Hozirgi va qadimgi turkli ellar va elatlarning tillari. Asosan

Misollar:

at (ot) әt (әt, go’sht) adag (oyoq)

ab (ov) әb (uy) qag`an (xoqon)

ar (alda) әr (er) anda (unda)

ash (osh) әsh (esh) ara (ora)

san (son) sәn (sen) qara (qora)

ы unlisi lablanmagan, tor va orqa qator; и lablanmagan, tor, old qatar unli. Bu ikki unli fonema hozirgi o`zbek adabiy tilida va singarmonizmsiz lahja va shevalarda ы ning oldinga siljishi natijasida konvergensiyaga uchragan, ya`ni bir fonema (и) ga aylangan. Ammo o`zbek tilining singarmonizmli lahja va shevalarida hamda boshqa turkiy tillarda o’z holicha saqlangan. Qadimgi turkiy tilda ham orqa qator ы bilan old qator и ikki mustaqil fonemadir.

yig (yaxshi) yыg ( yig’)

tik- (tik-) tыq (tiq-)

yal (yol) yыl (yil)

O unlisi lablangan, keng va orqa qator; ө ham lablangan, keng,
lekin old qator unlidir. Qadimgi turkiy tilda orqa qator O bilan
alohida ikki fonemadir.
ol (u) өl (o`l)

ot (olov) өt (o`t-)

oz (o’z) өz (o`z, jon)

u unlisi lablangan, tor va orqa qator; u ham lablangan, ror, lekin old qator unlidir. Bu unlilarning ham hozirgi holati ө va o unlilariniki singaridir. Qadimgi turkiy tidda ham y va u alohida fonemadir.

tu- (go’s-) tu (tuk)

ur- (ur-) ur- (pufla)

uch (tugash joyi) uch (3)

Hozirgi ө unlisini qadimgi gurkiy tildi a umlisi ifodalaydi. Masalan hozirgi bδsh, so`zi bash tarzida talaffuz etilali.

Undoshlar

Qadimgi turkiy tilda b, m, p undoshlari mavjud. Sirg`aluvchi lab undoshi F yo`q. O`rxun yozuvida V uchun maxsus harf yo’q. Uning o’rnida B ni bildiruvchi harf ishlatiladi. Uyg’ur yozuvida esa V uchun maxsus harf bor. B undoshi lab-lab, portlovchi, jarangli, shovqinli undosh bo’lib, so’z boshida ham, o’rtasida ham, oxirida ham uchraydi: bu, yabg`u (amir), sab (nutq).