Hazirlayanlar
Download 3.23 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kayserili Âşuğların Özgeçmişlerinin ve Şiirlerinin Yer Aldığı Kaynaklar
- Şiirlerinde Kullandıkları Dil
- Şiirlerinde Kullandıkları Vezin, Tür ve Şekiller
- Kayserili Aşuğlarda Âşık Tarzı Kültür Gelenekleri
- I. Şiire Yönelme Biçimleri
|
Kaynakça Ataöv, Türkkaya, Ermeni Sorunu: Bibliyografya, Ankara 1981. Birand, Mehmet Ali, “Türk Ermenilerin Durumlarının Gayet İyi Olduğunu Bildirmesine Rağmen Taşnak Ermenileri Tahrike Uğraşıyor”, Milliyet 27.04.1970. Cemal Paşa, Hatıralar, İstanbul 1977. EGM Arşivi, 12531 Sayılı Ermeni Faaliyetleri ile İlgili Dosyalar. Göka, Erol, Topluluklar ve Zihniyetleri, Ankara 2004. Göyünç, Nejat, Türkler ve Ermeniler, Yayına Hazırlayan Kemal Çiçek, Yeni Türkiye Yayını, Ankara 2005. İlter, Erdal, Türk-Ermeni İlişkileri Bibliyografyası, Bibliyography of Turco-Armenian Relations, 3. Baskı, Ankara 2004. Karabekir, Kâzım, 1917-20 Arasında Erzincan’dan Erivan’a Ermeni Mezalimi, Hazırlayan Ömer Hakan Özalp, Emre Yayınları, İstanbul 2000. __________, Ermeni Dosyası, İstanbul 1994. Karakaya, Recep, Kaynakçalı Ermeni Meselesi Kronolojisi (1878-1923), İstanbul 2001. “Kendi Düşen Ağlamaz! Rusya’dan Kaçan Ermeniler”, Son Saat 18 Ocak 1947. Kırıkkanat, Mine G., “Din ile Milleti Karıştırmayın”, Tosunyan ile Söyleşi, Milliyet 23 Şubat 1998. Küçük, Cevdet, Osmanlı Diplomasisinde Ermeni Meselesinin Ortaya Çıkışı, 1878- 1897, İstanbul 1984. Vala Nurettin, “Türkler ve Ermeniler”, Haber 04.04.1965. “Paris’te Türk Dostu Ermeniler Ölümle Tehdit Ediliyor”, Günaydın İlâve 20.06.1974. Söylemez, Haşim, “Tehcir Sırasında Saldırılara Karşı Bizi Türk Askerleri Korudu”, Zaman 04.05.2005. Şimşir, Bilal, Şehit Diplomatlarımız, 2. Kitap, Ankara 2000. Uras, Esat, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, 2.Baskı, İstanbul 1987.
KAYSERİLİ AŞUĞLARDA ÂŞIK TARZI KÜLTÜR GELENEKLERİ Öğt. Gör. Dr. Bayram DURBİLMEZ Erciyes Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü E-mail: bayramd@erciyes.edu.tr; Tel: 0 352 437 49 29 – 332 66
Özet Yüzyıllarca aynı coğrafyada iç içe yaşayan Türkler ve Er- meniler arasında bazı kültür alışverişlerinin olması tabiidir. Kültür alışverişinin başında da edebî ilişkiler yer almakta- dır. Edebî ilişkilerin en belirgin olduğu alan halk edebiyatı- dır. Halk hikâyeleri, masallar, türküler, ağıtlar gibi Türk halk edebiyatı ürünlerinin bir kısmının Ermeniler tarafından da benimsenerek kendilerine mal edildikleri bilinmektedir. Türk kültüründe önemli bir yeri olan âşık tarzı kültür gele- neklerinden de Ermenilerin etkilendikleri, hatta âşık terimi yerine âşuğ terimini kullandıkları ve Türkçe söyledikleri ta- rihî bir gerçektir. Âşık tarzı kültür geleneklerini benimseyen ve bu kültür geleneklerine uygun eserler veren Kayserili 23 âşuğ tespit edilmektedir. Bu âşuğlar, XVIII-XIX. yüzyıllar arasında ya- şamışlardır. Bunlardan bir kısmı şiirlerinde Cedidî, Cemalî, Fakirî, Gani/Ganioğlu, İlmî, İzanî, Kul Elfazî, Lûtfî, Mahcubî, Maklûbî, Mevzunî, Meydanî, Mihnetî, Nadirî, Nasibî, Talibî, Türabî ve Ziynetî gibi mahlaslar kullanmıştır. Kalust Dede- yan ve Peprone Çamurcıyan’ın âşık tarzı şiirlerinde mahlas kullanmadıkları görülür. Lûtfî, Mahcubî ve Ziynetî mahlas- ları ise ikişer Kayserili âşuğ tarafından benimsenmiştir. Saz çalma, mahlas alma, usta-çırak ilişkisi, bade içme, atışma, hikâye tasnif etme/anlatma, tarih bildirme, nazire söyleme vb. gibi hususlar âşık tarzı kültür geleneklerini oluşturmaktadır. İncelememiz, Kayserili âşuğların, âşık tar- zı kültür geleneklerini ne kadar benimsediklerini ve Türk kültüründen ne kadar etkilendiklerini göstermeyi amaç- lanmaktadır.
437 Öğt. Gör. Dr. Bayram DURBİLMEZ Giriş Köprülü âşug kelimesinin Arapça asıllı âşık sözünden bozma oldu- ğunu belirtir 1 . Âşık kelimesi yalnız Türkler arasında saz şâiri/halk şâiri anlamına gelir. Bu kelimenin Türkçe’de kazandığı yeni anlam Arapça’da yoktur. Âşık kelimesi Ermenice’ye âşuğ şeklinde ve Türkçe’deki anlamıy- la -hatta saz kelimesiyle birlikte- geçmiştir. Ermeni tarihinde bu geleneğin kökleri olsaydı Türkçe’den saz ve âşık kelimelerini almaya ihtiyaç olma- yacaktı 2
yük ölçüde Ermeni harfl eriyle Türkçe metinler oldukları görülmektedir. Ermeni âşuğların şiirleri, nazım şekilleri ve türleri bakımından da Türk âşık edebiyatıyla bütünlük göstermektedir. Mâni, koşma, semaî, varsağı, destan, türkü, ağıt, güzelleme, taşlama gibi adlandırmaların da aynı olması ilginçtir. Âşık tipinin ve âşık tarzı Türk kültür geleneklerinin kökleri, şaman, kam, baksı, akın, oyun, ozan geleneklerine dayanır. Türkler Müslüman olduktan sonra bu geleneklerine İslâmî kültür unsurlarını da katarak ge- liştirmişler, XVI. yüzyıldan itibaren âşık tarzı kültür geleneği oluşmaya başlamıştır. Bu geleneğin kültür kökü de, ruh kökü de Türktür. Aynı ge- leneğin Ermeni âşuğlarda da görülmesi, yüzyıllarca aynı coğrafyada bir arada yaşamanın tabii bir sonucudur. Ermeni âşuğlarının Türk âşıklarına 1 Mehmet Fuad Köprülü, “Türk Edebiyatı’nın Ermeni Edebiyatı Üzerindeki Tesirleri”, Türk Edebiyatı Araştırmaları I, 3. Baskı, Ötüken Yayını, İstanbul.1989, s.241. 2 Köprülü, a.g.e., s.246.
