U n w Mustaqil O'zbekiston davlatining 1 b u b
Download 1.6 Mb. Pdf ko'rish
|
11 sinf uzb tarixi 001
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ommaviy axborot m j y ^
- „Axborot olish kafolatlari va erkinligi togrisida" va .Jurnalistik faoliyatni himoya qilish togrisida"
- zbekiston ijti- moiy taraqqiyotida televideniya va radioning rolini oshirish cho- ra-tadbirlari togrisida"
- IV B O B Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosa- batlarining shakllanishi va iqtisodiy taraqqiyot
- Mustabid tuzumdan Ozbekistonga qolgan iqtisodiy meros
- Islohotning besh
- birinchidan
va ma'rifat" jamoatchilik m a r k a z i , „Sog'lom avlod uchun" va „Ekosan" xalqaro jamg'armalari", „Mahalla" va „Navro'z" xayriya j a m g ' a r - malari, iste'dodli yoshlarni q o ' l l a b - q u w a t l a s h „Ulug'bek" va ,Jste'dod" jamg'armalari", „Mehr-shafqat va salomatlik", vBolalar", „Amir Temur", „Alisher Navoiy", „Abdulla Qodiriy" j a m g ' a r m a l a r i va b o s h q a l a r kiradi. J a m o a t b i r l a s h - nialarining turlari va maqsadlarini 16- c h i z m a d a n aniqroq bilib °lishingiz m u m k i n . _ O m m a v i y axborot vositalari xalqqa il- Ommaviy axborot m j y ^ h u q u q i y , siyosiy, iqtisodiy, m a - vositalari d a n i y , m a ' n a v i y - m a ' r i f i y b i l i m l a r , 121 16- chizma Ijtimoiy Kasaba harakatlar i . = uyushmalari Siyosiy partiyalar Ijodiy uvushmalar Xotin-qizlar, yoshlar, bolalar tashkilotlari va h.k. Nogironlar tashkilotlari Jamoat birlashmalari quyidagi maqsadlarda tuziladi: fuqarolik, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy huquqlar va erkinliklarni amalga oshirish va muhofaza qilish; fuqarolarning faolligi va jamoatchilik ishlarini boshqarishda qatnashishini rivojlantirish; kasbiy va havaskorlik qiziqishlarini qondirish; ilmiy, texnik va badiiy ijodni rivojlantirish; aholining sog'lig'ini saq- lash, xayriya faoliyatida qatnashish; madaniy- ma'rifiy, jismoniy-sogiomlashtirish va sport ishla- rini o'tkazish; tabiatni, tarixiy va madaniy yodgor- liklarni himoya qilish; vatanparvarlik va insoniylik tarbiyasi; xalqaro aloqalarni kengaytirish; tinchlik va xalqlar o'rtasidagi do'stlikni mustahkamlash; qo- nunda taqiqlanmagan boshqa faoliyatni amalga oshirish Tadbirkorlar uyushmalari Kasb egalarining palatalari, hay'atlari va boshqa korporatsivalari Jamoatchilik, xayriya va boshqa fondlar ,.Nuroniy" jamg'armasi 122 m a ' l u m o t l a r t a r q a t u v c h i m a n b a d i r . U l a r tarkibiga gazeta va j u r n a l l a r , r a d i o v a t e l e v i d e n i y e h a m d a b o s h q a a x b o r o t t a r q a t u v c h i vositalar kiradi. Sobiq lttifoq d a v r i d a o m m a v i y axborot vositalari t o l a davlat monopoliyasiga olingan b o i i b , k o m m u n i s t i k mafkura quroliga aylantirilgan, milliy z a m i n d a n uzilgan edi. Mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalariga munosabat o'zgardi. Avvalo ularning huquqiy asoslarini yaratish tadbirlari ko'rildi. O ' z b e k i s t o n Konstitutsiyasining 6 7 - m o d d a s i g a k o ' r a , o m m a v i y axborot vositalari erkin va q o n u n g a muvofiq ishlaydi. 2 9 - m o d d a s i d a esa har kim o'zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega, amaldagi konstitutsiyaviy tuzumga qarshi qaratilgan axborot va q o n u n bilan belgilangan boshqa cheklashlar b u n d a n m u s t a s n o , deb belgilab qo'yilgan. O ' z b e k i s t o n Respublikasining Oliy Majlisida 1997-yil 2 4 - aprelda „Axborot olish kafolatlari va erkinligi to'g'risida" va .Jurnalistik faoliyatni himoya qilish to'g'risida", 1997-yil 26- d e k a b r d a „Ommaviy axborot vositalari to'g'risida" q o n u n l a r qabul qilindi. Davlat organlari, muassasalar, tashkilotlarning m a n s a b d o r shaxslari senzurani amalga oshirganlik, jurnalistga tazyiq o'tkazganlik, uning professional faoliyatiga aralashganlik u c h u n j a v o b g a r b o ' l i s h l a r i q o n u n a n m u s t a h k a m l a b q o ' y i l d i . O m m a v i y axborot vositalarining erkin faoliyat yuritishi u c h u n huquqiy asoslar yaratildi. O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i d e v o n i d a t u z i l g a n Axborot markazi, Milliy matbuot klubi o m m a v i y axborot vosi- talariga m o d d i y j i h a t d a n k o ' m a k l a s h m o q d a . Respublika Vazirlar M a h k a m a s i n i n g qaroriga k o ' r a 1996- yil avgust oyida o m m a v i y axborot vositalarini demokratlashtirish va q o ' l l a b - q u w a t l a s h b i - lan shug'ullanuvchi ijtimoiy-siyosiy j a m g ' a r m a tashkil etildi. R e - spublika Prezidentining 1997- yil 7- maydagi ,,0'zbekiston ijti- moiy taraqqiyotida televideniya va radioning rolini oshirish cho- ra-tadbirlari to'g'risida" gi F a r m o n i g a k o ' r a O'zbekiston Davlat televideniya va radioeshittirish q o ' m i t a s i O ' z b e k i s t o n t e l e r a - d i o k o m p a n i y a s i g a a y l a n t i r i l d i v a u n i n g j o y l a r d a h u d u d i y b o i i n m a l a r i t u z i l d i . B u t a d b i r o ' z t e l e r a d i o k o m p a n i y a s i n i n g aholi va j a m i y a t n i n g xolisona, haqqoniy axborotlarga ehtiyojini o'rganish, O'zbekistonda amalga oshirilayotgan d e m o k r a t i k islo- liotlar va o'zgarishlar to'g'risida aholini, chet el jamoatchiligini keng x a b a r d o r qilish sohasidagi faoliyatini demokratlashtirish va rivojlantirishga salmoqli turtki berdi. 123 Mustaqillik yillarida respublika o m m a v i y axborot vositala- rining soni k o ' p a y d i , sifati yaxshilandi. 1990- yilda 376 n o m d a gazeta va j u r n a l l a r c h o p etilgan bo'lsa, 2 0 0 8 - yilda 870 d a n ziyod n o m d a gazeta, va jurnal c h o p qtildi, 4 ta axborot agentligi, 55 ta n a s h r i y o t , 100 ga y a q i n d a v l a t va n o d a v l a t t e l e r a - diostudiyalari va u n i n g h u d u d i y b o ' l i n m a l a r i , 100 d a n ortiq e l e k t r o n a x b o r o t vositalari faoliyat k o ' r s a t d i . K o ' p millatli O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i d a g a z e t a l a r , j u r n a l l a r , t e l e r a d i o - studiyasi 12 tilda — o'zbek, rus. q o r a q a l p o q , tojik. qozoq va boshqa tillarda c h o p etiladi, eshittiriladi. 6 ta gazeta va 8 ta jurnalda o ' z b e k tili bilan birga ingliz, a r a b , t u r k , u r d u , forsiy, hind tillaridan foydalaniladi. O m m a v i y axborot vositalari, ularning muassislari, m a z m u n i va yo'nalishiga qarab bir n e c h a guruhlarga b o i i n a d i . Bular, davlat t o m o n i d a n n a s h r e t i l a d i g a n ; siyosiy partiya va j a m o a t t a s h k i l o t l a r i , tijorat va xususiy g a z e t a va j u r n a l l a r d i r . S h u n i n g d e k , d i n i y t a s h k i l o t l a r n i n g g a z e t a v a j u r n a l l a r i , a d a b i y - b a d i i y , ixtisoslikka y o ' n a l t i r i l g a n ijtimoiy- siyosiy, iqtisodiy, m a ' n a v i y - m a d a n i y n a s h r l a r mavjud. 1996- yilda r e s p u b l i k a m i z A Q S H d a j o y l a s h g a n k o m p y u t e r t i z i m i „Internet" bilan b o g ' l a n d i va j a h o n yangiliklarini qabul qilib olish va axborotlar uzatish yo'lga qo'yildi. Birgina 2003-yilda I n t e r n e t d a n foydalanuvchilar soni qariyb ikki baravar k o ' p a y d i va m a m l a k a t i m i z n i n g yarim milliondan ortiq aholisi axborot xizmatining m u h i m turi hisoblanayotgan I n t e r n e t d a n foydalandi. S h a h a r va t u m a n markazlarida Internet klublar, Internet kafelar soni, milliy axborot segmenti yildan- yilga ko'payib b o r m o q d a . 2004- yil aprel oyida „ u z " h u d u d i d a ro'yxatga olingan W E B saytlar soni 2600 taga yetdi. Ayniqsa, O ' z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i M a t b u o t x i z m a t i n i n g W E B sayti ( W W W . press-servise. uz) Internet t a r m o g ' i d a m a s h - hur bo'lib ketdi. U n d a n m a m l a k a t i m i z aholisi, shuningdek j a - hondagi 80 d a n ortiq m a m l a k a t fuqarolari foydalanmoqdalar. O m m a v i y axborot vositalarini „To'rtinchi hokimiyat" h a m deyishadi. N e g a k i , u j a m i y a t n i n g turli sohalari faoliyatini tahlil etadi, nazorat qiladi, bbshqaruv organlaridagi kamchiliklar va xatolarga o m m a n i n g , hokimiyat t a r m o q l a r i n i n g e'tiborini jalb qiladi, m a m l a k a t rahbariyatiga ichki va tashqi siyosat sohasida t o ' g ' r i q a r o r l a r q a b u l qilish u c h u n z a m i n t a y y o r l a y d i . Ayni paytda, davlat hokimiyati h a m ommaviy axborot vositalaridan o'z siyosatini keng o m m a g a yetkazish, uni bunyodkorlik faoliya- tiga safarbar qilishda foydalanmoqda. 124 Savol va topshiriqlar 1. Fuqarolik jamiyatining rivojlanganlik darajasi nima bilan belgi- lanadi? 2. Qanday hujjatlarda jamoat birlashmalarining huquqiy asoslari belgilab berilgan? 3. Siyosiy partiya nima? U qanday prinsiplar asosida tuziladi va faoliyat yuritadi? 4. Siyosiy partiyalar qanday huquqlarga ega? 5. O'zbekistonda qanday siyosiy partiyalar faoliyat yuritmoqda? 6. „Kamolot" yoshlar ijtimoiy harakati qachon tuzilgan, maqsadi nima? 7. Sizning kollejingizda „Kamolot" yoshlar ijtimoiy harakatining tashkioti tuzilganmi, Siz unda qanday ishtirok etyapsiz? S. Jamoat birlashmalari nima? ( ). Kollejingizda qanday jamoat tashkilotlari faoliyat yuritmoqda? 10. Jamoat birlashmalari qanday maqsadlarda tuziladi? 11. Ommaviy axborot vositalari nima? 12. Siz qanday gazeta va jurnallarni qiziqish bilan o'qiysiz? 125 IV B O B Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosa- batlarining shakllanishi va iqtisodiy taraqqiyot 12- §. O'zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li, huquqiy asoslari va bozor infratuzilmasining yaratilishi Bozor iqtisodiyoti t o v a r - p u l m u n o - Bozor iqtisodiyoti sabatlariga asoslangan va ularga xos iqtisodiy q o n u n l a r asosida ishlaydi- gan iqtisoddir. Bozor iqtisodiyoti q a d i m z a m o n l a r d a n boshlab m i n g yillar d a v o m i d a shakhanib, takomillashib kelmoqda. Iqtisodiy t a r a q q i - y o t d a b o z o r m u n o s a b a t l a r i ikki xil shaklda n a m o y o n b o ' l d i . Birinchisi, tartibsiz, stixiyali faoliyat yurituvchi bozor iqtisodi- yoti. B u n d a ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar tarqoq, o ' z i - bo'larchilik asosida. maqsadi va harakati o l d i n d a n kelishilmagan holda faoliyat yuritadilar. Ikkinchisi, davlat, iqtisodiy q o n u n l a r va iqtisodiy vositalar bilan tartibga solinadigan, boshqariladigan b o z o r iqtisodiyoti. U n i n g xususiyatlari: — tovar ishlab chiqaruvchilar iqtisodiy erkin bo'ladilar; — kishilar mulk egasi bo'ladi, o'zi ishlab chiqargan m a h s u - lot egasi b o ' l i b , uni o'zi xohlaganicha sotishi va sotmay turishi m u m k i n ; — tovar oldi-sottisi sotuvchi bilan xaridorning erkin va ixti- yoriy munosabatiga asoslanadi; — t o v a r i s h l a b c h i q a r u v c h i l a r b o z o r d a e r k i n r a q o b a t d a bo'ladilar; — b o z o r d a ishlab chiqaruvchi e m a s , iste'molchi o ' z shartini q o ' y a d i , c h u n k i pul uning qo'Iida bo'ladi; — b o z o r d a nimaga talab oshsa, shu narsani ishlab chiqarish foydali bo'ladi; — jamiyat a'zolari o'z daromadiga ko'ra tabaqalanadi. J a h o n tarixi tajribasi guvohlik beradiki, insoniyat birdaniga tartibga solinuvchi b o z o r iqtisodiyotini y a r a t o l m a g a n , n e c h a m i n g yillar d a v o m i d a stixiyali b o z o r iqtisodiyoti s h a r o i t i d a yashab, vaqt-vaqti bilan iqtisodiy larzalarni, c h u q u r iqtisodiy inqirozlarni boshidan kechirgan. XX asrda j a h o n sivilizatsiyasi insoniyat manfaatlari yo'Iida yanada jadal taraqqiy etdi. Bu j a r a - yon iqtisodiy tafakkurga ijobiy ta'sir etib, tartibga solinuvchi b o - 126 zor iqtisodiyoti g'oyasini keltirib chiqardi. Unga amal qilgan dav- latlarda iqtisodiyot jadal o'sa boshladi, aholi t u r m u s h i , farovon- ligi yaxshilanib bordi. Shu tariqa d u n y o d a tartibga solinadigan b o - z o r m u n o s a b a t l a r i i q t i s o d i y o t n i n g y e t a k c h i shakliga a y l a n i b bordi. Sobiq Ittifoqda esa hokimiyat tepasida turgan k o m m u n i s t l a r mulkni yoppasiga davlat ixtiyoriga olish, resurslarni markazlash- tirilgan t a r z d a m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k , rejalashtirish asosida b o s h q a r i s h v a t a q s i m l a s h y o ' l i bilan ijtimoiy a d o l a t n i q a r o r toptirish va xalq farovonligini oshirishga urinib k o ' r d i . 70 yil d a - vom etgan bu sinov o'zini o q l a m a d i , ijtimoiy adolat h a m qaror t o p m a d i , x a l q u c h u n f a r o v o n t u r m u s h h a m y a r a t i l m a d i . A k s i n c h a , millionlab o d a m l a r q a n c h a - q a n c h a b a l o - q a z o l a r g a u c h r a d i , b u n d a y g'ayri-tabiiy yo'lga qarshi c h i q q a n l a r n i n g umri x a z o n b o ' l d i . O x i r o q i b a t d a m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k asosida boshqariladigan o'ta siyosiylashgan, mafkuralashgan iqtisodiyot tanazzulga uchradi. m i d a n bizga q a n d a y iqtisodiyot m e r o s bo'lib qolganirti t u s h u n i b , c h u q u r anglab yetishimiz lozim. O ' z b e k i s t o n qaramlik davrida o'z tabiiy boyliklariga, yer-suv, o ' r m o n va boshqa resurslariga o'zi egalik qila olmasdi, iqtisodiy taraqqiyot yo'lini o'zi belgilay olmasdi. Respublika h u d u d i d a qurilgan va faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar markazga, uning manfaatlariga bo'ysundirilgan edi. O'zbekiston rahbariyati, xalqi o'z h u d u d i d a q a n c h a mahsulot ishlab chiqarilayotganini, ular qayerda realizatsiya qilinayotganini va q a n c h a d a r o m a d keltira- yotganidan bexabar edi. Moliya-kredit, b a n k siyosati yuritishda qaram edi, o'zining milliy valutasiga, valuta j a m g ' a r m a s i g a ega emasdi. Sobiq Ittifoqdan m o ' r t , zaif x o m a s h y o yetishtirishga y o ' n a l - tirilgan, y a ' n i a r z o n x o m a s h y o va strategik m i n e r a l resurslar ^ivyorlanadigan iqtisodiyot m e r o s b o i i b qolgan edi. Respublika •qtisodiyotida b o y m i n e r a l x o m a s h y o r e s u r s l a r i d a n ayovsiz, na 'oratsiz foydalanish h u k m r o n l i k qilardi. U m r i tugagan sovet ^ i / u m i d a n i q t i s o d i y b o s h q a r u v n i n g m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k U s u ' i . „ Q a y t a q u r i s h " davrida b a t a m o m b a r b o d b o ' l g a n iqti- sodiyot, i z d a n c h i q q a n moliyaviy n a r x - n a v o t i z i m i , b a q i r i q - Mustabid tuzumdan O'zbekistonga qolgan iqtisodiy meros Mustaqillik yillarida O ' z b e k i s t o n iq- tisodiyotidagi yangilanish, tub o'zga- r i s h l a r n i o ' r g a n i s h g a k i r i s h a r e k a n - m i z , a v v a l o , m u s t a b i d sovet t u z u - 127 chaqiriq, o'g'rilik, buzuqlik avj olgan ijtimoiy- iqtisodiy m u h i t m e r o s bo'lib qolgan edi. Respublika korxonalari sobiq Ittifoq b o ' y i c h a boshqa korxonalar bilan bog'langan b o ' l i b , endi ular o ' r t a s i d a g i a l o q a l a r u z i l i b , xo'jalik yuritish m u r a k k a b l a s h i b qolgan edi. Mayjud korxonalar c h e t d a n keltiriladigan texnologik a s b o b - u s k u n a l a r va butlovchi qismlarga b u t u n l a y q a r a m edi. O'zbekiston yoqilg'i va oziq-ovqat masalasida markazga qaram edi. Ekin ekiladigan y e r l a r n i n g paxta m a y d o n l a r i g a aylantirilishi, paxta yakka hokimligining o'rnatilishi natijasida O'zbekiston u n , g o ' s h t , sut m a h s u l o t l a r i v a b o s h q a e n g m u h i m o z i q - o v q a t mollari, xalq iste'moli tovarlari, tayyor mahsulotlarni c h e t d a n keltirishga m a h k u m etilgan edi. Paxta, oltin, rangli metallar, strategik a h a m i y a t g a ega b o ' l g a n b o s h q a m a t e r i a l l a r t a s h i b k e t i l a r , u l a r n i s o t i s h d a n k e l a d i g a n d a r o m a d O ' z b e k i s t o n xazinasiga t u s h m a s edi. O'ziga qarashli b o ' l g a n mablag'ni m a r - kazdan dotatsiya sifatida s o ' r a b , yolvorib olishga majbur edi. Aholi t u r m u s h darajasi b o ' y i c h a n o c h o r l i k , sobiq Ittifoq miqyosida eng oxirgi o'rinlardan biri meros bo'lib qoldi. Rossiya, U k r a i n a va Belorusiyadan farqli o'laroq, O'zbekiston aholisining deyarlik u c h d a n ikki qismi q o ' l uchida tirikchilik qilardi. Eski m u s t a b i d t u z u m d a n o ' t k i r i j t i m o i y , e k o l o g i k m u a m m o l a r m e r o s b o ' l i b q o l g a n e d i . A h o l i y e r n i n g n i h o y a t d a r a j a d a s h o ' r l a n i s h i , h a v o n i n g va suv z a x i r a l a r i n i n g ifloslanganligi, radioaktiv ifloslanish, Orol dengizining qurib borishi oqibatida j u d a k a t t a e k o l o g i k xavfga d u c h k e l i b q o l g a n e d i . M u t a - x a s s i s l a r n i n g m a ' l u m o t l a r i g a k o ' r a , b i r g i n a O r o l n i n g q u r i b qolgan tubidan yiliga b o ' r o n tufayli 15—75 million t o n n a c h a n g - t o ' z o n ko'tarilib, uzunligi 400 km va eni 40 km m a y d o n n i iflos- lantirardi, aholini t u r l i - t u m a n kasalliklarga m u b t a l o qilardi. „Bugun o'sha davr to'g'risidagi haqiqatni xolisona aytadigan bo'lsak, u zamondagi hayotimizni jahon tarixi va amaliyoti bilan taqqoslaydigan bo'lsak, shuni ochiq aytish kerakVi, u paytda O'zbekiston bir yoqlama iqtisodiyotga — markazga butunlay qaram, izdan chiqqan iqtisodiyotga ega bo'lgan yarim mustamlaka mamlakat qatoriga aylangan edi". LA. Karimov. ,,0'zbekiston XXI asrga intilmoqda". T., l | k O'zbekiston, 1999, 6- bet. 128 Mustaqillik x a l q i m i z n i iqtisodiy z u - Iqtisodiy mustaqillik g < u m ^ mutelikdan ozod etdi, o'z yeri, imkoniyatlari y e r o s t i boyliklari, suv, o ' s i m l i k v a h a y v o n o t d u n y o s i v a b o s h q a t a b i i y zaxiralarga t o i a egalik qilish h u q u q i n i berdi. O ' z hududimizdagi barcha mulk, korxonalar O'zbekiston tasarrufiga olindi, m u s - taqil iqtisodiy siyosat yuritish, o'z iqtisodiy taraqqiyot y o i i n i o'zi belgilash erkinligi qo'lga kiritildi. Iqtisodiy mustaqillik mamlakatimizga mustaqil moliya-kredit, bank siyosatini yuritish, o'z davlat budjetini yaratish va unga to'la egalik qilish, milliy valuta, oltin zaxirasi va valuta j a m - g'armasini tashkil etish va ulardan xalqimiz farovonligi, yurti- m i z o b o d o n l i g i y o ' l i d a m u s t a q i l f o y d a l a n i s h i m k o n i y a t i n i yaratdi. Iqtisodiy mustaqillik tufayli ishlab chiqarish munosabatlarini m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k , markaziy rejalashtiruvchi m e x a n i z m - d a n e r k i n , b o z o r i q t i s o d i y o t i s h a r o i t l a r i g a o ' t k a z i s h , j a h o n xo'jaligi aloqalari tizimiga kirish m u m k i n b o ' l d i . Davlat mustaqilligi qo'lga kiritilgach, O'zbekiston u m u m b a - shariy, j a h o n sivilizatsiyasining katta yo'liga tushib oldi. O ' z b e - kiston bozor munosabatlarini shakllantirish, milliy an'analarga asoslangan o'z taraqqiyot yo'lini tanlab oldi. C h u n k i turli m a m - lakatlardagi b o z o r iqtisodiyoti, u xoh A m e r i k a yoki G e r m a - niyada bo'lsin, xoh Yaponiya yoki Janubiy Koreyada b o i s i n , baribir u m u m i y q o n u n l a r b o ' y i c h a rivojlanib borgan holda har biri o'zining o'ziga xos xususiyatlariga h a m ega bo'lgan. Bu xusu- siyatlar xo'jalikning tuzilishi va shart-sharoitlari, tabiati va iqli- mi, milliy rasm-rusumlari, a n ' a n a l a r i va milliy xarakteri orqali belgilanadi. O'zbekistonda b o z o r munosabatlariga Islohotning besh o'tishning o'ziga xos yo'li ishlab c h i - tamoyili qildi. Bu yo'lning asosiy qoidalari P r e - z i d e n t I s l o m K a r i m o v n i n g , , 0 ' z b e - kiston — bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga x o s yo'li" n o m l i a s a r i d a , R e s p u b l i k a p a r l a m e n t i d a qilgan m a ' r u z a v a n u t q l a r i d a , m a m l a k a t p a r l a m e n t i qabul qilgan q o n u n l a r d a bayon etib berilgan. Bu yo'lga, birinchidan, xalqaro tajriba asos qil'b olindi. Ikkinchidan, Respublikamiz xo'jalik imkoniyatlari, si.drt-sharoitlari, eski t u z u m d a n m e r o s b o i i b qolgan m u a m - molar hisobga olindi. Q. U- 129 „Bu yo'l va andaza iqtisodiyoti bozor munosabatlari asosiga qurilgan rivojlangan mamlakatlarning ko'p asrlik tajribasiga, shuningdek O'zbekiston xalqining milliy- tarixiy merosi, turmush tarzi, an'analari va ruhiyati xususiyatlariga tayanisbi lozim". I. A. Karimov. ,,0'zbekiston — bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga xos y o i i " . T., O'zbekiston, 1993, 5- bet. Davlat qurilishi dasturining va O'zbekiston iqtisodini isloh etishning b u t u n o'zagini m a m l a k a t Prezidenti I. A. Karimov t o - m o n i d a n ishlab chiqilgan besh asosiy tamoyil tashkil etdi. U l a r quyidagilardan iborat: Birinchidan, iqtisodiyotni mafkuradan b a t a m o m xoli qilish. Iqtisodiyot siyosatdan ustun t u r m o g ' i lozim. A y n a n iqtisodiyot, uni yanada rivojlantirish m u a m m o l a r i davlat siyosatining asosiy m a z m u n i g a aylandi. Ikkinchidan, davlatning o'zi eski t u z u m d a n yangi t u z u m g a o'tish davrida b o s h islohotchisi b o ' l i s h i zarur. Davlat b u t u n xalqning manfaatlarini k o ' z l a b , islohotlar jarayonining t a s h a b - b u s k o r i b o ' l i s h i , i q t i s o d i y t a r a q q i y o t i n i n g y e t a k c h i y o ' n a - lishlarini belgilashi, iqtisodiyotda, ijtimoiy s o h a d a va suveren d a v l a t i m i z n i n g i j t i m o i y - s i y o s i y h a y o t i d a t u b o ' z g a r i s h l a r n i a m a l g a oshirish siyosatini ishlab chiqishi va izchil r o ' y o b g a chiqarishi kerak. Uchinchidan, Q o n u n n i n g ustuvorligi, yangilanish va t a r a q - q i y o t j a r a y o n i q o n u n l a r g a a s o s l a n m o g ' i z a r u r . I q t i s o d i y o'zgarishlar amaliy kuchga ega b o ' l g a n q o n u n g a tayangandagina sezilarli natija berishi m u m k i n . To'rtinchidan, b o z o r iqtisodiyotiga o'tishda kuchli ijtimoiy siyosatni amalga oshirish, davlatning aholini ijtimoiy n o c h o r g u r u h l a r i n i q o ' l l a b - q u v y a t l a s h b o r a s i d a m a s ' u l b o ' l i s h i d i r . I q t i s o d i y i s l o h o t l a r n i n g b a r c h a b o s q i c h l a r i d a d e m o g r a f i y a s o h a s i d a g i real a h v o l n i , a h o l i n i mavjud t u r m u s h darajasini hisobga olgan hofda o d a m l a r n i ijtimoiy h i m o y a l a s h sohasida k u c h l i c h o r a - t a d b i r l a r n i o l d i n d a n a m a l g a o s h i r i s h k e r a k . Ijtimoiy himoyalash mexanismi mavjud bo'lganidagina ijtimoiy- siyosiy barqarorlikni saqlash m u m k i n . Beshinchidan, i s l o h o t l a r n i , b o z o r m u n o s a b a t l a r i n i s h a k l - lantirishni puxta o'ylab, b o s q i c h m a - b o s q i c h a m a l g a oshirishi lozim. 130 Besh t a m o y i l n i n g h a m m a s i h a m d e m o k r a t i k va iqtisodiy o'zgarishlarni muvaffaqiyatli isloh qilib borishda birday m u h i m ahamiyatga egadir. Shu bilan birga bozor iqtisodiyotiga bosqich- m a - b o s q i c h o'tish tamoyili alohida e'tiborga loyiq. Bu yetakchi t a m o y i l l a r d a n biridir. Bu iqtisodiy islohotlarning b u t u n ichki m a n t i q i n i , rivojlanib b o r i s h i v a x a r a k t e r i n i belgilab b e r a d i , belgilangan maqsadlarga erishish u c h u n mavjud kuchlarni va imkoniyatlarni mujassam etish, eng m u h i m va birinchi o'rindagi vazifalarni aniqlash va ularni islohotlar muvaffaqqiyati yo'lida xizmat qildirishga sharoit yaratadi. Bu tamoyil b o z o r m u n o s a - batlarini sekin-asta, q a d a m - b a q a d a m shakllantirishni, bir b o s - qichini oxiriga yetkazib va tegishli asos, z a m i n yaratib, keyin yangi bosqichga o'tishni taqoza etadi. O ' z b e k i s t o n d a ijtimoiy y o ' n a l t i r i l g a n Download 1.6 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling