Хоразм маъмун академияси ахборотномаси

Tadqiqotning obʼekti va usullari: Gʼoʼzaning L-421, L-432, L-516, L-580 tizmalaridan 
foydalanildi. Tajriba olib borishda, fenologik kuzatuv, dala koʼriklari, yakka tanlov va ommaviy 
terish, laboratoriya tahlillari va statistik ishlov berish usullaridan foydalanildi. Tajribalarimizda 
duragaylar, selektsion ashyolar, oilalar va tizmalarda qimmatli xoʼjalik belgilarining 
oʼzgaruvchanligi va yuqori avlodlarda shakllanishi andoza nav Namangan-77 bilan taqqoslab 
oʼrganildi. Gʼoʼza selektsiyasida asosan ikkita-ommaviy va yakka tartibdagi tanlash usuli boʼlib, ular 
bir, koʼp marta hamda uzluksiz ravishda amalga oshiriladi. Izlanishlarda yaxshi natija koʼrsatgan 
selektsion ashyolardan selektsiyaning anʼanaviy uslublari asosida yakka tanlash va ommaviy tanlash 
oʼtkazildi. 
Dala sharoitida quyidagi fenologik oʼlchov-kuzatuv ishlari olib borildi: 
- “unib chiqish-50 % gullarning ochilishi” va “unib chiqish-50 % koʼsaklarning pishish” davri; 
-vilt bilan kasallanish, Dobrovolьskiy uslubi [2] boʼyicha foizlarda; 

---

XORAZM MA’MUN AKADEMIYASI AXBOROTNOMASI –6-1/2023___________ 
127
-navlar, tizmalar, oilalar va yakka tanlab olingan oʼsimliklarning urugʼlik chigitini morfologik 
koʼrsatkichlari boʼyicha tekisligi va sofligi, ekishga yaroqliligi, unuvchanlik qobiliyati dala va 
laboratoriya sharoitida oʼrganildi. 
Yuqori avlod duragaylari, oila va tizmalar, navlar hamda andoza Namangan -77 navidan ham 
yakka tanlovlar, namunalar va oilalar terib olindi, barcha olingan maʼlumotlar B.А.Dospexov [3] 
uslubida statistik koʼrsatkichlarning katta va kichik tanlanmalarida ishlovdan oʼtkazildi. 
Olingan muhim natijalar: G.hirsutum L. turining turlicha geneologiyali shakllari 
duragaylarida morfo–xoʼjalik belgilarning irsiylanishi, oʼzgaruvchanligi va genotiplarni boyitilishi 
xususiyatlarini oʼrganish boʼyicha olib borilgan tadqiqotlar natijasida morfo- xoʼjalik belgilari yuqori 
koʼrsatkichlarga ega boʼlgan oilalar ajratib olindi. Tadqiqotlarimiz natijasida, har xil genotipli 
shakllar duragay populyatsiyalaridan ajratib olingan oilalarda selektsiya va urugʼchilik ishlari olib 
borildi va natijada bir qator yangi morfo– xoʼjalik belgilari yuqori koʼrsatkichlarga ega boʼlgan, 
tezpishar, serhosil, tola chiqimi va sifati talab darajasida boʼlgan tizmalar shakllantirildi. Maʼlumotlar 
tahliliga koʼra, tanlab olingan tizmalar andoza va bir– biridan morfo-xoʼjalik belgilari koʼrsatkichlari 
boʼyicha farq qiladi (1-jadval)