438 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER etkisinden değil, âşık tarzı Türk kültür geleneğine uygun eserler söyleye- rek katkısından söz etmek mümkündür. Eski Türk Ozanlarının, yani saz şâirlerinin beste ve güfteleri, Erme- niler için, daha Selçuklu ordularında hizmet ettikleri zamandan beri bili- niyordu
3 . Ermeniler, yüzyıllarca Türk kültürünü o kadar benimserler ve Türklerle yakınlık oluştururlar ki XIX. yüzyılda Anadolu’yu gezen Molt- ke, bunların Hıristiyan Türkler olduğunu söyler 4 .
dır: 1. Cedidî, 2. Cemalî, 3. Devranî, 4. Fakirî, 5. Ğanioğlu, 6. Gedâyî, 7. Harbî, 8. İlmî, 9. İzanî, 10. Kalust Dedeyan, 11. Kul Elfazî, 12. Lisânî, 13. Lûtfî (Hovhannes Balıkçıyan), 14. Lûtfî, 15. Büyük Mahcubî, 16. Küçük Mahcubî, 17. Maklûbî, 18. Mevzunî, 19. Meydanî, 20. Mihnetî, 21. Nadirî (Nazar Bohçalıyan), 22. Nasibî, 23. Nazar (Everekli), 24. Noksanî (Kayse- rili), 25. Peprone (Kayserili Çamuriyan), 26. Sefayî (Agop Dabanyan), 27. Tâlibî, 28. Türâbî, 29. Ülfetî (Harutyun Kazancıyan), 30. Ziynetî, 31. Ziy- netî (Krikor), 32. Lisânî’nin oğlu 5 , 33. Bağdasar Tıbir 6 , 34. Abdî/Abodî 7 .
Dedeyan, Kul Elfazî, Lisânî, Lûtfî (Hovhannes Balıkçıyan), (Büyük) Mahcubî, Maklûbî, Mevzunî, Meydanî, Mihnetî, Nadirî, Nazar, Nok- sanî, Peprone, Sefayî (Agop Dabanyan), Tâlibî, Ülfetî, (Krikor) Ziynetî ve Ziynetî’nin Kayserili oldukları kaynaklarda belirtilmektedir. Bunlardan Âşuğ Nazar Everekli, Âşuğ Ğanioğlu Kayseri’nin Germir köyündendir. Kalust Dedeyan ve Türâbî Talaslı’dır. Kalust Dedeyan İstanbul’da, Türâbî gezgin âşuğ olarak gittiği Akka’da (Lübnan?) ölmüştür. Lûtfî (Hovhannes Balıkçıyan) Kayseri’de doğmuş, Kahire’de ölmüştür. Devrânî, Lûtfî, Küçük Mahcubî ve Nasibî ise başka şehirlerde doğ- makla birlikte Kayseri’de yaşamışlardır. Devrânî aslen Erzurumlu olup Kayseri’de yaşamış bir âşuğdur. Lûtfî mahlasını kullanan başka bir âşuğ da aslen Karslı olup 1850-1860 yılları arasında Kayseri’de yaşamıştır. Küçük 3 Köprülü, a.g.e., s.256. 4 Köprülü, a.g.e., s.259. 5 Adı ve mahlası hakkında bilgi bulamadık. 6 Bağdasar Tıbir (1638-1768); şâir, edip, dilci ve tarihçidir. Kevork Pamukciyan, Erme- ni Harfl i Türkçe Metinler, Aras Yayını, İstanbul. 2002, s.29. Bu kişinin, XVIII. yüzyılda İstanbul’da yaşayan Ermenilerin kültürlerine büyük hizmetleri olmuş bir şâir ve yazar ol- duğu bildirilir. Pamukciyan, “Türkçe Şiirler İhtiva Eden Ermenice ve Ermeni Harfl i Türkçe Yazma Cönkler ve Kompilasyonlar”, Halk Kültürü, Sayı 1985/1 (Beşinci Kitap), İstanbul 1985, s.107. 7 Abdi/Abodî hakkında bilgi için bkz. Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.39.
439 Öğt. Gör. Dr. Bayram DURBİLMEZ Mahcubî Tifl is’te doğmuş, 1860’lı yıllarda Kayseri’ye yerleşmiştir. Nasibî Boğazlıyan’da doğmuş, 1870’te Kayseri’ye yerleşmiş, burada ünlenmiş ve Kayserili olarak tanınmıştır 8 . XIX. asrın ortalarından sonra yetişen Zeki mahlaslı Serkis Nurliyan’ın Kayserili olduğu belirtilmektedir 9 . Ancak söz konusu âşık Kayserili değil- dir 10 . Çorum’un Sungurlu ilçesindendir 11 . Çankırılı 12 olduğu da belirtilir. Abdî mahlaslı 4 halk şâirinden biri olan ve 1873’te Vakd-i Zaman Destanı’nı yazan âşuğ kaynaklarda Kayserili veya İstanbullu 13 olduğu be- lirtilmektedir. Bu âşuğun aslen Kayserili olup İstanbul’a göçmüş olma ih- timali göz ardı edilmemelidir. Kayserili Âşuğların Özgeçmişlerinin ve Şiirlerinin Yer Aldığı Kaynaklar Arşak Çobanyan tarafından hazırlanan Les Trouvéres Arméniens (Er- meni Âşuğları) adlı eser 1906’da yayımlanmıştır. Bu eseri inceleyen Köp- rülü, Türk Edebiyatı’nın Ermeni Edebiyatı Üzerindeki Tesirleri başlıklı bir inceleme yapar 14 . İncelemesinde, Türk halk edebiyatı ile âşıkları hayat ve 8 Mehmet Bayrak,
Alevî-Bektaşî Edebiyatında Ermeni Âşıkları (Âşuğlar), Özge Yayınları, Ankara 2005, s.489. 9 İsmail Habib Sevük, Edebî Yeniliğmiz II, MEB Yayını, İstanbul 1932, s.379. 10 Bayrak, a.g.e., s.131. 11 Bayrak, a.g.e., s.146. 12 Yahya Muhtar Dağlı, Bektaşî Edebiyatından Tokatlı Gedâyî (Hayatı ve Eserleri), Maarif Kitabevi Yayını, İstanbul 1943, s.13. 13 Bayrak, a.g.e., s.133. 14 Birbirleriyle uzun süre ilişkileri olan milletlerin, bütün sosyal kurumları gibi, edebiyatla- rını incelemede de kıyaslama yönteminin çok yararlı olduğunu söyleyen Köprülü, Ermeni edebiyatı hakkında incelemelerde bulunanların bu yönteme bağlı kalmadıklarını vurgular. Köprülü, a.g.e., s.239.
Az da olsa Arap ve Acem etkilerinden söz ederken bile Türk edebiyatının adını anmayan Ermeni araştırmacıların çalışmaları ilmî olmaktan ziyade, siyasî bir mahiyet göstermektedir. Çobanyan, söz konusu eserinde daha da ileri giderek, Türk edebiyatının Ermeni edebiya- tından etkilendiğini iddia eder. M. De Morgan gibi ünlü bilginler de Türk müdekkiklerinin
sunmaktan çekinmezler. Hatta âşık şiirlerini de Ermeni edebiyatına mal etmek isterler. Bu iddialar tamamen bilim dışıdır.
celemelerin, Ermeni edebiyatı tarihi için büyük ehemmiyeti vardır. Bu meselenin, Ermeni fi loloji ve tarihi ile uğraşan mütehassıslar tarafından ciddîlik ve ehemmiyetle bahis mevzuu 440 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER eserlerini yakından tanıyanların Arşak Çobanyan’ın eserinde Türk edebi-
15 . Âşuğlar hakkında en önemli çalışmayı, eskiler arasında, Talaslı Dırtad Piskopos Baliyan (1850-1923) yapmıştır. 1911 ve 1912 yıllarında İzmir’de neşredilen ve ancak Ermeni alfabesinin üçüncü harfi ndeki Krikor ismi- ne varmış olan iki ciltlik eserin diğer ciltleri yayımlanmamıştır 16 . Eski-
den Kayseri’de bulunan Ermenice elyazması eserlerin kataloğu 1963’te, Viyana’da basılmıştır 17 .
(Türkçe Söyleyen Ermeni Âşuğlar) adlı eserinde Nadirî (Nazar Bohçalı- yan), Sefayî (Agop Dabanyan) tanıtılmakta, Devranî, Ganioğlu, Gedâyî (Kevork Tüfenkciyan), Lisanî (Garabet Kalfayan), Nazar, Noksanî, Pepro- ne (Çamuriyan), Sefayî (Agop Dabanyan), Ülfetî (Harutyun Kazancıyan), Ziynetî (Hacı Parsıg) ve Ziynetî (Krikor)’nin özgeçmişi verilmektedir 18 . 1962’den beri Ermeni harfl erinin mucidi Rahip Mesrop Maştotz’un adını taşıyan Erivan Devlet Kütüphanesi’nde mevcut elyazmaları katolo- ğu 2 cilt olarak yayımlanmıştır. Kevork Pamukciyan’ın aktardığına göre; 1855 numarada kayıtlı, 1792 tarihli ve 129 yapraklı Şarakanaların Tefsiri (İlâhilerin Açıklaması) adlı Ermenice eserin sonunda Kayserili Bağdasar Tıbir’in (1683-1768) Türkçe bir şiiri vardır. Âşık tarzı Türk şiir geleneği temsilcilerinin şiirleri için olduğu kadar âşuğların eserleri için de cönkler ve mecmualar önemli bilgi kaynakları- dırlar. Pamukciyan’ın verdiği bilgiye göre, Ermenice’de cönklere dağaran adı verilmektedir. Kelimenin kökü şiir anlamına gelen dağ kelimesidir. Sonunda bulunan aran ise yer/hane anlamlarına gelir. Bu cönklerde, hem klâsik Ermeni edebiyatına, hem de halk edebiyatına ait ürünler bulunabil- mektedir. Hem dinî, hem de dindışı olan şiirler bile bir arada bulunabil- mektedir
19 .
aydınlatıp açıklayacaktır. Köprülü, a.g.e., s.240. 15 Köprülü, a.g.e., s.239. 16 Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.35. 17 Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.14. 18 Bayrak, a.g.e., s.126-127; Haçik Bedros Amiryan, Turkalezu Hay Âşuğner, Paris 1991, s.1- 195.
19 Pamukciyan, “Onyedinci Yüzyıldan Kalma Ermeni Harfl i Türkçe Üç Halk Şiiri”, Halk Kültürü, 1984/4, Dördüncü Kitap, İstanbul 1984, s.145. 441 Öğt. Gör. Dr. Bayram DURBİLMEZ Kayserili âşuğların şiirlerini ihtiva eden cönkler ve mecmuaların bazı- larından söz etmekte yarar vardır. Âşuğ Fakirî’nin Zartaryan Kitabevi’ne ait bir cönkte Ermeni harfl i Türkçe şiirleri vardır 20 . Bazı şiirleri de Eri- van Edebiyat ve Sanat Müzesi Arşivi’ndedir 21 . Âşuğ Kalust Dedeyan’ın elyazması cönklerde ve basmalarda çok sayıda destanına rastlanır 22 . Âşuğ Lisanî’nin Arap harfl i bazı cönklerde de şiirleri bulunmaktadır. Azerbaycan Dilinde Yazıp Yaradan Ermeni Âşıgları 23 adlı eserde de adı geçer 24 . Âşuğ
Talibî’nin Zartaryan Kitabevi’ne ait 138 numaralı Ermeni harfl i Türkçe cönkte ve Toros Azadyan Arşivi’nde şiirleri vardır. Bir koşması 25 ve bir
gazeli yayımlanmıştır 26 . Âşuğ Nâdirî’nin kendi elyazması defterinden beş şiiri, 2 ciltlik Bad- mutyun Hay Gesaryo (Kayseri Ermenileri Tarihi) adlı eserde yayımlanır 27 . 1895’te meydana gelen olaylarla ilgili 70 dörtlüklü bir destan yazar. Bu destanın 13 dörtlüğü de aynı eserde yayımlanır 28 .
mecmua Sabri Koz özel kitaplığında mevcuttur. Eser-i Cemalî 1887 tarih- lidir
29 . Âşuğ Peprone Çamurcıyan’a ait şiirlerinin çoğu sözlü gelenekte unu- tulup gitmiştir. Haçik Bedros Amiryan’ın Turkalezu Hay Âşuğner (Türkçe Söyleyen Ermeni Âşuğları) adlı eserinde yer alan 30 ve gurbete giden oğluna hitaben söylediği sekiz heceli üç dörtlüklü şiirde mahlas bulunmaması şii- rin eksik olduğunu düşündürmektedir 31 .
de söz edilir 32 . Lisanî’nin de bazı şâirnamelerde adı geçmektedir 33 . 20 Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.218; Bayrak, a.g.e., s.284 21 Amiryan, a.g.e.; Bayrak, a.g.e., s.284. 22 Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.51-55; Bayrak, a.g.e., s.369. 23 Yusuf Ramazanov, Azerbaycan Dilinde Yazıp Yaradan Ermeni Âşıgları, Bakü 1976, s.61. 24 Bayrak, a.g.e., s.408. 25 Amiryan, a.g.e., s.49. 26 Bayrak, a.g.e., s.647-648. 27 Arşak Alboyacıyan, Badmutyun Hay Gesaryo, 2. Cilt, Kahire 1937. 28 Bayrak, a.g.e., s.481. 29 Bayrak, a.g.e., s.213. 30 Amiryan, a.g.e., s.85. 31 Bayrak, a.g.e., s.532. 32 Bayrak, a.g.e., s.213. 33 Bayrak, a.g.e., s.408.
442 HOŞGÖRÜ TOPLUMUNDA ERMENİLER Şiirlerinde Kullandıkları Dil Kayserili âşuğların hepsi de Türkçe bilmekte ve şiirlerinde kullan- maktadır. Şiirlerin yer aldığı kaynaklar; Ermeni harfl i Türkçe cönkler, mecmualar, basma kitaplardır. Lisanî gibi bazı âşuğların şiirleri Osmanlı harfl eriyle yazılı cönklerde de bulunmaktadır. Âşuğ Nâdirî Türkçe, Farsça ve Ermenice şiirler söyler/yazar 34 . Âşuğ
İlmî’nin şiirlerinin tamamında Türkçe hakimdir 35 . Âşuğ Meydanî, Erme- nice şiirleri Türkçe’ye çevirmesiyle ünlüdür 36 . Türâbî, Krikor Ziynetî ve diğer Ziynetî’nin şiirlerini yalnızca Türkçe söyledikleri belirtilmektedir 37 . Şiirlerinde Kullandıkları Vezin, Tür ve Şekiller Cemalî
38 , Kul Elfazî 39 , Lisânî
40 , Mevzunî 41 , Nasibî
42 , Talibî
43 ve
Türâbî 44 gibi âşuğların şiirlerinde aruz ve hece ölçülerini kullandıkları gö- rülmektedir. Âşuğlar daha çok destan şâiri olarak bilinirler. Elfazî’nin; müseddes, semaî, gazel, kalenderî, divanî, koşma, varsağı, tecnis başlıklı şiirleri var- dır
45 . Cemalî’nin gazel, divan, semaî, kalenderî, şarkı, koşma ve destan- ları vardır 46 . Mevzunî’nin divanî, gazel, koşma ve destanları yayımlandı. Kalenderî, semaî ve tecnisleri de vardır 47 . Âşuğ Nasibî’nin destan, divanî ve gazellerinden bazıları günümüze ulaşmıştır 48 . Peprone Çamurcıyan’ın günümüze ulaşan şiiri hece ölçüsünün sekizli kalıbıyla oluşturulmuştur 49 . 34 Bayrak, a.g.e., s.481. 35 Bayrak, a.g.e., s.348. 36 Bayrak, a.g.e., s.461. 37 Bayrak, a.g.e., s.655, 696. 38 Bayrak, a.g.e., s.213. 39 Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.62, 94-98; Bayrak, a.g.e., s.263-372. 40 Bayrak, a.g.e., s.408. 41 Amiryan, a.g.e., s.62-63; Alboyacıyan, a.g.e., s.1571; Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.306; Bayrak, a.g.e., s.450. 42 Bayrak, a.g.e., s.489. 43 Amiryan, a.g.e., s.49; Bayrak, a.g.e., s.648. 44 Bayrak, a.g.e., s.655. 45 Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.62, 94-98; Bayrak, a.g.e., s.263-372. 46 Bayrak, a.g.e., s.213. 47 Amiryan, a.g.e., s.62-63; Alboyacıyan, a.g.e., s.1571; Pamukciyan, Ermeni Harfl i Türkçe Metinler, s.306; Bayrak, a.g.e., s.450. 48 Bayrak, a.g.e., s.489. 49 Bayrak, a.g.e., s.532. 443 Öğt. Gör. Dr. Bayram DURBİLMEZ Kayserili Aşuğlarda Âşık Tarzı Kültür Gelenekleri Köprülü, Çobanyan’ın ve ondan nakleden De Morgan’ın verdikleri bilgileri, ileri sürdükleri düşünceleri özetleyerek, bu bilgilerin Türk âşıkla- rına da aynen uyduğunu bildirir. Âşuğların aristokrat bir sınıfa değil halka hitap ettikleri; düğünlerde, ziyafetlerde, bayramlarda, evlenme ve vefat âyinlerinin bazı safhalarında sazları ile sanatlarını icra ettikleri aktarılan özet şöyle devam eder: Âşıkların bir kısmı anadan doğma kördür; bunların büyük kısmı ümmîdir. Yalnız ustalarından şifahî dersler alarak meslekle- rinin kâidelerini öğrenirler. Hayatları seyyâr ve serserî bir mahiyettedir. Evlenmezler, tek başına yaşarlar. Bazıları Ermeni aziz (Saint)leri hakkında didaktik şiirler, ilâhiler yazarlar. Ellerinde sazları, köyden köye gezerek düğünlere, derneklere davetsiz iştirâk ederler. Bilhassa kış mevsiminde tarlada çalışmalar olmadığı için, köylüler, bir âşık’ın geldiğini haber alır almaz etrafına toplanıp ocak başında onun şiirlerini, hikâyelerini dinler- ler 50 . Köprülü’ye göre; Türk âşıkları ile Ermeni âşuğlarının hayat tarzı ve sanatları ve içtimaî topluluktaki yerleri karşılaştırılacak olursa, bunların her sûretle hemen birbirinden farksız olduğu derhal göze çarpar 51 . Türkler arasında asırlardan beri birtakım belli kâidelere bağlı olarak devam eden taşlama ve muamma asma geleneği Ermeniler tarafından da benimsenmiş- tir 52
karşılaştırıldığında büyük benzerlikler görülmektedir. Âşıklığa/âşuğluğa yöneliş biçimleri ile âşık tarzı kültür gelenekleri neredeyse aynıdır. Bu benzerlikleri gören Arşak Çobanyan, Türk âşıklarının Ermeni âşuğlardan etkilendiklerini ileri sürer. Köprülü de bu iddianın hiçbir delile dayanma- dığını, ilmî olmaktan ziyade, siyasî bir mahiyet taşıdığını belirterek, elde
53 . I. Şiire Yönelme Biçimleri Kayserili âşuğlarda şiire yönelme; soyaçekim, usta-çırak ilişkisi, sazlı sözlü ortamlarda bulunma, bir hastalığa yakalanma gibi sebeplerle olmuş- tur.
50 Köprülü, a.g.e., s.241. 51 Köprülü, a.g.e., s.245. 52 Köprülü, a.g.e., s.245. 53 Köprülü, a.g.e., s.245-246. |
