U n w Mustaqil O'zbekiston davlatining 1 b u b

 va ma'rifat" jamoatchilik 
m a r k a z i ,
 „Sog'lom avlod uchun"
 va
 „Ekosan" xalqaro 
jamg'armalari", „Mahalla" va „Navro'z" xayriya  j a m g ' a r -
malari, iste'dodli yoshlarni  q o ' l l a b - q u w a t l a s h „Ulug'bek" va 
,Jste'dod" jamg'armalari", „Mehr-shafqat va salomatlik", 
vBolalar", „Amir Temur", „Alisher Navoiy", „Abdulla 
Qodiriy"
  j a m g ' a r m a l a r i va  b o s h q a l a r kiradi.  J a m o a t  b i r l a s h -
nialarining turlari va maqsadlarini 16-  c h i z m a d a n aniqroq bilib 
°lishingiz  m u m k i n . 
_  O m m a v i y axborot vositalari xalqqa il-
Ommaviy axborot
 
m
j
y
^  h u q u q i y , siyosiy, iqtisodiy,  m a -
vositalari  d a n i y ,  m a ' n a v i y - m a ' r i f i y  b i l i m l a r , 
121 

16- chizma 
Ijtimoiy 
Kasaba 
harakatlar 
i 
.
 = 
uyushmalari 
Siyosiy 
partiyalar 
Ijodiy 
uvushmalar 
Xotin-qizlar, 
yoshlar, bolalar 
tashkilotlari va h.k. 
Nogironlar 
tashkilotlari 
Jamoat birlashmalari quyidagi maqsadlarda tuziladi: 
fuqarolik, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy huquqlar va 
erkinliklarni amalga oshirish va muhofaza qilish; 
fuqarolarning faolligi va jamoatchilik ishlarini 
boshqarishda qatnashishini rivojlantirish; kasbiy va 
havaskorlik qiziqishlarini qondirish; ilmiy, texnik va 
badiiy ijodni rivojlantirish; aholining sog'lig'ini saq-
lash, xayriya faoliyatida qatnashish; madaniy-
ma'rifiy, jismoniy-sogiomlashtirish va sport ishla-
rini o'tkazish; tabiatni, tarixiy va madaniy yodgor-
liklarni himoya qilish; vatanparvarlik va insoniylik 
tarbiyasi; xalqaro aloqalarni kengaytirish; tinchlik va 
xalqlar o'rtasidagi do'stlikni mustahkamlash; qo-
nunda taqiqlanmagan boshqa faoliyatni amalga 
oshirish 
Tadbirkorlar 
uyushmalari 
Kasb 
egalarining 
palatalari, 
hay'atlari va 
boshqa 
korporatsivalari 
Jamoatchilik, 
xayriya va 
boshqa fondlar 
,.Nuroniy" 
jamg'armasi 
122 

m a ' l u m o t l a r  t a r q a t u v c h i  m a n b a d i r .  U l a r tarkibiga gazeta va 
j u r n a l l a r ,  r a d i o  v a  t e l e v i d e n i y e  h a m d a  b o s h q a  a x b o r o t 
t a r q a t u v c h i vositalar kiradi. Sobiq lttifoq  d a v r i d a  o m m a v i y 
axborot vositalari  t o l a davlat monopoliyasiga olingan  b o i i b , 
k o m m u n i s t i k mafkura quroliga aylantirilgan, milliy  z a m i n d a n 
uzilgan edi. 
Mustaqillik yillarida ommaviy axborot vositalariga munosabat 
o'zgardi. Avvalo ularning huquqiy asoslarini yaratish tadbirlari 
ko'rildi.  O ' z b e k i s t o n Konstitutsiyasining  6 7 - m o d d a s i g a  k o ' r a , 
o m m a v i y axborot vositalari erkin va  q o n u n g a muvofiq ishlaydi. 
2 9 - m o d d a s i d a esa har kim o'zi istagan axborotni izlash, olish va 
uni tarqatish huquqiga ega, amaldagi konstitutsiyaviy tuzumga 
qarshi qaratilgan axborot va  q o n u n bilan belgilangan boshqa 
cheklashlar  b u n d a n  m u s t a s n o , deb belgilab qo'yilgan. 
O ' z b e k i s t o n Respublikasining Oliy Majlisida 1997-yil  2 4 -
aprelda „Axborot olish kafolatlari va erkinligi to'g'risida" va 
.Jurnalistik faoliyatni himoya qilish to'g'risida", 1997-yil 26-
d e k a b r d a „Ommaviy axborot vositalari to'g'risida"  q o n u n l a r 
qabul qilindi. Davlat organlari, muassasalar, tashkilotlarning 
m a n s a b d o r shaxslari senzurani amalga oshirganlik, jurnalistga 
tazyiq o'tkazganlik, uning professional faoliyatiga aralashganlik 
u c h u n  j a v o b g a r  b o ' l i s h l a r i  q o n u n a n  m u s t a h k a m l a b  q o ' y i l d i . 
O m m a v i y axborot vositalarining erkin faoliyat yuritishi  u c h u n 
huquqiy asoslar yaratildi. 
O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i  P r e z i d e n t i  d e v o n i d a  t u z i l g a n 
Axborot markazi, Milliy matbuot klubi  o m m a v i y axborot vosi-
talariga  m o d d i y  j i h a t d a n  k o ' m a k l a s h m o q d a . Respublika Vazirlar 
M a h k a m a s i n i n g qaroriga  k o ' r a 1996- yil avgust oyida  o m m a v i y 
axborot vositalarini demokratlashtirish va  q o ' l l a b - q u w a t l a s h  b i -
lan shug'ullanuvchi ijtimoiy-siyosiy  j a m g ' a r m a tashkil etildi.  R e -
spublika Prezidentining 1997- yil 7- maydagi ,,0'zbekiston ijti-
moiy taraqqiyotida televideniya va radioning rolini oshirish cho-
ra-tadbirlari to'g'risida" gi  F a r m o n i g a  k o ' r a O'zbekiston Davlat 
televideniya va radioeshittirish  q o ' m i t a s i  O ' z b e k i s t o n  t e l e r a -
d i o k o m p a n i y a s i g a  a y l a n t i r i l d i  v a  u n i n g  j o y l a r d a  h u d u d i y 
b o i i n m a l a r i  t u z i l d i .  B u  t a d b i r  o ' z t e l e r a d i o k o m p a n i y a s i n i n g 
aholi va  j a m i y a t n i n g xolisona, haqqoniy axborotlarga ehtiyojini 
o'rganish, O'zbekistonda amalga oshirilayotgan  d e m o k r a t i k islo-
liotlar va o'zgarishlar to'g'risida aholini, chet el jamoatchiligini 
keng  x a b a r d o r qilish sohasidagi faoliyatini demokratlashtirish 
va rivojlantirishga salmoqli turtki berdi. 
123 

Mustaqillik yillarida respublika  o m m a v i y axborot vositala-
rining soni  k o ' p a y d i , sifati yaxshilandi. 1990- yilda 376  n o m d a 
gazeta va  j u r n a l l a r  c h o p etilgan bo'lsa,  2 0 0 8 - yilda 870  d a n 
ziyod  n o m d a gazeta, va jurnal  c h o p qtildi, 4 ta axborot agentligi, 
55 ta  n a s h r i y o t , 100 ga  y a q i n  d a v l a t va  n o d a v l a t  t e l e r a -
diostudiyalari va  u n i n g  h u d u d i y  b o ' l i n m a l a r i , 100  d a n ortiq 
e l e k t r o n  a x b o r o t vositalari faoliyat  k o ' r s a t d i .  K o ' p millatli 
O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i d a  g a z e t a l a r ,  j u r n a l l a r ,  t e l e r a d i o -
studiyasi 12 tilda — o'zbek, rus.  q o r a q a l p o q , tojik. qozoq va 
boshqa tillarda  c h o p etiladi, eshittiriladi. 6 ta gazeta va 8 ta jurnalda 
o ' z b e k tili bilan birga ingliz,  a r a b ,  t u r k ,  u r d u , forsiy, hind 
tillaridan foydalaniladi.  O m m a v i y axborot vositalari, ularning 
muassislari,  m a z m u n i va yo'nalishiga qarab bir  n e c h a guruhlarga 
b o i i n a d i . Bular, davlat  t o m o n i d a n  n a s h r  e t i l a d i g a n ; siyosiy 
partiya va  j a m o a t  t a s h k i l o t l a r i , tijorat va xususiy  g a z e t a va 
j u r n a l l a r d i r .  S h u n i n g d e k ,  d i n i y  t a s h k i l o t l a r n i n g  g a z e t a  v a 
j u r n a l l a r i ,  a d a b i y - b a d i i y , ixtisoslikka  y o ' n a l t i r i l g a n ijtimoiy-
siyosiy, iqtisodiy,  m a ' n a v i y - m a d a n i y  n a s h r l a r mavjud. 1996-
yilda  r e s p u b l i k a m i z  A Q S H d a  j o y l a s h g a n  k o m p y u t e r  t i z i m i 
„Internet" bilan  b o g ' l a n d i va  j a h o n yangiliklarini qabul qilib 
olish va axborotlar uzatish yo'lga qo'yildi. 
Birgina 2003-yilda  I n t e r n e t d a n foydalanuvchilar soni qariyb 
ikki baravar  k o ' p a y d i va  m a m l a k a t i m i z n i n g yarim milliondan 
ortiq aholisi axborot xizmatining  m u h i m turi hisoblanayotgan 
I n t e r n e t d a n foydalandi.  S h a h a r va  t u m a n markazlarida Internet 
klublar, Internet kafelar soni, milliy axborot segmenti yildan-
yilga ko'payib  b o r m o q d a . 2004- yil aprel oyida  „ u z "  h u d u d i d a 
ro'yxatga olingan  W E B saytlar soni 2600 taga yetdi. Ayniqsa, 
O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i  P r e z i d e n t i  M a t b u o t  x i z m a t i n i n g 
W E B sayti  ( W W W . press-servise. uz) Internet  t a r m o g ' i d a  m a s h -
hur bo'lib ketdi.  U n d a n  m a m l a k a t i m i z aholisi, shuningdek  j a -
hondagi 80  d a n ortiq  m a m l a k a t fuqarolari foydalanmoqdalar. 
O m m a v i y axborot vositalarini „To'rtinchi hokimiyat"  h a m 
deyishadi.  N e g a k i , u  j a m i y a t n i n g turli sohalari faoliyatini tahlil 
etadi, nazorat qiladi, bbshqaruv organlaridagi kamchiliklar va 
xatolarga  o m m a n i n g , hokimiyat  t a r m o q l a r i n i n g e'tiborini jalb 
qiladi,  m a m l a k a t rahbariyatiga ichki va tashqi siyosat sohasida 
t o ' g ' r i  q a r o r l a r  q a b u l qilish  u c h u n  z a m i n  t a y y o r l a y d i . Ayni 
paytda, davlat hokimiyati  h a m ommaviy axborot vositalaridan 
o'z siyosatini keng  o m m a g a yetkazish, uni bunyodkorlik faoliya-
tiga safarbar qilishda foydalanmoqda. 
124 

Savol va topshiriqlar 
1. Fuqarolik jamiyatining rivojlanganlik darajasi nima bilan belgi-
lanadi? 
2. Qanday hujjatlarda jamoat birlashmalarining huquqiy asoslari 
belgilab berilgan? 
3. Siyosiy partiya nima? U qanday prinsiplar asosida tuziladi va 
faoliyat yuritadi? 
4. Siyosiy partiyalar qanday huquqlarga ega? 
5. O'zbekistonda qanday siyosiy partiyalar faoliyat yuritmoqda? 
6. „Kamolot" yoshlar ijtimoiy harakati qachon tuzilgan, maqsadi 
nima? 
7. Sizning kollejingizda „Kamolot" yoshlar ijtimoiy harakatining 
tashkioti tuzilganmi, Siz unda qanday ishtirok etyapsiz? 
S. Jamoat birlashmalari nima? 
(
). Kollejingizda qanday jamoat tashkilotlari faoliyat yuritmoqda? 
10. Jamoat birlashmalari qanday maqsadlarda tuziladi? 
11. Ommaviy axborot vositalari nima? 
12. Siz qanday gazeta va jurnallarni qiziqish bilan o'qiysiz? 
125 

IV  B O B 
Iqtisodiy islohotlar. Bozor munosa-
batlarining shakllanishi va iqtisodiy 
taraqqiyot 
12- §. O'zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li, 
huquqiy asoslari va bozor infratuzilmasining yaratilishi 
Bozor iqtisodiyoti  t o v a r - p u l  m u n o -
Bozor iqtisodiyoti sabatlariga asoslangan va ularga xos 
iqtisodiy  q o n u n l a r asosida ishlaydi-
gan iqtisoddir. 
Bozor iqtisodiyoti  q a d i m  z a m o n l a r d a n boshlab  m i n g yillar 
d a v o m i d a shakhanib, takomillashib kelmoqda. Iqtisodiy  t a r a q q i -
y o t d a  b o z o r  m u n o s a b a t l a r i ikki xil shaklda  n a m o y o n  b o ' l d i . 
Birinchisi, tartibsiz, stixiyali faoliyat yurituvchi bozor iqtisodi-
yoti.  B u n d a ishlab chiqaruvchilar va iste'molchilar tarqoq,  o ' z i -
bo'larchilik asosida. maqsadi va harakati  o l d i n d a n kelishilmagan 
holda faoliyat yuritadilar. 
Ikkinchisi, davlat, iqtisodiy  q o n u n l a r va iqtisodiy vositalar 
bilan tartibga solinadigan, boshqariladigan  b o z o r iqtisodiyoti. 
U n i n g xususiyatlari: 
— tovar ishlab chiqaruvchilar iqtisodiy erkin bo'ladilar; 
— kishilar mulk egasi bo'ladi, o'zi ishlab chiqargan  m a h s u -
lot egasi  b o ' l i b , uni o'zi xohlaganicha sotishi va sotmay turishi 
m u m k i n ; 
— tovar oldi-sottisi sotuvchi bilan xaridorning erkin va ixti-
yoriy munosabatiga asoslanadi; 
—  t o v a r  i s h l a b  c h i q a r u v c h i l a r  b o z o r d a  e r k i n  r a q o b a t d a 
bo'ladilar; 
—  b o z o r d a ishlab chiqaruvchi  e m a s , iste'molchi  o ' z shartini 
q o ' y a d i ,  c h u n k i pul uning qo'Iida bo'ladi; 
—  b o z o r d a nimaga talab oshsa, shu narsani ishlab chiqarish 
foydali bo'ladi; 
— jamiyat a'zolari o'z daromadiga ko'ra tabaqalanadi. 
J a h o n tarixi tajribasi guvohlik beradiki, insoniyat birdaniga 
tartibga solinuvchi  b o z o r iqtisodiyotini  y a r a t o l m a g a n ,  n e c h a 
m i n g yillar  d a v o m i d a stixiyali  b o z o r iqtisodiyoti  s h a r o i t i d a 
yashab, vaqt-vaqti bilan iqtisodiy larzalarni,  c h u q u r iqtisodiy 
inqirozlarni boshidan kechirgan. XX asrda  j a h o n sivilizatsiyasi 
insoniyat manfaatlari yo'Iida yanada jadal taraqqiy etdi. Bu  j a r a -
yon iqtisodiy tafakkurga ijobiy ta'sir etib, tartibga solinuvchi  b o -
126 

zor iqtisodiyoti g'oyasini keltirib chiqardi. Unga amal qilgan dav-
latlarda iqtisodiyot jadal o'sa boshladi, aholi  t u r m u s h i , farovon-
ligi yaxshilanib bordi. Shu tariqa  d u n y o d a tartibga solinadigan  b o -
z o r  m u n o s a b a t l a r i  i q t i s o d i y o t n i n g  y e t a k c h i shakliga  a y l a n i b 
bordi. 
Sobiq Ittifoqda esa hokimiyat tepasida turgan  k o m m u n i s t l a r 
mulkni yoppasiga davlat ixtiyoriga olish, resurslarni markazlash-
tirilgan  t a r z d a  m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k , rejalashtirish asosida 
b o s h q a r i s h  v a  t a q s i m l a s h  y o ' l i bilan ijtimoiy  a d o l a t n i  q a r o r 
toptirish va xalq farovonligini oshirishga urinib  k o ' r d i . 70 yil  d a -
vom etgan bu sinov o'zini  o q l a m a d i , ijtimoiy adolat  h a m qaror 
t o p m a d i ,  x a l q  u c h u n  f a r o v o n  t u r m u s h  h a m  y a r a t i l m a d i . 
A k s i n c h a , millionlab  o d a m l a r  q a n c h a - q a n c h a  b a l o - q a z o l a r g a 
u c h r a d i ,  b u n d a y g'ayri-tabiiy yo'lga qarshi  c h i q q a n l a r n i n g umri 
x a z o n  b o ' l d i .  O x i r  o q i b a t d a  m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k asosida 
boshqariladigan o'ta siyosiylashgan, mafkuralashgan iqtisodiyot 
tanazzulga uchradi. 
m i d a n bizga  q a n d a y iqtisodiyot  m e r o s bo'lib qolganirti  t u s h u n i b , 
c h u q u r anglab yetishimiz lozim. 
O ' z b e k i s t o n qaramlik davrida o'z tabiiy boyliklariga, yer-suv, 
o ' r m o n va boshqa resurslariga o'zi egalik qila olmasdi, iqtisodiy 
taraqqiyot yo'lini o'zi belgilay olmasdi. Respublika  h u d u d i d a 
qurilgan va faoliyat ko'rsatayotgan korxonalar markazga, uning 
manfaatlariga bo'ysundirilgan edi. O'zbekiston rahbariyati, xalqi 
o'z  h u d u d i d a  q a n c h a mahsulot ishlab chiqarilayotganini, ular 
qayerda realizatsiya qilinayotganini va  q a n c h a  d a r o m a d keltira-
yotganidan bexabar edi. Moliya-kredit,  b a n k siyosati yuritishda 
qaram edi, o'zining milliy valutasiga, valuta  j a m g ' a r m a s i g a ega 
emasdi. 
Sobiq Ittifoqdan  m o ' r t , zaif  x o m a s h y o yetishtirishga  y o ' n a l -
tirilgan,  y a ' n i  a r z o n  x o m a s h y o va strategik  m i n e r a l resurslar 
^ivyorlanadigan iqtisodiyot  m e r o s  b o i i b qolgan edi. Respublika 
•qtisodiyotida  b o y  m i n e r a l  x o m a s h y o  r e s u r s l a r i d a n ayovsiz, 
na 'oratsiz foydalanish  h u k m r o n l i k qilardi.  U m r i tugagan sovet 
^ i / u m i d a n  i q t i s o d i y  b o s h q a r u v n i n g  m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k 
U s u
' i .  „ Q a y t a  q u r i s h " davrida  b a t a m o m  b a r b o d  b o ' l g a n iqti-
sodiyot,  i z d a n  c h i q q a n moliyaviy  n a r x - n a v o  t i z i m i ,  b a q i r i q -
Mustabid tuzumdan 
O'zbekistonga qolgan 
iqtisodiy meros 
Mustaqillik yillarida  O ' z b e k i s t o n iq-
tisodiyotidagi yangilanish, tub o'zga-
r i s h l a r n i  o ' r g a n i s h g a  k i r i s h a r  e k a n -
m i z ,  a v v a l o ,  m u s t a b i d sovet  t u z u -
127 

chaqiriq, o'g'rilik, buzuqlik avj olgan ijtimoiy- iqtisodiy  m u h i t 
m e r o s bo'lib qolgan edi. Respublika korxonalari sobiq Ittifoq 
b o ' y i c h a boshqa korxonalar bilan bog'langan  b o ' l i b , endi ular 
o ' r t a s i d a g i  a l o q a l a r  u z i l i b , xo'jalik yuritish  m u r a k k a b l a s h i b 
qolgan edi. Mayjud korxonalar  c h e t d a n keltiriladigan texnologik 
a s b o b - u s k u n a l a r va butlovchi qismlarga  b u t u n l a y  q a r a m edi. 
