U n w Mustaqil O'zbekiston davlatining 1 b u b


Download 1.6 Mb.
Pdf ko'rish
bet12/31
Sana03.06.2020
Hajmi1.6 Mb.
#114218
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   31
Bog'liq
11 sinf uzb tarixi 001


Islohotlarning  b o z o r  i q t i s o d i y o t i n i  s h a k l l a n t i r i s h 
strategik maqsadlari  u c h u n iqtisodiyotni  t u b d a n isloh qi-
l i s h g a  k i r i s h i l d i .  A v v a l o ,  i q t i s o d i y 
islohotlarning  u z o q n i  k o ' z l a g a n quyidagi strategik maqsadlari 
belgilab olindi: 
— milliy boyliklarning o'sishini, kishilar  t u r m u s h i va fao-
liyati  u c h u n  m u n o s i b sharoitni  t a ' m i n l a y d i g a n kuchli va  m u n t a -
zam rivojlanib boruvchi tizim yaratish; 
—  k o ' p ukladli  i q t i s o d i y o t n i vujudga keltirish,  k i s h i n i n g 
mulkdan begonalashuvini bartaraf etish, tashabbuskorlik va  t a d -
birkorlikning har taraflama o'sishi  u c h u n asos bo'ladigan xusu-
siy  m u l k c h i l i k n i n g davlat  t o m o n i d a n  h i m o y a qilinishini  t a ' -
minlash; 
—  k o r x o n a l a r  v a  f u q a r o l a r g a  k e n g  i q t i s o d i y  e r k i n l i k l a r 
berish,  u l a r n i n g xo'jalik ishlariga davlatning  t o ' g ' r i d a n - t o ' g ' r i 
aralashuvidan voz kechish, iqtisodni boshqaruvning  m a ' m u r i y -
b u y r u q b o z l i k  u s u l l a r i n i  y o ' q  q i l i s h ,  i q t i s o d i y  v o s i t a l a r  v a 
rag'batlantirishlarni keng qo'llash; 
—  m o d d i y tabiiy va  m e h n a t resurslaridan  u n u m l i foydala-
nishni,  r a q o b a t b a r d o s h tayyor  m a h s u l o t l a r n i ishlab chiqarish-
ni,  j a h o n iqtisodiyot  t i z i m i g a kirib  b o r i s h n i  t a ' m i n l a y d i g a n 
c h u q u r iqtisodiy o'zgarishlarni amalga oshirish; 
— kishilarda  y a n g i c h a iqtisodiy tafakkurni  s h a k l l a n t i r i s h , 
ularning dunyoqarashini o'zgartirish, har bir kishiga o'z  m e h -
nctini qo'llash sohalari va shakllarini o'zi mustaqil belgilab olishi 
; ;
~ h u n imkoniyat yaratish. 
Strategik maqsadlar asosida iqtisodiy-islohotlarning asosiy va 
muhim  t o m o n l a r i aniq belgilab olindi. Eng avvalo,  b i r m u n c h a 
1 3 1 

o'tkir ijtimoiy-iqtisodiy  m u a m m o l a r n i yaqin vaqtlar ichida hal 
etishga  y o r d a m  b e r a d i g a n asosiy  t a r m o q l a r n i rivojlantirishga 
e'tibor qaratildi. 
O ' z b e k i s t o n d a iqtisodiy islohotlar quyidagi  y o ' n a l i s h l a r d a 
amalga oshirildi: 
— mulkiy islohotlar; 
— institutsional va moliya-kredit islohotlari; 
— agrar islohotlar; 
— tashqi iqtisodiy faoliyat islohotlari; 
— ijtimoiy sohadagi islohotlar. 
„ Iqtisodiy islohotni amalga oshirishning asosiy nuq-
talaridan biri bozor iqtisodiyotining huquqiy negizini 
yaratishdan iborat". 
I. A. Karimov. O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashti-
rish yo'lida. T., O'zbekiston, 1995, 29-bet. 
Yangi  q o n u n l a r  t u r k u m i n i ishlab chiqish va qabul qilish bir 
q a n c h a sabablar tufayli zarur edi. 
Birinchidan,
 ilgari amal qilib kelgan  q o n u n l a r  a w a l g i  t o t a -
litar  t u z u m manfaatlariga xizmat qilardi.  U l a r d a korxonalarning 
iqtisodiy  e r k i n l i k l a r i  h a m , xo'jalik  y u r i t i s h d a g i  t a s h a b b u s g a 
h a m , tadbirkorlikka  h a m o'rin  y o ' q edi. 
Ikkinchidan,
 ilgari O'zbekistonda qabul qilingan  q o n u n  h u j -
jatlarining  h a m m a s i  u m u m i t t i f o q talablariga moslashtirilgan 
bo'lib, respublikamizning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga ol-
mas edi. 
Uchinchidan,
  j a h o n d a g i  d e m o k r a t i k  m e ' y o r l a r va yetakchi 
davlatlarning  q o n u n chiqarish sohasidagi tajribalarini o'rgangan 
holda O'zbekistonning o'z taraqqiyot  y o i i g a  m o s keladigan za-
m o n a v i y  q o n u n c h i l i k n i  s h a k l l a n t i r i s h i ,  i s l o h o t l a r n i  h u q u q i y 
j i h a t d a n  t a ' m i n l a s h  m e x a n i z m i n i yaratish zarur edi. 
O'zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarning huquqiy 
negizini yaratishga yo'naltirilgan 100 dan ortiq  q o n u n l a r qabul 
qilindi.  U l a r n i bir  n e c h a yo'nalishlarga bo'lish  m u m k i n : 
1.  M u l k c h i l i k  m u n o s a b a t l a r i va  k o ' p ukladli iqtisodiyotni 
shakllantiruvchi  q o n u n l a r . Bu  y o ' n a l i s h doirasida mulkchilik 
t o ' g ' r i s i d a ,  m u l k n i davlat tasarrufidan  c h i q a r i s h va xususiy-
Islohotlarning 
huquqiy asoslari 
I s l o h o t l a r  j a r a y o n i n i  h u q u q i y  j i h a t -
d a n  t a ' m i n l a s h ,  q o n u n i y  a s o s l a r i n i 
yaratishga alohida e'tibor berildi. 
132 

lashtirish  t o ' g ' r i s i d a , ijara  t o ' g ' r i s i d a , davlat uy-joy fondini 
xususiylashtirish to'g'risida va boshqa  q o n u n l a r qabul qilindi. 
2. Xo'jalik yuritishni tartibga soluvchi  q o n u n l a r , ya'ni kor-
x o n a l a r  t o ' g ' r i s i d a , kooperatsiya  t o ' g ' r i s i d a ,  d e h q o n xo'jaligi 
to'g'risida, shirkat xo'jaligi to'g'risida  q o n u n l a r qabul qilindi. 
Bozor infratuzilmasini yaratuvchi va uning faoliyatini tartibga 
solib turuvchi, banklar va bank faoliyati to'g'risida, pul tizimi 
to'g'risida, tadbirkorlik to'g'risida, sug'urta to'g'risida, birjalar 
va birja faoliyati to'g'risida,  q i m m a t l i qog'ozlar va fond birjasi 
to'g'risida va boshqa qonunlar qabul qilindi. Korxona bilan davlat 
o ' r t a s i d a g i ,  k o r x o n a l a r  o ' r t a s i d a g i  m u n o s a b a t l a r n i  y o ' l g a 
qo'yuvchi  q o n u n l a r , Soliq kodeksi, Bojxona kodeksi,  m o n o p o -
listik faoliyatni cheklash, korxonalarning bankrot bo'lishi haqida 
q o n u n l a r  q a b u l  q i l i n d i ,  X o ' j a l i k - p r o t s e s s u a l kodeksi ishlab 
chiqildi, Xo'jalik sudi tuzildi. 
3. O'zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatini belgilab beruv-
chi huquqiy  n o r m a l a r yaratildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat  t o ' g ' -
risida qabul qilingan  q o n u n l a r , xalqaro pakt va bitimlar, ular-
ning O'zbekiston  t o m o n i d a n imzolanishi  m a m l a k a t i m i z tashqi 
aloqalarining rivojlanishi tarixida yangi sahifa ochdi. 
Respublika iqtisodiyotining  h u q u q i y asoslari Prezident far-
monlarida,  h u k u m a t qarorlari va boshqa  m e ' y o r i y hujjatlarda 
yanada takomillashtirib borildi. 
„Bozor munosabatlarini shakllantirishni tegishli 
muhitsiz — tovar, pul bozorlarida va mehnat resurslari 
bozorida xo'jalik yurituvchi subyektlar o'rtasida o'zaro 
aloqani ta'minlashi kerak bo'lgan bozor infrastruk-
turasisiz tasawur etib boimaydi". 
