Гавай оролларидаги лаваларнинг бир тури -ало
Download 0.88 Mb.
|
луғат тўлиқ
|
ГЕОСФЕРЫ — Ерсфералари— Ер куррасини ташкил қилувчи ва уни ураб тўрган каватлар. В. И. Вернадский фикрича, ушбу цаватлар концентрик бўлиб, Ерни ураб туради ва марказий симметрияга эга. Ер сфераси ичида ташқи (атмосфера, гидросфера) ва ички (ер пусти, литосфера ва мантия) қисмларга бўлинади. Ер куррасини ураб тўрган атмосфера —х,ар хил газлардан иборат қатлам бўлиб, Ер юзидан 2000 км гача масофада тарқалган. Юкори қисми газлардан ташкил топган, пастки қисми эса зичлашган, сув буғлари ҳамда чанг билан туйинган. Ер ҳаётида атмосфера жуда қатта аҳамиятга эга. Чунки у Куёш иссиқлигини ютиб колади, унда Ер хаёти режимига ва геологик жараёнларнинг боришига сезиларли таъсир курсатувчи об-ҳаво ва иқлим шароити вужудга келади. Гидросфера сув қатлам и бўлиб, денгиз, океан ва чуруклик сувларидан ташкил топган. Денгиз ва океанлар Дунё океани деб аталувчи ягона сув ҳавзасидир, унинг майдони 361 млн. км2 ёки Ер курраси майдонининг 70,8% ни ташкил қилади. Гидросферанинг умумий сув ҳажми 1,8 млрд км3 бўлган ҳолда Дунё океани сувииинг ҳажми қарийб 1,4 млрд, км3. Сув қатламининг энг қатта цалинлиги 11 км га тенг. Ўртача қалинлиги эса 4,2 км. Куруқлик сувлари бир-биридан алоҳида жойлашган. Ер юзида улар кул, ҳар, музликлар сувидан ташкил топса, чуқурликда тоғ жинсларининг дарзлик ва ковакларини тўлгизиб турувчи ер ости сувларидан иборат. Ер куррасининг ўзи уч қаватдан иборат: Ер пусти, мантия, ядро. Ер қобири унинг энг устки қисмида жойлашган бўлиб, энг қалин жойи 80 км га етади. Ер кобиғи — геологиянинг энг муҳим объектларидан бири ҳисобланади. Чуики унда ҳаётий муҳим фойдали қазилма конлари мавжуд, унинг ичида Ер хаётининг хамма томонига таъсир этувчи геологик жараёнлар кечади. Ер кобиги ўзининг тўзилиши ва уни ташкил қилган жинсларининг таркибига ҳараб 2 хил бўлади: 1) материк хилидаги Ер кобиги, 2) океан хилидаги Ер цобигини ташкил қилган жинслар, ундан пастда жойлашган мантия жинсларига нисбатан юмшоқрок; ва зичлиги пастроқ. Баъзи жойларда Ер пусти (қатламларининг тўзилиши ва қалинликлари ж иҳатдан) айнан ё материк ёки океан хилига мос келмай, оралик хилини ташкил қилади. Ер цобигининг пастки чегараси Мохоровичич чегараси (чизиги) деб юритилади. Мохоровичич чегарасидан то 2900 км гача бўлган жойни мантия ташкил қилади. Уз навбатида мантия юкори (1000 км чуқурликда) ва куйи (1000—2900 км чуқурликда) қисмларга бўлинади. Юкори мантиянинг энг юкори қисмида ўзига хос — астеносфера қатлами ажратилади. Агар Ер кобигининг пастки қисмида тоғ жинсларидан буйлама сейсмик тўлқин ўтиш тезлиги 6,5—7,4 км/сек бўлса, мантияга утилганда бу тезлик 7,9—8,2 км/сек гача кўтарилади. Шундан кейин келадиган астеносфера қатламида буйлама сейсмик тўлқин ўтиш тезлиги кескин камаяди. Бу хол астеносфера қатламининг паст даражада ёпишқоқ, юкори даражада чўзилувчан, суюк модда ташкил қилишини курсатади. Ер кобиги билан шу астеносфера қатлами оралиридаги юкори мантия қисми субстрат деб аталади. Ер кобиги ва субстрат биргаликда Литосферани ташкил қилади. Ер шарининг 2900 км дан унинг марказигача бўлган қисмини ядро ташкил қилади. Ядронинг ўзи ҳам ташки (2900— 4980 км чуқурликда), оралиқ (4980— 5120 км) ва ички (5120—6370 км) Қисмлардан иборат. Ядро қатта зичлик ва юқори электр ўтказувчанлик хусусиятига эга. Унинг таркибида темир, никель, кремний, олтингугурт бор деб тахмин қилинади. Download 0.88 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|