O'zbekiston yoqilg'i va oziq-ovqat masalasida markazga qaram edi. 
Ekin ekiladigan  y e r l a r n i n g paxta  m a y d o n l a r i g a aylantirilishi, 
paxta yakka hokimligining o'rnatilishi natijasida O'zbekiston  u n , 
g o ' s h t , sut  m a h s u l o t l a r i  v a  b o s h q a  e n g  m u h i m  o z i q - o v q a t 
mollari, xalq iste'moli tovarlari, tayyor mahsulotlarni  c h e t d a n 
keltirishga  m a h k u m etilgan edi. Paxta, oltin, rangli metallar, 
strategik  a h a m i y a t g a ega  b o ' l g a n  b o s h q a  m a t e r i a l l a r  t a s h i b 
k e t i l a r ,  u l a r n i  s o t i s h d a n  k e l a d i g a n  d a r o m a d  O ' z b e k i s t o n 
xazinasiga  t u s h m a s edi. O'ziga qarashli  b o ' l g a n mablag'ni  m a r -
kazdan dotatsiya sifatida  s o ' r a b , yolvorib olishga majbur edi. 
Aholi  t u r m u s h darajasi  b o ' y i c h a  n o c h o r l i k , sobiq Ittifoq 
miqyosida eng oxirgi o'rinlardan biri meros bo'lib qoldi. Rossiya, 
U k r a i n a va Belorusiyadan farqli o'laroq, O'zbekiston aholisining 
deyarlik  u c h d a n ikki qismi  q o ' l uchida tirikchilik qilardi. Eski 
m u s t a b i d  t u z u m d a n  o ' t k i r  i j t i m o i y ,  e k o l o g i k  m u a m m o l a r 
m e r o s  b o ' l i b  q o l g a n  e d i .  A h o l i  y e r n i n g  n i h o y a t  d a r a j a d a 
s h o ' r l a n i s h i ,  h a v o n i n g va suv  z a x i r a l a r i n i n g ifloslanganligi, 
radioaktiv ifloslanish, Orol dengizining qurib borishi oqibatida 
j u d a  k a t t a  e k o l o g i k xavfga  d u c h  k e l i b  q o l g a n  e d i .  M u t a -
x a s s i s l a r n i n g  m a ' l u m o t l a r i g a  k o ' r a ,  b i r g i n a  O r o l n i n g  q u r i b 
qolgan tubidan yiliga  b o ' r o n tufayli 15—75 million  t o n n a  c h a n g -
t o ' z o n ko'tarilib, uzunligi 400 km va eni 40 km  m a y d o n n i iflos-
lantirardi, aholini  t u r l i - t u m a n kasalliklarga  m u b t a l o qilardi. 
„Bugun o'sha davr to'g'risidagi haqiqatni xolisona 
aytadigan bo'lsak, u zamondagi hayotimizni jahon tarixi 
va amaliyoti bilan taqqoslaydigan bo'lsak, shuni ochiq 
aytish kerakVi, u paytda O'zbekiston bir yoqlama 
iqtisodiyotga — markazga butunlay qaram, izdan chiqqan 
iqtisodiyotga ega bo'lgan yarim mustamlaka mamlakat 
qatoriga aylangan edi". 
LA. Karimov. ,,0'zbekiston XXI asrga intilmoqda". T., 
l | k O'zbekiston, 1999, 6- bet. 
128 

Mustaqillik  x a l q i m i z n i iqtisodiy  z u -
Iqtisodiy mustaqillik
 
g
<
u
m
^
 mutelikdan ozod etdi, o'z yeri, 
imkoniyatlari
 
y
e
r  o s t i
 boyliklari, suv,  o ' s i m l i k  v a 
h a y v o n o t  d u n y o s i  v a  b o s h q a  t a b i i y 
zaxiralarga  t o i a egalik qilish  h u q u q i n i berdi.  O ' z hududimizdagi 
barcha mulk, korxonalar O'zbekiston tasarrufiga olindi,  m u s -
taqil iqtisodiy siyosat yuritish, o'z iqtisodiy taraqqiyot  y o i i n i 
o'zi belgilash erkinligi qo'lga kiritildi. 
Iqtisodiy mustaqillik mamlakatimizga mustaqil moliya-kredit, 
bank siyosatini yuritish, o'z davlat budjetini yaratish va unga 
to'la egalik qilish, milliy valuta, oltin zaxirasi va valuta  j a m -
g'armasini tashkil etish va ulardan xalqimiz farovonligi, yurti-
m i z  o b o d o n l i g i  y o ' l i d a  m u s t a q i l  f o y d a l a n i s h  i m k o n i y a t i n i 
yaratdi. 
Iqtisodiy mustaqillik tufayli ishlab chiqarish munosabatlarini 
m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k , markaziy rejalashtiruvchi  m e x a n i z m -
d a n  e r k i n ,  b o z o r  i q t i s o d i y o t i  s h a r o i t l a r i g a  o ' t k a z i s h ,  j a h o n 
xo'jaligi aloqalari tizimiga kirish  m u m k i n  b o ' l d i . 
Davlat mustaqilligi qo'lga kiritilgach, O'zbekiston  u m u m b a -
shariy,  j a h o n sivilizatsiyasining katta yo'liga tushib oldi.  O ' z b e -
kiston bozor munosabatlarini shakllantirish, milliy an'analarga 
asoslangan o'z taraqqiyot yo'lini tanlab oldi.  C h u n k i turli  m a m -
lakatlardagi  b o z o r iqtisodiyoti, u xoh  A m e r i k a yoki  G e r m a -
niyada bo'lsin, xoh Yaponiya yoki Janubiy Koreyada  b o i s i n , 
baribir  u m u m i y  q o n u n l a r  b o ' y i c h a rivojlanib borgan holda har 
biri o'zining o'ziga xos xususiyatlariga  h a m ega bo'lgan. Bu xusu-
siyatlar xo'jalikning tuzilishi va shart-sharoitlari, tabiati va iqli-
mi, milliy rasm-rusumlari,  a n ' a n a l a r i va milliy xarakteri orqali 
belgilanadi. 
O'zbekistonda  b o z o r munosabatlariga 
Islohotning besh o'tishning o'ziga xos yo'li ishlab  c h i -
tamoyili qildi. Bu yo'lning asosiy qoidalari  P r e -
z i d e n t  I s l o m  K a r i m o v n i n g  , , 0 ' z b e -
kiston — bozor munosabatlariga o'tishning o'ziga  x o s yo'li" 
n o m l i  a s a r i d a ,  R e s p u b l i k a  p a r l a m e n t i d a qilgan  m a ' r u z a  v a 
n u t q l a r i d a ,  m a m l a k a t  p a r l a m e n t i qabul qilgan  q o n u n l a r d a 
bayon etib berilgan. Bu yo'lga, birinchidan, xalqaro tajriba asos 
qil'b olindi. Ikkinchidan, Respublikamiz xo'jalik imkoniyatlari, 
si.drt-sharoitlari, eski  t u z u m d a n  m e r o s  b o i i b qolgan  m u a m -
molar hisobga olindi. 
Q. U-
129 

„Bu yo'l va andaza iqtisodiyoti bozor munosabatlari 
asosiga qurilgan rivojlangan mamlakatlarning ko'p asrlik 
tajribasiga, shuningdek O'zbekiston xalqining milliy-
tarixiy merosi, turmush tarzi, an'analari va ruhiyati 
xususiyatlariga tayanisbi lozim". 
I. A. Karimov. ,,0'zbekiston — bozor munosabatlariga o'tishning 
o'ziga xos  y o i i " . T., O'zbekiston, 1993, 5- bet. 
Davlat qurilishi dasturining va O'zbekiston iqtisodini isloh 
etishning  b u t u n o'zagini  m a m l a k a t Prezidenti I. A. Karimov  t o -
m o n i d a n ishlab chiqilgan besh asosiy tamoyil tashkil etdi.  U l a r 
quyidagilardan iborat: 
Birinchidan,
 iqtisodiyotni mafkuradan  b a t a m o m xoli qilish. 
Iqtisodiyot siyosatdan ustun  t u r m o g ' i lozim.  A y n a n iqtisodiyot, 
uni yanada rivojlantirish  m u a m m o l a r i davlat siyosatining asosiy 
m a z m u n i g a aylandi. 
Ikkinchidan,
 davlatning o'zi eski  t u z u m d a n yangi  t u z u m g a 
o'tish davrida  b o s h islohotchisi  b o ' l i s h i zarur. Davlat  b u t u n 
xalqning manfaatlarini  k o ' z l a b , islohotlar jarayonining  t a s h a b -
b u s k o r i  b o ' l i s h i ,  i q t i s o d i y  t a r a q q i y o t i n i n g  y e t a k c h i  y o ' n a -
lishlarini belgilashi, iqtisodiyotda, ijtimoiy  s o h a d a va suveren 
d a v l a t i m i z n i n g  i j t i m o i y - s i y o s i y  h a y o t i d a  t u b  o ' z g a r i s h l a r n i 
a m a l g a oshirish siyosatini ishlab chiqishi va izchil  r o ' y o b g a 
chiqarishi kerak. 
Uchinchidan,
  Q o n u n n i n g ustuvorligi, yangilanish va  t a r a q -
q i y o t  j a r a y o n i  q o n u n l a r g a  a s o s l a n m o g ' i  z a r u r .  I q t i s o d i y 
o'zgarishlar amaliy kuchga ega  b o ' l g a n  q o n u n g a tayangandagina 
sezilarli natija berishi  m u m k i n . 
To'rtinchidan,
  b o z o r iqtisodiyotiga o'tishda kuchli ijtimoiy 
siyosatni amalga oshirish, davlatning aholini ijtimoiy  n o c h o r 
g u r u h l a r i n i  q o ' l l a b - q u v y a t l a s h  b o r a s i d a  m a s ' u l  b o ' l i s h i d i r . 
I q t i s o d i y  i s l o h o t l a r n i n g  b a r c h a  b o s q i c h l a r i d a  d e m o g r a f i y a 
s o h a s i d a g i real  a h v o l n i ,  a h o l i n i mavjud  t u r m u s h darajasini 
hisobga olgan hofda  o d a m l a r n i ijtimoiy  h i m o y a l a s h sohasida 
k u c h l i  c h o r a - t a d b i r l a r n i  o l d i n d a n  a m a l g a  o s h i r i s h  k e r a k . 
Ijtimoiy himoyalash mexanismi mavjud bo'lganidagina ijtimoiy-
siyosiy barqarorlikni saqlash  m u m k i n . 
Beshinchidan,
  i s l o h o t l a r n i ,  b o z o r  m u n o s a b a t l a r i n i  s h a k l -
lantirishni puxta o'ylab,  b o s q i c h m a - b o s q i c h  a m a l g a oshirishi 
lozim. 
130 

Besh  t a m o y i l n i n g  h a m m a s i  h a m  d e m o k r a t i k va iqtisodiy 
o'zgarishlarni muvaffaqiyatli isloh qilib borishda birday  m u h i m 
ahamiyatga egadir. Shu bilan birga bozor iqtisodiyotiga bosqich-
m a - b o s q i c h o'tish tamoyili alohida e'tiborga loyiq. Bu yetakchi 
t a m o y i l l a r d a n biridir. Bu iqtisodiy islohotlarning  b u t u n ichki 
m a n t i q i n i , rivojlanib  b o r i s h i  v a  x a r a k t e r i n i belgilab  b e r a d i , 
belgilangan maqsadlarga erishish  u c h u n mavjud kuchlarni va 
imkoniyatlarni mujassam etish, eng  m u h i m va birinchi o'rindagi 
vazifalarni aniqlash va ularni islohotlar muvaffaqqiyati yo'lida 
xizmat qildirishga sharoit yaratadi. Bu tamoyil  b o z o r  m u n o s a -
batlarini sekin-asta,  q a d a m - b a q a d a m shakllantirishni, bir  b o s -
qichini oxiriga yetkazib va tegishli asos,  z a m i n yaratib, keyin 
yangi bosqichga o'tishni taqoza etadi. 
O ' z b e k i s t o n d a ijtimoiy  y o ' n a l t i r i l g a n