I. A. Karimov. O'zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashti-
rish yo'tida. T., O'zbekiston, 1995, 97- bet. 
Bozor infratuzilmasi  d e g a n d a bozor munosabatlarini shakl-
'intiush va ularni samarali yuritishga xizmat qiluvchi muassasa, 
ashkilot va korxonalar majmuasi tushuniladi. 
Bozor infratuzilma-
sining yaratilishi 
Iqtisodiy islohotlarning  m u h i m  y o ' n a -
lishlaridan biri  b o z o r infratuzilmasini 
yaratishdan iboratdir. 
133 

16- chizma 
Quyidagi chizmaga e'tibor bering: 
lnfratuzilma turlari 
Infratuzilma tarmoqlari 
Ishlab chiqarishga xizmat 
qiluvchi infratuzilma 
— transport 
— aloqa 
— ombor xo'jaligi 
— yoi xo'jaligi 
— suv va energetika ta'minoti 
va boshqalar 
Tovar va xomashyo bozorida 
xizmat qiluvchi infratuzilma 
— birjalar 
— savdo uylari 
— auksionlar 
— tijoratchilik idoralari 
— reklama firmalari 
— savdo-sotiq va ularni nazorat 
qiluvchi davlat muassasalari 
Moliya-kredit munosabatlariga 
xizmat qiluvchi infratuzilma 
— banklar 
— o'zini o'zi kreditlash idoralari 
— sug'urta kompaniyalari 
— moliya kompaniyalari 
— soliq undirish idoralari 
— pul jamg'armalari 
Aholiga xizmat qiluvchi 
(ijtimoiy) infratuzilma 
— uy-joy va kommunal xizmati 
— madaniyat 
— sog'liqni saqlash 
— aholini ishga joylashtirish 
xizmati (mehnat birjalari) 
Axborot infratuzilmasi 
— iqtisodiy faoliyat uchun zarur 
bo'lgan axborotlar, xabarlar va 
ma'lumotlarni to'plovchi, 
umumlashtiruvchi vositalar 
— sotish bilan shug'ullanuvchi 
kompaniyalar, firmalar, mas-
lahat idoralari, davlat muassasa-
lari 

R e s p u b l i k a m i z d a  b o z o r  m u n o s a b a t l a r i n i shakllantirish va 
rivojlantirishga xizmat qiluvchi infratuzilmaning asosiy  b o ' g ' i n -
lari — turli muassasalar, tashkilotlar va korxonalar majmuasi 
yaratildi.  A w a l a m b o r , ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi  t r a n s -
port, aloqa, suv va energetika  t a ' m i n o t i , yo'l va  o m b o r xo'jaligi 
t u z i l m a l a r i yaratildi.  B o z o r  m u n o s a b a t l a r i n i  s h a k l l a n t i r i s h d a 
134 

Toshkent. Respublika birja markazi. 
birjalar alohida o'ringa ega. Iqtisodiy islohotlarning dastlabki  b o s -
qichidayoq „Respublika ko'chmas mulk birjasi", „Tovar  x o -
mashyo birjasi", „Toshkent fond birjasi" tashkil etildi. Bu  t a r -
m o q  y a n a d a rivojlantiriladi. 1991—2000- yillarda xo'jalik yuritu-
vchi subyektlar  u c h u n xizmat qiluvchi 58 ta tovarlar va  x o -
mashyo birjalari, 24 ta biznes inkubator, 496 ta auditorlik va 
k o n s a l t i n g firmalari,  k o ' p l a b  s a v d o  u y l a r i ,  a u k s i o n l a r ,  t i j o -
ratchilik idoralari, reklama firmalari, savdo-sotiq va ularni  n a -
zorat qiluvchi davlat muassasalari tashkil etildi. 
Bozor  m u n o s a b a t l a r i n i rivojlantirishda  a x b o r o t infratuzil-
masi  a l o h i d a  a h a m i y a t g a ega. Shu boisdan iqtisodiy faoliyat 
uchun zarur bo'lgan axborotlar, xabarlar va ma'lumotlarni  t o ' p -
lovchi, umumlashtiruvchi vositalar, firmalar vujudga keladi. 
Xo'jalik  y u r i t u v c h i  s u b y e k t l a r n i n g  m o l i y a - k r e d i t  m u n o s a -
batlariga xizmat qiluvchi infratuzilma — yangi  b a n k tizimi,  o ' z -
o'zini kreditlash idoralari, sug'urta kompaniyalari, moliya  k o m -
paniyalari, soliq undirish idoralari, pul  j a m g ' a r m a l a r i yaratildi. 
B o z o r  i q t i s o d i y o t i g a  x i z m a t  q i l u v c h i  b a n k - m o l i y a  t i z i m i 
yaratildi. Mustaqillikning dastlabki yilida respublikamizda atigi 6 
ta bank faoliyat ko'rsatgan bo'lsa, 2002-yilda ularning soni 40 
taga yetdi.  S h u n d a n 2 tasi davlat, 17 tasi xususiy, 4 tasi xorijiy 
sarmoya ishtirokidagi, qolganlari aksiyadorlik-tijorat banklaridir. 
B a n k l a r n i n g  1 7 tasi  d u n y o d a g i  e n g nufuzli  b a n k l a r  b i l a n 
korrespondentlik aloqalari  o ' r n a t g a n . Viloyat, shahar va  t u m a n -
larda mijozlarga xizmat ko'rsatadigan minibanklar ochildi. 2002-
yilda  u l a r n i n g soni 530 taga yetdi. Respublika iqtisodiyotini 
rivojlantirishga yo'naltirilgan kredit qo'yilmalari qo'yish va chet 
el sarmoyalarini jalb qilishda banklar faol  q a t n a s h m o q d a l a r .  T i -
jorat banklarining iqtisodiyotning real sektoriga kreditlar berish 
135 

O'zbekiston milliy banki. 
imkoniyati ortib  b o r m o q d a .  2 0 0 1 - yilda tijorat banklarining kre-
dit qo'yilmalari hajmi 2205,8 mlrd.  s o ' m n i tashkil etdi. Tijorat 
banklari  t o m o n i d a n faqat kichik va  o ' r t a biznes subyektlari 
u c h u n ajratilgan kreditlar hajmi 2002- yilda 265 milliard  s o ' m n i 
tashkil etdi. Tijorat  b a n k l a r i n i n g moliya bozoridagi ishtiroki 
yildan yilga  m u s t a h k a m l a n i b  b o r m o q d a . 
Respublikamizda tadbirkorlar va aholini ehtimoli bo'lgan turli 
zararlardan himoya qiluvchi sug'urta bozori vujudga keldi. Davlat 
ishtirokida  b o z o r snunosabatlariga xizmat qiluvchi „Kafolat", 
„ A g r o s u g ' u r t a " .  , , 0 ' z b e k i n v e s t "  k a b i  u c h t a yirik  s u g ' u r t a 
kompaniyasi tashkil etildi.  K o ' p l a b xususiy sug'urta  k o m p a n i y a -
lari, shuningdek, xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda ishlay-
digan  q o ' s h m a sug'urta kompaniyalari  h a m vujudga keldi. 2002-
yilda sug'urta kompaniyalarining soni 28 taga yetdi, ular moliya 
bozorida  m a m l a k a t i m i z fuqarolari va tashkilotlariga 150  t u r d a n 
136 

o r t i q  y o ' n a l i s h  b o ' y i c h a  s u g ' u r t a  x i z m a t i  k o ' r s a t m o q d a l a r . 
„ S u g ' u r t a faoliyati  t o ' g ' r i s i d a " g i  q o n u n n i n g  q a b u l qilinishi 
(2002), Prezident farmoni bilan 2002- yil 1- fevralidan boshlab 
s u g ' u r t a tashkilotlarining 3 yil  m u d d a t g a  d a r o m a d solig'idan 
ozod qilinishi  m a m l a k a t i m i z d a sug'urta bozorini yanada erkin-
lashtirish va rivojlantirishga xizmat  q i l m o q d a . 
Bozor iqtisodiyotiga o'tish sharoitida ish bilan bandlik  m a s a -
lasi  j i d d i y  m u a m m o g a  a y l a n a d i .  N e g a k i ,  i q t i s o d i y  t i z i m 
o'zgarayotgan paytda malakasiz kishilargagina  e m a s ,  m a ' l u m ix-
tisosga ega  b o ' l g a n xodimlarga  h a m talab cheklanadi, ishsizlar 
toifasi kengayadi.  B u n d a y sharoitda ishsizlar sonining  k o ' p a -
yishiga yo'l qo'ymaslik tadbirlari ko'rildi. Respublika
 „Mehnat 
birjasi"
 va joylardagi 225  d a n ortiq  m e h n a t birjasini  o ' z ichiga 
oluvchi katta  t a r m o q  b a r p o etildi.  H a r bir  t u m a n d a  m e h n a t 
birjasi tashkil etildi. Ishsizlarni ro'yxatga olish, ularni kasbini 
o ' z g a r t i r i s h  m e x a n i z m i  y a r a t i l d i , ishsizlik  b o ' y i c h a  n a f a q a 
to'lash yo'lga qo'yildi. Yangi ish o'rinlarini tashkil etishga e'ti-
bor berildi. 1993- yilda Respublikada tadbirkorlikni rivojlantirish 
hisobiga 185,1 ming yangi ish o'rinlari tashkil etilgan bo'lsa, 
1998-yilda bu ko'rsatkich 345,9  m i n g n i tashkil etdi yoki 1,8 
marta  k o ' p yangi ish o'rinlari yaratildi. 2000-yilda faqat kichik va 
o'rta biznes rivoji hisobiga 192,5 mingta,  2 0 0 1 - y i l d a esa 372 
mingta, 2002-yilda 370  m i n g t a yangi ish o'rinlari yaratildi. 
I q t i s o d i y  i s l o h o t l a r n i n g  b i r i n c h i  b o s q i c h i d a y o q ,  n a r x l a r 
erkinlashtirildi. Bu  j a r a y o n ijtimoiy larzalarsiz  o ' t d i .  N e g a k i , 
davlat turli kompensatsiya  j a m g ' a r m a l a r i tuzdi, bolalar  u c h u n 
nafaqalar joriy etdi, eng  k a m ish haqi, pensiya, nafaqalar va 
sti pendiyalar  m u n t a z a m suratda oshirib borildi. 
N a r x n i erkinlashtirish iqtisodiyotda raqobatchilik  m u h i t i n i 
vujudga keltirish bilan bevosita bog'liq. 1992-yil avgust oyida 
O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i n i n g
 „Monopol faoliyatni cheklash 
to'g'risida" gi  Q o n u n i kuchga kiritildi. Bu  q o n u n asosida  r a q o -
Hatchilikni rivojlantirishga qaratilgan bir  q a t o r  n o r m a t i v  h u j -
jatlar ishlab chiqildi va amalga oshirildi. Moliya vazirligi tizimida 
tuzilgan  A n t i m o n o p o l va  n a r x - n a v o siyosatini o'tkazish  b o s h 
b o s h q a r m a s i  m o n o p o l  m a v q e y i d a g i  k o r x o n a l a r n i  b e l g i l a b , 
ularning mahsulotlari  b o ' y i c h a narxlarni va rentabellikni tartibga 
solib turibdi. 
Xulosa qilib  a y t g a n d a ,  O ' z b e k i s t o n d a  b o z o r iqtisodiyotiga 
"'tishning o'ziga xos yo'li ishlab chiqildi va unga amal qilinmoq-
da. Bozor  m u n o s a b a t l a r i n i  s h a k l l a n t i r u v c h i va  u n g a  x i z m a t 
qiluvchi huquqiy negizlar  h a m d a bozor infratuzilmasi yaratildi. 
137 

r Savol va topshiriqlar 
1. Bozor iqtisodiyoti nima? 
2. Mustabid sovet tuzumidan mustdqil O'zbekistonga qanday iqtisodiyot 
meros bo'lib qolgan edi? 
3. Mustaqillik iqtisodiyot sohasida qanday imkoniyatlar yaratdi? 
4. Bozor iqtisodiyotiga o'tishda qanday tamoyillarga tayanildi? 
5. Islohotlarning strategik maqsadlarini bilasizmi? 
6. Iqtisodiy islohotlar qanday yo'nalishlarda olib borildi? 
7. Bozor munosabatlarini shakllantiruvchi qanday qonunlar qabul 
qilindi? 
8. Bozor infratuzilmasi nima? 
9. O'zbekistonda bozor infratuzilmasining yaratilishi haqida so'zlab 
bering. 
10. Aholini ish bilan band etish muammosi qanday hal qilinmoqda? 
13- §. Ko'p ukladli iqtisodiyot va mulkdorlar 
tabaqasining shakllanishi 
Bozor iqtisodiyoti, avvalo, turli xil  m u l k shakllariga,  k o ' p 
ukladli iqtisodiyotga  a s o s l a n a d i . Shu  b o i s d a n  O ' z b e k i s t o n d a 
m u l k n i  d a v l a t  t a s a r r u f i d a n  c h i q a r i s h  v a  x u s u s i y l a s h t i r i s h , 
m u l k d o r l a r tabaqasini shakllantirish iqtisodiy islohotlarda  b i -
rinchi  o ' r i n d a turdi. 
O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i n i n g Konstitutsiyasida iqtisodiyot 
x i l m a - x i l  m u l k  s h a k l l a r i d a n  i b o r a t  b o ' l i s h i ,  h a r  b i r  s h a x s 
m u l k d o r bo'lishga haqli ekanligi, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik 
v a  m e h n a t qilish  e r k i n l i g i ,  b a r c h a  m u l k  s h a k l l a r i n i n g  t e n g 
huquqli ekanligi belgilab qo'yilgan. Xususiy mulk boshqa mulk 
shakllari kabi daxlsiz va davlat  t o m o n i d a n himoya qilinadi. 
O ' z b e k i s t o n d a xususiylashtirish  q a n d a y d i r kishilar  m a n f a -
atiga  b o ' y s u n d i r i l m a d i ,  c h e k  ( v a u c h e r ) asosida  x u s u s i y l a s h -
tirishga yo'l qo'yilmadi. Davlat mulkini sotish orqali xususiy-
lashtirish yo'li tutildi. Shu bilan birga xususiylashtirish  c h o g ' i d a 
i m t i y o z l a r  t i z i m i  y a r a t i l d i .  X u s u s i y l a s h t i r i l a y o t g a n  k o r x o n a 
m e h n a t  j a m o a s i n i p g xodimlariga aksiyalarni imtiyozli shartlar 
bilan sotib olish  i m k o n i y a t i berildi. Eskirgan asosiy fondlar, 
ijtimoiy infratuzilma obyektlari yangi mulkdorga tekinga  t o p s h i -
rildi. Qishloq xo'jaligi davlat xo'jaliklarining  t n o l - m u l k i , fer-
malar, bog'lar va  u z u m z o r l a r imtiyozli shartlar asosida xusu-
siylashtirildi. 
X u s u s i y l a s h t i r i s h g a davlat  b o s h c h i l i k qildi. Bu  j a r a y o n n i 
tashkil etish va rahbarlik qilish  u c h u n 1992-yil fevralda Davlat 
138 

mulkini boshqarish va xususiylashtirish davlat qo'mitasi
 tuzildi, 
1994-yilda  u n i n g funksiyalari  k e n g a y t i r i l i b ,
 Davlat mulkini 
boshqarish va tadbirkorlikni qoilab-quwatlash davlat qo'mitasi 
sifatida qayta tashkil etildi. 
lashtirish to'g'risida"
 gi,
 „Davlat uy-joy"
  f o n d i n i  x u s u s i y -
lashtirish  t o ' g ' r i s i d a g i (1993-yil  7 - m a y )  q o n u n l a r va 20  d a n 
ortiq maxsus davlat dasturlari asosida amalga oshirildi. 
Xususiylashtirish savdo, xizmat  k o ' r s a t i s h va  m a h a l l i y sa-
n o a t  k o r x o n a l a r i n i , uy-joy  f o n d i n i ,  q i s h l o q xo'jalik  m a h s u -
lotlarini tayyorlovchi xo'jaliklarni davlat tasarrufidan chiqarish-
d a n boshlandi. Bu kichik xususiylashtirish deb  n o m oldi. 
1993—1994-yillarda davlat ixtiyorida  b o ' l g a n bir milliondan 
ortiq kvartira yoki davlat uy-joy fondining 95 foizdan ortiqrog'i 
fuqarolarning xususiy mulki bo'lib qoldi.  B u n d a  h a r 3 kvartira-
ning bittasi egalariga imtiyozli shartlar bilan bepul berildi. Urush 
faxriylari, o'qituvchilar, tibbiyot xodimlari, ilmiy xodimlar va 
ijodiy ziyolilarga kvartiralar bepul berildi. 2002-yilga  q a d a r  R e s -
publika uy-joy fondining 98 foizga yaqini xususiylashtirildi. 
1994-yil  2 1 - y a n v a r d a e'lon qilingan
 „Iqtisodiy islohotlarni 
yanada chuqurlashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" gi va 1994-
yil  1 6 - m a r t d a  e ' l o n  q i l i n g a n „
 Mulkni davlat tasarrufidan 
chiqarish va xususiylashtirish jarayonini fanada rivojlantirish-
ning ustuvor yo'nalishlari to'g'risida"
 gi Prezident farmonlari 
xususiylashtirish jarayonida yangi turtki bo'ldi. 
1992—1994-yillarda 54 mingga yaqin savdo. xizmat  k o ' r -
satish, avtomobil transporti, qurilish, qishloq xo'jalik korxona va 
obyektlari davlat tasarrufidan chiqarildi. Shularning 18,4  m i n g -
tasi xususiy  m u l k k a , 26,1 mingtasi aksiyadorlik, 8,7 mingtasi 
j a m o a , 661 tasi ijara korxonalariga aylandi. Qishloq xo'jaligida 
b o g i a r n i n g  y a r m i ,  u z u m z o r l a r n i n g 40 foizi xususiy foydala-
nish  u c h u n berildi. 14  m i n g d a n  o r t i q r o q fermer xo'jaliklari 
tashkil topdi, ularga 193 ming gektar yer ajratib berildi. Xususiy 
tadbirkor subyektlarining soni 300 mingga yetdi, ularning 250 
mingtasini patent asosida yakka tartibdagi  m e h n a t faoliyati bilan 
s h u g ' u l l a n a d i g a n kishilar tashkil etdi.  1 9 9 4 - y i l d a  m a m l a k a t 
yalpi ichki mahsulotining deyarli yarmi iqtisodiyotning davlatga 
qarashli  b o i m a g a n  s e k t o r i d a ishlab  c h i q i l d i , bu  s e k t o r d a 4 
millionga yaqin kishi ish bilan band  b o ' l d i . 
Kichik xususiylash-
tirish 
M u l k n i davlat tasarrufidan chiqarish 
va xususiylashtirish 1991-yil  1 8 - n o -
yabrda qabul qilingan mulkni
 „Davlat 
tasarrufidan chiqarish va xususiy-
1 3 9 

Respublika xalq xo'jaligini, uning  t a r -
Institutsional  m o q l a r i n i  b o s h q a r i s h n i n g  m a ' m u r i y -
o zgarishlar buyruqbozlik tizimini tugatish,  b o s h -
qaruvni  b o z o r munosabatlariga' moslashtirish maqsadida insti-
tutsional (muassasalar sohasida) o'zgarishlar amalga oshirildi. 
M u s t a b i d sovet  t u z u m i d a n  m e r o s  b o ' l i b  q o l g a n  m a r k a z i y 
iqtisodiy organlar — Davlat reja  q o ' m i t a s i , Davlat  t a ' m i n o t  q o ' -
mitasi, Davlat narxlar  q o ' m i t a s i , Davlat agrosanoat  q o ' m i t a s i , 
iqtisodiyot  t a r m o q l a r i n i boshqaruvchi boshqa vazirliklar,  q o ' -
mitalar, ularning  m a ' m u r i y apparatlari tugatildi. 
Makroiqtisodiyot vazirligi, Moliya vazirligi qoshida narxlarni 
n a z o r a t qilish  b o ' y i c h a  m a x s u s  b o s h q a r m a , Davlat  m u l k i n i 
boshqarish va tadbirkorlikni  q o i l a b - q u w a t l a s h davlat qo'mitasi, 
Davlat soliq qo'mitasi, Davlat bojxona qo'mitasi, Tashqi iqtisodiy 
aloqalar vazirligi kabi yangi boshqaruv organlari tuzildi. 
Ittifoq  p a r c h a l a n i b ketgach, O'zbekiston  h u d u d i d a joylash-
gan ittifoq va ittifoqdosh respublikalar bo'ysunividagi  k o r x o -
nalar respublikamizning  t o ' l a mulki bo'ldi.  E n d i ularni  b o z o r 
iqtisodiyotiga moslab boshqarishni tashkil etish zarur edi. Iqti-
sodiy islohotlar  d a v o m i d a respublikadagi bu yirik korxonalar  o ' z 
faoliyat sohalariga qarab ixtiyoriy ravishda davlat  t a r m o q uyush-
malariga, konsernlarga, korporatsiyalarga, xolding  k o m p a n i y a -
lariga aylantirildi.  N o i s h l a b chiqarish  t a r m o q l a r i n i boshqarish 
qayta tuzilib milliy  k o m p a n i y a l a r tashkil etildi. 
Download 1.6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling