O`zbekstan Respublikasi Xaliq t a`lim wa`zirligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik
Download 0.54 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O`zbek xaliq saz a`sbaplari ha`m sazlari.
- Paydalanilg`an a`debiyatlar.
Baxtier Aliev. O`zbek bastakorlik san`atinin` talantli wa`killerinin` biri Baxtier Aliev 1938- jili Tashkentte xizmetker shan`arag`inda tuwiladi. Orta mektepti pitkergennen keyin 1957-jili Tashkent muzika bilim jurtina oqiwg`a kirib oni 1960-jili 47
tamamlag`an. B. Aliev 1956-jildan M. Turg`anbaeva atinadg`i G`Ba`ha`rG` ma`mleketlik ansamblde muzika basshisi bolip isley baslag`an. 1968-jili Abdulla Qodiriy atindag`i Tashkent ma`mleketlik ma`deniyat institutina oqiwg`a kirip oni 1994-jili pitkeredi. Onin` bastakorlik isi 1960-jildan baslang`an. G`NozaninG`, G`XaelimdasanG`, G`Wzbekiton qizlariG`, G`Qiriq-qizG`, G`DastagulG`, G`Baxtier eshlikG`, G`Navrwz aleriG`, G`SumalakG`, G`Mustaqil WzbekistonG`, G`Istiqlol muborakG`, G`Ona zaminG`, G`Raqs kuylariG`, G`Kwzlaringni yashirmaG`, G`Kuyla WzbekistonG`, G`Twy bu kunG`, G`Yurak wynarG`, G`Bahor wynasinG` bul qosiqlar ha`m oyinlar tamashago`yler ta`repinen joqari bahalandi. B. Alievtin` tvorchestvasinda muzika janrlari qatarinda raqs (oyin) o`neri tiyanaqli orindi iyeleydi. G`BaxorG` ma`mleketlik ansambl`ge respublikada belgili sa`zende, sheber changshi O`zbekstan xaliq artisti B. Alievtin` muzika basshisi bolip islewi, ansambl`din` ha`r ta`repleme rawajlaniwina sebepshi boladi. B. Alievtin` islesken G`BaxorG` ansambli Liviya, Sudan, Jazoyr, Misr, Marokash siyaqli ma`mleketlerdin` ko`plegen qalalarinda kontsertler bergen. G`BaxorG` ansamblinde xizmet ko`rsetip kelgen B. Alievtin` do`retiwshilik isleri joqari bahalanip O`zbekstan xaliq artisti degen hu`rmetli ataqqa miyasar bolg`an. O`zbek xaliq saz a`sbaplari ha`m sazlari. O`zbek muzika ma`deniyati erte zamanlardan baslap-aq o`zinin` ko`p tarawli bay muzika ko`rkem-o`nerine iye ekenligi ha`mmege ma`lim. Muzika saz a`sbaplari muzika ma`deniyatinin` rawajlaniwinda u`lken a`hmiyetke iye. Muzikaliq a`sbaplar tuwrali olardiq shig`ip keliwi, qurilisi, dawis tembri haqqinla ulli ilimpaz Abu Ali Ibn Sino G`Shipa kitabiG`, G`Bilim kitabiG`, G`Muzika ilimi haqqinla risolaG` h.t.b kitaplarinda ko`p g`ana bahali ilimiy pikirdi aytadi. Onin` aytiwi boyinsha: Tar qanshelli uzinn bolsa dawis sonshelli pa`s shig`adi, kerisinshe tar qanshelli kelte bolsa dawis sonshelli ba`lent shig`adi. Sonday-aq dawislardin` pa`s yamasa ba`lent boliwi, u`plep shertiletug`in a`sbaplar kanalinin` diametrine de baylanisli boladi dep ko`rsetedi. (Abu Ali Ibn Sino shig`armalar toplami IV-tom) Orta Aziya ha`m shig`is xaliqlari ilimpazlari da muzika haqqindag`i ilim, a`yyemgi zamanlardan berli qa`liplesip kiyatir dep da`lilleydi. Abu Ali Ibn Sinodan basqa muzika saz a`sbaplari haqqinda orta a`sirde jasag`an ilimpazlardan Abu Nasr Farabiy (X-a`sir), Abu Abdulla Xorazmiy (X-a`sir), Axmadiy (XIV-a`sir), Abduraxman Jomiy (XV-a`sir) o`zlerinin` pikirlerin bildirse, ataqli o`zbek xalqinin` klassik shayiri Alisher Nawayi (1441-1501) shig`armalarinda ud, tanbur, chang, rubab, qobuz, g`ijjak, rud, nay, surnay, karnay, da`p (doyra) bul a`sbaplar bizgeshe o`zgerissiz jetip kelgen deydi. Bul saz a`sbaplar du`zilisi ha`m atqariw usillarina qarap to`mendegishe toparlarg`a bo`linedi: 1. Qag`ip shertiletug`in muzika a`sbaplari (doyra, nog`ora, safayl, qasiq) h.t.b; 2. U`plew arqali shertiletug`in a`sbaplar (nay, sirnay, balaman, qoshnay, karnay); 48
3. Tarli ha`m tartqishtin` ja`rdemi menen shertiletug`in a`sbaplar (qobiz, g`ijjak, sato, tanbur, duwtar, dombira, avgan rubabi, qashqar rubabi, ud, chang). Bul saz a`sbaplar jeke yamasa ansambl`ge qosilip shertiledi. O`zbek saz a`sbaplari arasinda ju`da` ko`rkem suliw dawisli duwtar bolip esaplanadi. Duwtar-eki tarli saz a`spabi bolip tut, erik yamasa g`oza ag`ashlarinan tayarlanadi. Onin` kesesi G`Qaburg`ashG` bir-birine jaqin juqa taxtaydan jelimlenip islenedi, ag`ashtan oyma etip te islenedi. Kesesi u`stine juqa taxtaydan islengen qaqpag`i, tiyegi boladi. Kesesinin` u`stine 7,0-7,5 diametrge shekem bolg`an da`ste bekitilip 13-14-perde jipek perdeler baylanadi. Ha`r perdenin` aralarina arnawli su`yekten islengen qiyaqshalar japistirip qoyiladi. Duwtardin` jipekten tag`ilg`an eki tari shertiletug`in sazg`a, muzikag`a qaray bas perde (kvinta), orta perde (kvartag`a), qos tari (prima yamasa oktavag`a) sazlaniwi mu`mkin. Duwtar xromatikaliq qa`siyetke iye bolip , ses qatarlari xaliq namalari menen bir qatarda maqom, shashmaqom jollarina shertiw imkaniyatina iye. Dombira-duwtar siyaqli eki tarli saz a`spabi kvarta, kvinta yaki oktavag`a sazlanadi. Bunin` da`stesi eki oktavag`a ses qatarinda shertiw mu`mkin. Onin` kesesi erik, tut yamasa archa ag`ashlarinan oyip islenedi. Bul a`sbap Surxanda`r`ya ha`m Qashqada`r`ya wa`liyatalarinda ken` tarqalip baqsilardin` da`stan ha`m basqa da qosiqlardi atqariwda, sonday-aq shopanlardin` da su`yikli a`spabi bolg`an. Onin` qurilisi kesasi almurtqa uqsag`an da`stesine perde baylanbag`an. Onin` ses qatari eki oktavadan ziyat, dawis ko`lemi ken` bolg`anliqtan atqriwshiliq imkaniyati qolayli. Sonliqtan da shig`is xaliqlari arasinda salmaqli oring`a iye. Sonliqtan da o`tken da`wirdegi muzika taniw qa`niygeleri, ilimpazlari Darvish Alidin` aytiwi boyinsha udti G`barliq saz a`sbaplardin` pa`tshasiG` dep baha beredi. Jazba mag`liwmatlardan udtin` tarlari o`zgerip turg`an. Abu Nasr Farabiy og`an besinshi tardi qosqan. Zamanago`y ud sazinda II-tar bolip, solardin` besewinde jup tarday bolip nama atqariladi. Tarlardin` birewi juwan sestin` waziypasin atqaradi. Bul a`sbapta xaliq namalarin jeke ha`m ko`pshilik saz a`sbapliq ansambller menen de atqariwi mu`mkin. Qashqar rubabi- mediyator menen shertiletug`in tarli saz a`sbaplardin` biri. Ol tut ag`ashtan sog`ilip, da`stesinin` to`mengi betine sho`mishke uqsas qoshqardin` shaqinday iyemek ta`rizli bolip da`stesinin` uzinlig`i (80 sm) den turadi. Onin` oyilg`an kesasina teri qaplanip 19-dan ziyatiraq perdelerden turadi. Qashqar rubabinda bes tar bolip onin` birinshi ha`m ekinshi tarlari birinshi oktavanin` lya sestine, al u`shinshi ha`m to`rtinshi tarlari birinshi oktavanin` mi sestine, besinshi tari bolsakishi oktavanin` si sesine kvarta intervalina sazlanadi. Rubabtin` dawis ko`lemi u`lken oktavanin` si sesinen ha`m ekinshi oktavanin` si- bemol` sesi aralig`inda bolip onin` notalari esitilgeninen bir oktava joqari jaziladi. Rubab o`zbek xaliq sazlari orkestrinde basqa saz a`sbaplari qatarinda basli ro`l`di atqaradi. Bunnan basqa rubablar shan`arag`ina kiretug`in rubab prima degen a`sbapta bar. Bul rubabtin` sazlaniwi g`idjak siyaqli mi, lya, re, sol` seslerine sazlanadi. Onin` dawis diapazoni g`idjaktin` dawis diapazonina jaqin keledi.
u`lken bolg`an tu`ri menen ajiralip turadi. Da`stesi uzin eki yarim oktavag`a 49
shekem bolip, perdeleri diatonikaliq dawisqa iye. Sirtqi ko`rinisi boyinsha tanburg`a usap ketedi. Bul a`sbapti ayrm jag`daylarda tanburdin` ornina tartqish penen de shertedi. Satonin` tiykarg`i u`sh to`rt tari tanburdag`iday kvarta ha`m kvintag`a sazlanadi. Da`stenin` qulag`ina baylang`an tarlar 6-8-den ibarat bolip olar jag`imli seslerdi payda etedi. Satoda glissando, forshlag, mordent ha`m melizm qusag`an muzikaliq bezewler ko`plep ushirasadi.
chang a`spabi uqsas bolip keledi. Ag`ashtan islengen qaqpag`inin` ayrim jerleri teri menen qaplang`an boladi. Qaqapag`inin` u`stine tiyek ornatiladi ha`m og`an u`shewden 24 ke shekem ishek tar baylanadi. Bul a`sbap u`sh oktavadan ziyat bolip tarlarin barmaqqa kiyilgen oymaqqa usag`an (naxun) menen qag`ip shertiledi. A`sbaptin` tarlarin sazlaw ushin arnawli tu`rde instrument penen tawlap a`ste yarim ton, bir ton, bir yarim ton usili menen sazlaydi. Uzinlig`i 800-900 mm, eni 380-400 mm bolg`an bul a`sbapti sa`zende dizesinin` u`stine arnawli tuyaqqa qoyip shetiledi. Ha`zirgi da`wirde bul saz a`sbap xaliq qosiqlarin, namalarin ha`m de maqom shig`armalarin atqarip kelmekte. Duwtar-Orta Aziya xaliqlari arasinda sonin` ishinde O`zbek xalqinda ken` taralip, massaliq tu`s alip ketken, ju`da` suliw dawisli, sesti gu`mbirlep shig`atug`in muzikaliq saz a`sbaplarinin` biri. Qobizdi tek g`ana jirawlar shertken bolsa, duwtardi ko`pshilik baqsilar, sa`zendeler ha`m muzikag`a uqibi bar adamlarda shertken. O`zbek ha`m Tu`rkmen xaliq muzikaisn toplag`an hm izzertlegen fol`klorshi V. A. Uspenskiy ha`m V. M. Belyaevlar duwtardin` kelip shig`iwi haqqinda ayrim an`izlardi keltiredi. Olardin` aytiwinsha, bizin` da`wirimizden (eramizdan) burin
V-VI-a`sirlerde jasag`an Muxammed payg`ambardin` dosti ha`zireti A`liyler zamaninan bizge kelip jetken dep da`lilleydi. Duwtar so`zi parsi tilinen-duw-eki, tar-sim degen ma`nini bildiredi. O`zbekstanda duwtardin` eki tu`ri ushirasadi. Birinshisi qurama duwtar, ekinshisi qazba duwtar. Qazba yamasa oyma duwtar pu`tin tut ha`m erik ag`ashinan sog`iladi. Qurama duwtar qawinnin` tiligine uqsas tut ag`ashlarin jelim menen kleylep biriktiriw arqali sog`iladi. Duwtardin` pishimi (formasi) almurtqa uqsas bolip keledi. Duwtardin` beti (dekasi) tut yamasa jiyde ag`ashinan islengen boladi. Betide ses shig`aratug`in tesikler boladi. Da`ste jelim menen gewdege bekitiledi. Da`stede 14-15 perde baylang`an boladi. Gewdenin` to`mengi jag`inda tarlardi ildiretug`in ilmekler arqali tarlar da`stenin` basindag`i eki qulaqqa tartilip sazlanadi. Qaqpaqtin` u`stinde tarlardi tiyek ko`terip turadi. Tarlar sa`zendenin` on` qolinin` da`sti menen terbeliske keltirilip ses beredi. Tarlardin` terbelisi tiyek arqali qaqpaqqa o`tedi. Qaqpaqtin` terbelisi duwtardin` quwislig`inda gu`n`irenip ku`sheyedi. Duwtardin` ses ko`lemi bir yarim oktavag`a shamalas boladi. Qaraqalpaq milliy duwtarinda aydin perde ha`m shirwan perdeler boladi. Qaraqalpaq milliy muzikasinin` ladliq qurilisina baylanisli duwtardi shertiw texnikasi joqari boladi, 50
onda ko`plegen melizmler. Bezewler shep qol menen alinatug`in forshlaglar ko`p qollaniladi. 1955-jillardan baslap dkwtar qaytadan islendi. Sonin` na`tiyjesinde onin` ses ko`lemi ken`eydi, sesti ku`sheydi ha`m onin` atqariw texnikasi artti, duwtar ansambli du`zildi, topari payda boldi. Ol xaliq sazlari orkestri quramina kirgizilip, nota menen qa`legen muzikani emin-erkin atqara alatug`in boldi. Duwtar bas-bul saz a`sbap o`zbek ha`m qaraqalpaq xaliq sazlari orkestrinde pa`ski notalarda jaxilg`an shig`armalardi shertiw ushin rekonstruktsiyalang`an saz a`sbaplari qatarina jatadi. Duwtar bastin` sazlaniwi: bul duwtar bas saz a`spabi ko`rinisi boyinsha duwtarg`a qarag`anda u`lken formada bolip, onin` bes basqish aralig`inda sazlaniwshi to`rt tari bar. Dawis ko`lemi u`lken oktavanin` G`doG` sestinen baslap birinshi oktavanin` G`sol`G` sestine shekem mo`lsherlengen.
orkestrinde muzikaliq shig`armalardi atqariw ushin qpayta islenip, pa`ski notadag`i muzikalardi shertiwge qolaylastirilg`an. Duwtar kontrabas saz a`spabi duwtar basqa qarag`anda bir qansha u`lekn boliwi menen birge to`rt tardan ibarat kvarta intervalina sazlanadi. Dawis ko`lemi kontr-oktavanin` G`miG` sesinen baslap birinshi oktavanin` G`lyaG` sestine shekem jaylasadi. Bul a`sbaptin` notalari esitiwi boyinsha bir oktava joqari jaziladi. Tanbur-o`zbek xaliq saz a`sbaplarinin` biri. Maqom jolina ha`m xaliq araliq qosiqlarin atqariwshig`a erip shertip ushin akkopoement waziypasin atqariwda u`lken a`hmiyetke iye. Tanburda to`rt tar bolip, birinshi-ekinshi ha`m to`rtinshi tarlaribir dawisqa, al u`shinshi tar bolsa bes basqish pa`stegi dawisqa sazlanadi. Diapazoni u`lken oktavanin` G`doG` sesinen baslap birinshi oktavanin` G`sol`G` sestin o`z ishine aladi. Tanburdin` notalari esitiliwi boyinsha bir oktava joqari jaziladi.
biri. Girjekler-o`zbek, tu`rkmen, ta`jik, a`zerayjan, armiyan ha`m tag`i basqa xaliqlar arasinda ken` tarqalg`an tartqishli muzikaliq a`sbap. Girjek qaraqalpaqlar arasinda tek te baqsilarg`a qosilip G`janapayshiG` retinde qollanilip keldi. Qarqalpaq girjeginde basqa xaliqlardin` girjegi siyaqli u`sh tar tartiladi, onin` u`stingi eki tari bir seske, al to`mengi bir tari bolsa o`z aldina ayriqsha ro`l`di atqarip, namanin` barliq jo`nelisisonin` menen shertiledi. Qurilisi boyinsha girjek negizinen eki bo`lekten turadi. Qabaqtan yamasa ag`ashtan islengen gewdesi ha`m da`stesi. Girjektin` gewdesi domalaq bolip, kokos g`ozasinan, suw qabaqtan ha`m tut yamasa jiyde ag`ashinan islenedi. Qabaqtin` bir qaptali ashiq bolip, onin` beti ilaqa baliqtin` terisi yamasa maldiq ju`rek perdesi menen qaplanadi. Girjektin` da`stesindegi u`sh qulag`i simlarda turadi. Tarlar tartqish arqali terbeliske keltiriledi. Girejektin` tartqishi da qobizdin` tartqishina uqsas boladi, biraq tartilg`an qil jin`ishkelew bolip keledi. Rijek qulaqlardi buraw arqali sazlanadi. Girjektin`n` tarlari duwtardin` tarlarina u`nles bolip sazlanadi. Girjektin` biriinshi tari duwtardin` birinshi tarindag`i besinshi perdesine u`nles boladi, ekinshi tari duwtardin` birinshi tarina u`nles boladi, u`shinshi tari
51
duwtardin` ekinshi tarina u`nles sazlanadi. Biraq girjektin` tarlari duwtardin` tarlarina bir oktava joqari ses beredi. Bunday etip sazlaw atqariwshig`a girjekti shertkende duwtarg`a qosip shertiwge an`sat boladi ha`m duwtar menen ansambl` du`zilip, nama gu`n`irenip shig`adi. Gijrektin` ses ko`lemi eki oktava aralig`inda boladi. 1955-jillari girjek qaytadan sog`ilip, onin` tari to`rtew boldi, gewdesi u`lkeyttirilip, sesti ku`sheydi, texnikaliq mu`mkinshilikleri artti ha`m girjektin` topari payda boldi. Soaly etip, girjek janapayshi a`sbapta jeke atqariwshi a`sbaplar qatarinan orin aldi. Girjek bas-qil tartqishi qobizdin` tartqishina qusas bolip, tarli saz a`sbaplarinin` qatarina jatadi. Girjek bas, girjek al`tke qarag`anda bir qansha u`lken bolip, onin` tarlari bes basqish aralig`inda sazlanadi. Dawis diapazoni u`lken oktavanin` G`doG` notasinan baslap biirnshi oktavanin` G`faG` sesine shekem jaylasadi. Girjek bas a`spabi o`zbek ha`m qaraqalpaq xaliq sazlari orkestrinde tarli saz a`sbaplari qatarina kirip, juwan pa`ski notalardi atqaradi. Girjek kontrabas-bul saz a`spabi da qildan islengen. Girjek bastin` tartqshinday, tartqish penen atqarilatug`in en` u`lken saz a`sbaplardin` biri, ol to`rt tardan ibarat bolip, to`rt basqish aralig`inda kvarta intervalina sazlanadi. Onin` diapazoni kontroktavanin` G`miG` notasinan baslap birinshi oktavanin` G`sol`G` notasin o`z ishine alip, notalari estiliw boyinsha bir oktava joqari jaziladi. Girjek kontrabas o`zbek ha`m qaraqalpaq xaliq sazlari orkestrinde tarli sazlar toparina kirip, juwan pa`ski dawislardi shertiw uqibina iye. Ol orkestrde jeke atariw waziypasin orinlaydi. Bul a`sbapti shertiwshi muzikant tik turip atqaradi.
islengen tayaqsha menen tarlarg`a urip shertetug`in o`zbek saz a`spabi qatarina jatadi. Ol eki yarim oktava aralig`indag`i dawis (diapazonina) iye. O`zbek xaliq saz a`sbaplarin rekonstruktsiyalawshi eksperimental laboratoriyada changnin` jan`a tu`ri payda bolip, onin` dawis diapazoni u`sh yarim oktavani quraydi ha`m de barliq registrlerden birgelikli dawis shig`ariwg`a boladi. Chang a`spabinda muzikaliq shig`armalardi texnikaliq jaqtan shertiwge ju`da` qolayli. Onda qa`legen intervallardi (sektakkordlardi) ha`r tu`rli aylanistag`i u`sh sesliklerdi, sonday-aq qos notali passajlardi, jag`imli etip atqariw mu`mkinshiligine iye. Prima rubabi-mediator menen atqarilatug`in tarli saz a`sbaplari qatarina jatadi. Rubabta bes tar bolip, birinsh ekinshi tarlari birinshi oktavanin` G`lyaG` sesine, u`shinshi to`rtinshi tarlari birinshi oktavanin` G`miG` sesine, besinshi tari bolsa kishi oktavanin` G`siG` sesine kvarta intervalina sazlanadi. Rubabtin` diapazoni u`lken oktavanin` G`siG` sesinen baslap ekinshi oktavanin` G`si-bemolinaG` shekem jaylasiw notalari esitiliw boyinsha bir oktava joqari jaziladi. Rubab o`zbek ha`m qaraqalpaq xaliq sazlari orkestrinde tiykarg`i dawislardi atqariwshilardin` birinen esaplanadi. Rubab saz a`sbaplari toparina qarasli rubab-prima a`spabinin` sazlaniwi girjekke uqsas bolip G`miG`, G`lyaG`, G`reG`, G`sol`G` notalarg`a sazlanadi. Onin` daws diapazoni girjektin` diapazoni menen birdey.
52
Avgan rubabi - Orta Aziya xaliqlari arasinda ken` tarqalg`an muzikaliq a`spablardin` birinen bolip sanaladi. Ol a`sirese ta`jik xalqinda ushirasadi. Ha`zirgi waqitta avgan rubabi qaytadan islenip, xaliq sazlari orkestirine kiritildi. Onin` sesti a`piwayi ha`m jumsaq esitiledi. Onda atqarilatug`in muzikalardi tin`lag`animizda tawlardin` u`stinde jatqan qarlar elesleydi. Avgan saz a`spabi mediator menen shertiledi. Onin` bes tari boladi- ekwi jup, birewi taq tar boladi. Shinqobiz - ilimiy ati G`VorganG`. Bul a`spab ko`binese hayal-qizlardin` og`ada su`yikli saz a`spabi bolip oni toy-mereke ha`m ko`pshilik jiyilg`an jerlerde shertetug`in bolg`an. Olar shinqobizdi shertip, o`z-ara jarislarg`a qatnasqan. Qizlar shinqobizdin` na`zik tarlarin ju`rketi terbetetug`in nag`isli namalarin o`zlerinin` repertuarina aylandirg`an. Shinqobiz ku`ta` kishkene, iqsham miniatyurali saz a`sbabi bolip, temirden islenedi, onin` formasi iskusstvonin` emblemaliq belgisi bolg`an- lirag`a uqsas bolip keledi. Lirag`a uqsap iymeyip kelgen qoshqar mu`yiezli temirdin` orayina juqa qayisqaq polat til ornatiladi. Shinqobizdi eki jaq tistin` arasina qisip til ha`reketinin` ja`rdemi menen ha`m de baldag`in shep qoli menen shinqobizdin` tilin qag`ip turip, u`plew arqali shertiledi. Onin` dawisi ku`ta` jag`imli bolip, o`zine ta`n ayriqsha tembrge iye. Shinqobizdin` o`z aldina shertiletug`in namalari boladi. Olar turmista ushirasatug`in ayirim ko`rinislerdi obrazli tu`rde su`wretlewden ibarat. Olardan G`Qara jorg`aG`, G`Ala jorg`aG`, G`Eskek esiwG`, G`Sin`siwG`, G`Qiz uzatiwG`, G`Jetim qizG`, G`G`az g`an`qildisiG`, G`A`tsho`kG` ha`m tag`i basqa namalar qizig`iwshiliq penen shertilip kelingen. Sonin` menen qatar shinqobiz a`sbabi Shig`is xaliqlarinin` ko`pshiliginde, qalmaq ha`m bolgar, tu`rkmen ha`m tag`i basqa xaliqlarda da ushirasadi. Shinqobizdi tekstsiz, tek g`ana namani shertip kelgen. U`shpelek - qarqalpaq xalqinin` u`plep shertetug`in muzikaliq a`spablar qatarina kiredi. U`shpelek saz ilaydan sog`iladi. Onin` pishimi (formasi) domalaq topqa usag`an bolip, seslerdi o`zgertiwshi eki tesigi boladi. U`shpelekti shopanlar ha`m padashilar qoy yamasa mal bag`ip ju`rgende shertetug`in bolg`an. U`shpelekke aranalg`an bir-eki namalar bar.
53
Paydalanilg`an a`debiyatlar. 1.
I. N. Karaleva «Voprosi muzikal`noy kul`turi Uzbekistana» izd G`afur G`ulам Tashkent 1969-jili. 2.
xaliq sozadalari» izd G`afur G`ulam Tashkent 1974-jili. 3.
E. E. Romanovskaya, Zapisi muzikal`nogo fol`klora Tashkent 1957-g. 4.
S. I. Musabekov «Muzika tarbiyasi» izd «Uqituvchi» Tashkent 1973-y. 5.
T. S. Vizgo, I. N. Karaleva, F. M. Karamatov «Istoriya uzbekskoy muziki» izd G`afur G`ulyama Tashkent 1972-jili. 6.
Uzbekistane» izd G`afur G`ulyama Tashkent 1991-jili. 7.
A. A. Semenov «Sredneaziatskiy troktat po muzike Dervish Ali» Tashkent 1946. 8.
9.
Axmedov M. Qodirov D. «Musiqa xaliq marosimlari», «San`at»` jurnali. 1990 10.
Alimatov G. «Al Farobiy va musiqa» «San`at» jurnali 1984 11.
12.
Karomatov F. «Muzikal`nie nasledie uzbekskogo naroda» (XX-vek) T 1978. 13.
Matequbov O. «Farobiy ob osnovax muziki Vostoka» T. 1986. 14.
15.
Petrosyants A. I. «Instrumentovedenie» T. 1990. 16.
Rajabov I. «Maqom asoslari»T. 1992. 17.
Yu. Rajabiy «Musiqa merosimizge bir nazar»T 1978. 18.
T. Yuldashbaeva. «Mastera uzbekskoy opernoy chtsenki» T 1985. 19.
T. Sofurbekov «Fol`klornie istoki uzbekskogo professional`nogo «muzikal`nogo tvorchestva» T. 1984.
Download 0.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling