Geologiya va konchilik ishi

Laboratoriya ishi № 3

Tog‘ jinsi deformatsion xossalarini akustik usulda aniqlash

№	Hajmiy og’irlik, g/sm^3 γ	To‘lqinlarning o‘tish tezligi m/sek				Puasson koeff. μ	Rjevskiy guruhi bo‘yicha	Dinamik elastiklik moduli E∙10^-5 kg/sm^2	Rjevskiy guruhi bo‘yicha tog’ jinslari guruhi	Dinamik surilish moduli G∙10^-5 kg/sm^2
		bo‘ylama tezlik Vp	ko‘ndalang tezlik
1	2,70	3760	2140	1,75	0,570	0,260	5	3,12	2	1,23
2	2,53	4150	2350	1,77	0,566	0,265	5	3,04	2	0,40
3	2,61	3630	2070	1,75	0,570	0,260	5	2,81	2	1,15
4	2,65	3750	2140	1,75	0,570	0,260	5	3,04	2	1,21
5	2,45	3440	1940	1,78	0,564	0,265	5	2,29	1	0,92
6	2,47	1600	820	1,95	0,512	0,325	7	0,44	0	0,16
7	2,75	3500	2190	1,60	0,625	0,178	2	3,10	2	1,32
8	2,57	3400	2130	1,60	0,626	0,177	2	2,44	1	1,16
9	2,64	3750	2140	1,75	0,570	0,260	5	3,11	2	1,21
10	2,41	3250	2170	1,50	0,668	0,167	1	2,53	2	1,13
11	2,49	2120	1600	1,32	0,754	0,163	0	1,12	1	0,64
11 а	2,48	3000	1670	1,80	0,556	0,276	6	1,76	1	0,69
12	2,64	3130	2580	1,22	0,824	0,557	9	1,53	1	1,76
13	2,59	3640	2070	1,76	0,568	0,266	5	2,79	2	1,11
14	2,38	3750	2140	1,75	0,570	0,260	5	2,73	2	1,09
15	2,48	3750	2140	1,75	0,570	0,260	5	2,86	2	1,13
16	2,67	3140	1780	1,77	0,566	0,265	5	1,84	1	0,85
17	2,54	4000	2280	1,75	0,570	0,260	5	3,32	2	1,32
18	2,68	3840	2080	1,85	0,541	0,296	7	2,47	2	1,16
19	2,60	3130	1780	1,77	0,568	0,266	5	1,82	1	0,82
20	2,51	3750	2500	1,50	0,667	0,010	0	3,51	3	1,57
21	2,62	4100	2600	1,58	0,634	0,024	0	4,35	3	1,77
22	2,45	3750	2500	1,50	0,667	0,010	0	4,37	3	1,53
23	2,46	3100	1750	1,77	0,564	0,266	5	1,90	1	0,75
24	2,52	2900	1800	1,61	0,618	0,190	2	0,69	0	0,82
25	2,51	2500	1400	1,78	0,560	0,271	6	1,25	1	0,49
26	2,46	3000	1670	1,80	0,556	0,276	6	1,76	1	0,69
27	2,43	2590	1930	1,35	0,74	0,11	0	1,57	1	0,90
28	2,48	3300	2060	1,60	0,624	0,183	2	2,28	1	1,05
29	2,64	3620	2070	1,76	0,570	0,259	5	2,82	2	1,13
30	2,49	3100	1940	1,60	0,625	0,170	1	2,22	1	0,94
31	2,58	3620	1800	2,00	0,497	0,336	8	2,21	1	0,84

bu yerda: E_d – dinamik elastiklik moduli, kg/sm²;

V_p – bo’ylama tezlik, sm/sek;

δ – tog’ jinsi na’munasining zichligi, kg∙sek²/sm⁴;

γ = ɡ∙δ
bu yerda: γ – tog’ jinsi na’munasining hajm og’irligi, g/sm³;

ɡ - erkin tushish tezligi, ɡ = 9.8 ≈ 10 m/sek²;

δ – tog’ jinsi na’munasining hajm og’irligi bo’yicha zichligi, δ = γ : ɡ, g∙sek²/sm⁴;

Laboratoriya ishi № 4
Kon massivi kuchlanganlik xolatini VNIMI usulida aniqlash
1. Ishdan maqsad.

1.1. Tog‘ jinsi massivi kuchlanganlik xolatini aniqlash bo‘yicha kon sharoitida o‘tkazilgan eksperiment “Massiv elementini tashqi kuchlardan xolislantirish” usulini qo‘llash asosida olingan tajriba ishlari natijasida va yo‘nalishi bo‘yicha nisbiy deformatsiya qiymatlari ε₁ va ε₂ ni aniqlash va tajriba o‘tkazilgan joy atrof tog‘ jinslari “fizik va mexanik” xossalarini laboratoriya sharoitida aniqlangan qiymatlaridan foydalanib massivga ta’sir etayotgan normal kuchlanish ₁ va ₂ qiymatlarini aniqlash.

2. Ishni bajarish tartibi.

2.1. Massiv kuchlanganlik holatini VNIMI usulida aniqlashning kon sharoitidagi tajriba ishlari quydagilardan iborat:

- konchilik ishlari olib borish loiyhasida tajriba o‘tkazish joyini aniqlash va belgilab qo‘yish;

- tajriba o‘tkazish joyi atrof tog‘ jinslari ustivorlik vaziyatini ko‘zda nazorat qilish. Agar atrof tog‘ jinslari ustuvor bo‘lmasa, osilgan va mustahkam bo‘lmagan tog‘ jinslaridan tashkil topgan bo‘lsa, lahim devorida osilgan tog‘ jinslar tushiriladi, ayrim hollarda yordamchi mustaxkamlagich o‘rnatish orqali tajriba o‘tkazishga mo‘ljallangan joy ustivorligini ta’minlanadi;

- tajriba o‘tkazilayotgan joyda atrof tog‘ jinslarining geologik tuzilmalari, tektonik buzilishlar, darzliklar va boshqa vaziyatlar o‘rganib chiqish va tajriba o‘tkazish daftariga belgilab qo‘yish;

- tanlangan thxtamlarda tajriba o‘tkazish uchun burg‘ilash ishlarini bajarish (lahim yon devoriga kerakli chukirliqda skvajina qazish) (3.1-rasm);

4.1 – rasm. Lahim devorida skvajina qazish
- burg‘ilangan skvajina yuzasini burg‘i kukunlaridan tozalash, uning qazilish yuzasiga ishlov berish (shlifovka qilish) va quritish;

- quritilgan burg‘i qudug‘ining yuzasiga tenzodatchiklarni yelimlash (4.2-rasm);

4.2 – rasm. Skvajina devorlariga tenzodatchiklarni (1) yelimlash
- tenzodatchiklar o‘lchov asbobi tenzouselitelga ulanib uning boshlang‘ich qarshilik ko‘rsatgich (R₁) va (R₂) qiymatlari va yo‘nalishlari bo‘yicha alohida alohida aniqlanadi;

- tenzodatchik yelimlangan skvajina qazilish yuza sirti atrofida xalqa bo‘shliq xosil qilinadi (4.3-rasm);

4.3 – rasm. Skvajina yuzasi sirtida xalqa bo‘shliq hosil qilish
- tezodatchiklar yana tenzousilitelga ulanadi va tenzodatchiklarning ikkinchi (R₁¹) va (R₂¹) qarshilik ko‘rsatgich qiymatlari har bir va yo‘nalishlari bo‘yicha aniqlanadi, yelimlangan tenzodatchik atrofida xalqa bo‘shliq xosil qilish natijasida uning elektr qarshilik ko‘rsatkichlari o‘zgaradi. Chunki datchik yelimlangan yuza tashqi kuchlardan (₁ va₂) ozod qilinadi. Natijada tog‘ jinsi tashqi kuch yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishda deformatsiyalanadi;

- tog‘ jinsiga yelimlangan tenzodatchiklarni tashqi kuchlardan (₁) va (₂) holislantirishdan odingi va xolislantirilgandan so‘nggi elektr qarshiliklari ko‘rsatgichlari farqi (∆R₁) va (∆R₂) aniqlanadi;

, (4.1)

- tenzodatchiklarning sezgirlik ko‘rsatgichi Ѕ uning qarshiliklar orttirmasiga ko‘paytirish orqali va yo‘nalish bo‘yicha tog‘ jinsi tashqi kuch yo‘nalishiga qarama-qarshi yo‘nalishda deformatsiyalanishini ̶ nisbiy deformatsiya qiymatlari ₁ va ₂ aniqlanadi.

,
, (4.2)

Kon sharoitida aniqlangan deformatsiya natijalari va shu joy tog‘ jinslari uchun tajriba xonalarida aniqlangan fizik xossalarga ega bo‘lgan holda elastiklik nazariyasi formulasi yordamida tajriba o‘tkazilgan nuqtalar atrofida (yassi tekislik bo‘yicha kuchlanganlik-deformatsiyalanganlik xolati) sodir bo‘layotgan kuchlanishlarni aniqlaymiz:

, MPa (1)

, MPa (2). (4.3)

Bu ikki tenglamani o‘zaro birgalikda yechimini topamiz, ya’ni (1) dan (₁) ni aniqlab (2) tenglamaga qo‘yamiz:

₁ =

₂ =

= ₁ -μ( (4.4)

= ₂ - μ

(4.4) ifoda orqali noma’lumlarni bir tomonga va ma’lumlarni bir tomonga o‘tkazish orqali massivga ta’sir etayotgan normal kuchlanish (₁) va (₂) qiymatini aniqlaymiz.

, MPa.

, MPa. (4.5)