Mavzu: Tokning magnit maydoni. Magnit maydon induksiyasi. Magnit oqimi. Amper kuchi. Lorens kuchi


Elektromagnit induksiya hodisasii


Download 434.91 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/8
Sana08.04.2023
Hajmi434.91 Kb.
#1341365
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
6 дарс

1. Elektromagnit induksiya hodisasii. 
2. Faradeyning elektromagnit induksiya qonuni. 
3. Induksion tokning yonalishi. Lens qoidasi. 
 
Elektromagnit induksiya qonunini miqdor jihatdan xarakterlash uchun magnit induksiya oqimi deb 
ataluvchi fizik kattalikni qarab chiqaylik. 
Ma lum sirtdan o’tayotgan magnit induksiya oqimi, shu sirtdan tik ravishda kesib o’tuvchi 
magnit induksiya chiziqlari soni bilan aniqlanadigan kattalikdir. 
Faraz qilaylik, bir jinsli ( = const) magnit maydonda yuzi S ga teng bolgan sirt joylashgan 
bo’lib, sirtga o’tkazilgan normal magnit induksiya vektori bilan

burchak hosil qilgan bo' lsin. 


Berilgan sirt orqali o’tayotgan magnit induksiya oqimi (F) deb, magnit indusiya vektorining ( ) 
modulini, S yuz hamda va vektorlar orasidagi a burchak kosinusining ko’paytmasiga teng bo’lgan 
fizik kattalikka aytiladi, ya'ni: 
F=VS cos

(l ) 
Agar magnit induksiya vektorining sirtiga o’tkazilgan normalga tushirilgan proyeksiyasi 
Bcos

=Bn bo’lsa (1) ifoda quyidagicha bo’ladi: 
F=VnS 
(2) 
HB sistemasida magnit induksiya oqimi veber (Vb) deb ataluvchi birlik bilan o’lchanadi: 
lVb=1Tl 
Faradeyning elektromagnit induksiya qonuni. 
Ingliz fizigi M.Faradey tajribalar asosida magnit maydoni yordamida elektr tokini hosil qilish 
mumkin ekanligini aniqladi. Bu tokni Faradey induksion tok deb atadi. 
Faradeyning induksion tok hosil bo’lish shartlarini aniqlashga doir tajribalarini qarab chiqaylik 
1. Agar doimiy magnit berk g’altak ichiga kiritilsa yoki undan chiqarilsa, konturda induksion tok 
hosil boiadi: doimiy galtakka yaqinlashishda galvanometrning strelkasi bir tomonga, magnit 
g’altakdan uzoqlashganda esa qarama-qarshi tomonga og’adi, binobarin, induksion tokning 
yo’nalishi o’zgaradi. 
Magnit qanday kuchli, uning harakati qancha tez va g’altak o’ramlari qancha ko’p bo’lsa, 
induksion tokning kuchi shuncha katta boladi Agar doimiy magnit galtak yaqinida yoki hatto 
g’altak ichida joylashtirilgan magnit atrofida magnit maydon va g’altak o’ramlarining ko'p 
bolishiga qaramay, u qo’zg’almasa induksion tok hosil bolmaydi. 
2. Tinch turgan magnit uchlariga galvanometr ulangan g’altak yaqinlashtirilsa, yoki undan
uzoqlashtirilsa, galtakda induksion tok hosil bo’ladi. Bu holda ham xuddi birinchi holdagidek
g’altakni kesib o’tuvchi magnit induksiya chiziqlarining o’zgarishi induksion tokning hosil 
bo’lishiga sabab bo`ladi. 
3. Agar ikki g’altakni yonma-yon qo’yib, ikkinchi g’altak uchlariga galvanometr ulab, birinchi g 
altak reostat orqali elementlar batareyasiga ulangari bo’lsin. Birinchi g’altakdagi tokning kuchi 
reostat bilan o’zgartirilsa, ikkinchi g’altakda tok hosil bo’lgan. Birinchi tokning kuchi ortganda ham 
kamayganda ham ikkinchi g’altakda induksion tok hosil boiadi, biroq uning yo’nalishi o’zgaradi. 
4.Agar g’altaklar ichiga temir o’zak o’rnatilsa, induksion tokning hosil borish effekti 
kuchayadi. Birinchi g’altakdagi tok ta'sirida o’zak magnitlanadi va birinchi g’altakdagi tok 
kuchining har qanday o’zgarishi ikkinchi g’altakdan o’tayotgan magnit oqimini keskin 
o’zgartiradi. Natijada ikkinchi g’altakda kuchliroq tok induksiyalanadi. 
5. Agar rasmda tasvirlangan birinchi zanjirdagi tokni uiash va uzish paytida ikkinchi berk zanjirda 
induksion tok hosil bo’lib, uning yo’nalishi esa K kalitni ulaganda va uzganda o’zgaradi. 
Kalitni ulagan paytda. hosil bolgan magnit oqimi bir onda noldan biror qiymatgacha 
ko’tariladi, aksincha kalit uzilganda esa magnit oqimi nolgacha kamayadi. Bu o’zgaruvchan magnit 
oqimlari ikkinchi zanjirda induksion tokni hosil qiladi. 
Shunga o’xshash tajribalar natijalari asosida Faradey elektomagnit induksiya qonunini kashf qildi. 
Bu qonun quyidagicha ta riflanadi: 
Yopiq konturda hosil bo’lgan induksion EYuK shu kontur bilan chegaralangan yuza orqali 
o’tayotgan magnit induksiya oqimining o’zgarish tezligiga proporsional, ya'ni: 
t
Ф
шл





(3) 
bunda k proporsionallik koeffitsiyenti bo’lib, uning absolyut qiymati bu formulaga kiruvchi 
kattaliklarning o’lchov birlikiariga bogliqdir. Agar bu kattaliklar bitta o’lchov birliklar sistemasida 
ifodalansa, k~ 1 boladi. 

Download 434.91 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling