki o'tib turgan o'tkazgich atrofida magnit maydon hosil 
bo'ladi degan xulosaga olib keldi. Xuddi shu maydon magnit strelkasiga ta'sir etib uni og'diradi. 
Shunday qilib, qo'zg'almas elektr zaryadlari atrofidagi fazoda elektr maydon, harakatlanuvchi 
zaryadlar, ya'ni elaktr toki atrofìda, faqat, magnit maydoni hosil bo'lar ekan. 
O'tkazgich atrofida faqat undan tok o'tgan paytdagina magnit maydonning hosil bo'lishi magnit 
maydonning manbai tokdan iborat ekanligini tasdiqlaydi. 
Shunday qilib- Ersted kashfiyoti fizika fanimng rivojlanishida katta turtkìlardan biri bo'lib, u 
elektromagnetizm sohasidagi muhim kashfiyotlarni ochilishiga sabab boidi. 
Parallel toklarning o'zaro ta'siri 
Parallel toklarning o'zaro ta'sirini birinchi marta 1820 yili fransuz olimi Andre Amper (1775 - 
1836) tajrìba asosida aniqlagan. 
Agar ikki parallel uzun o'tkazgichlardan o'tuvchi toklarning yo'nalishlari bir xil bo'lsa, bu tokli 
o'tkazgichlar o'zaro tortiladi. Aksincha, o'tkazgichdagi toklarning yo'nalishlari qarama-qarshi bo'lsa, 
bu tokli o'tkazgichlar o'zaro itarishishadi. Toklarning o'zaro ta'siriga sabab, toklarning har biri 
o
:
y atrofidagi fazoda magnit maydon hosil qiladi va bu maydon ikkinchi tokli o'tkazgichga ta'sir 
ko'rsatadi. 
Parallel toklarning o'zaro ta'sir kuchi (F) o'tkazgichlardan o'tayotgan toklarning (11, 12) 
kuchlariga, o'tkazgichning uzunligiga to'g'ri proporsional va ular orasidagi masofa (r
0
) ga teskari 
proporsional. ya'ni: 
l
r
l
l
F
0
2
1
0
2
4




Bu yerda 

- muhitning nisbiy magnit singdiruvchanligi, HB birliklar sistemasini tanlanishiga 
bog'liq bo'lgan magnit maydon doimiysi bo'lib, uning qrymati quyidagiga teng: 

=4 10
-7
N/A (yoki Gn/m)=12,56 10
-7
Gn/m (yoki Vs/mA). 
Parallel toklarning o'zaro ta'sir kuchi ifodasi asosida tok kuchining HB sistemasidagi bir birligi 
amper (A) quyidagicha ta'riflanadi: 
1 amper (A) deb, vakumda bir-biridan 1 m masofada joylashgan cheksiz uzun va o'ta ingichka 
ikkita parallel tokli o'tkazgichning har bir metr uzunligida 2 10
-7
N o'zaro ta'sir kuchi hosil 
qiladigan o
<
zgarmas tolckuchiga aytiladi.