I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot
Download 3.43 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tayanch so`z va iboralar
- XIV BOB. OLIGOPOLIYA SHAROITIDA FIRMALAR FAOLIYATI
- 14.1 Bir nechta sotuvchili bozorlar
- 1-jadval. Suv uchun talab jadvali Miqdor (bochkalar) Narx (so`m) Jami daromad
- 1100 120 0 0 Raqobat, Monopoliyalar va kartellar
|
Reklama signal sifatida Reklamaning ko`p turlari reklama qilinayotgan tovar haqida ko`rinarli kichik ma’lumotga ega bo`ladi. Nonushta taomini tanishtirayotgan firmani faraz qilaylik. Oddiy reklama qimmat to`lanadigan aktyorni yollab bo`tqani yeyotgani va uni ajoyib ekanligini aytib talqin qiladi. Reklama ma’lumot bilan qay darajada taminlaydi. Javobni o`zingiz ham o`ylab ko`rishingiz mumkin. Reklama himoyachilari maxsulot sifati haqida kichik ma’lumot berishi to`g`risida baxs yuritadi. Korxona forovonligi reklamaga sarflanayotgan yirik miqdordagi puli iste’molchilarga taklif qilinayotgan tovarni sifatli ekanligini bildirayotgan belgisidir. Makiz Baraka va Mavis firmalarining muammolarini ko`rib chiqaylik. Har bir kompaniya boshoqli ekinlardan taom tayorlab, bir qutisini uch taxminan 10 ming so`mga sotishni mo`ljalladi. Bu oddiydek ko`rinadi, faraz qilaylik, g`allaning chekli qiymati nolga teng, jami daromad 10 ming so`m. Har bir kompaniya biladiki, 20 million so`mni reklamaga sarflasa, uning yangi donini sinash uchun bir million iste’molchilar olasiz, har bir kompaniya biladiki, iste`molchilar bir marta emas, balki bir necha marta sotib oladilar. Oldin Makiz Barakaning qarorini ko`rib chiqaylik. U ma’lumotlardan biladiki, uning doni yaxshi emas. Reklamada faqat 277
bir donadan sotiladi deyilgan.1 million iste’molchilar kashaning yaxshi emasligini tez bilib qoladilar va uni sotib olishdan to`xtaydilar. Ma’lumotlar ko`rsatadiki bu maxsulot reklamasi uchun 20 mln so`m to`lab, sotishdan 10 mln. so`m olish arzimaydi. Shunday ekan, u reklama qilish uchun bezovta bo`lmaydi. U boshqa retsept topish uchun oshxonaga oshpazlarini yuboradi. Mavis, boshqa tomondan aytadiki, non katta imkoniyatlarga ega. Har bir non yeydigan kishi har oyda bir qutisini sotib oladi. Shunday qilib, 20 million so`m reklama 60 million so`m keltiradi. Bu yerda, reklama foydalidir. Kelog maxsulotlari sifatlidir. Iste`molchilar yaxshi mahsulotni yana sotib oladi. Shunday qilib Mavis reklamani tanlaydi. Hozir, biz ikkita firmalarning xaddi-xarakatini ko`rdik, endi xaridorlarning qanday yo`l tutishlarini ko`raylik, xaridorilar reklama qilingandan so`ng yangi boshoqli ekinlardan foydalanishga harakat qiladilar. Ular reklamaga moyil. Bu xarakat to`g`rimi? Agar xaridorlar yangi boshoqli ekinlarni sotuvchilar reklamani tanlagani sababli tatib k’rgan bo`lsalarmi? Haqiqatda, bu xaridorlarni ko`proq yangi tovarni sotib olishlari uchun turtki bo`lgan. Bizning voqeada, xaridorlar Mavisgning boshoqli ekinlarini olishga harakat qilishdi chunki Mavis reklma qildi. Mavis reklama qilishni afzal ko`rdi, chunki u boshoqli ekin juda yaxshiligini biladi, Post reklama qilishni afazal ko`rmadi chunki u boshoqli ekin o`rtacha sifatli ekanligini biladi. Har bir xaridor o`ylab ish tutadi. “Agar bola Mavis kompaniyasiga pulning ko`p qismini sarflashni xoxlasa, demak reklama yaxshi bo`lgan bo`lishi kerak”. Lekin qiziqarlisi shundaki, reklamaning ma’nosi bu yerda xech qanday axamiyatga ega emas. Iste’molchilar reklamaga ketgan harajatga qarab, maxsulotning sifatini bilib olishar ekan. Bizning misolimizda agar reklama kompaniyasi 10 million so`mdan kam turganda, ma’lumotlarga qarab Mavis uni o`zining boshoqli ekinlariga sarflardi.Vaqt o`tgan sari iste’molchilar arzon reklamaga qaramay qo` yadilar. Bundan nima uchun firmalar taniqli aktyorlar uchun reklama qilishga kop pul to`lashlarini, va unda deyarli ma’lumotlar kam bo`lishini tushunib oldik. Gap reklamadagi ma’lumotlarda emas, balki uning 278
mavjudligidadir. Brend nomlari. Reklama ko`proq firmalarning brend savdo markalari bilan bog`liq yangi Brend maxsulotlarini reklama qilish uchun yordam beradi. Ko`p bozorlarda, firmalarning ikkta turi shakllangan. Ba’zi firmalar o`zining umumiy tan olingan maxsulotlarini sotishadi, boshqa firmalar esa oddiy yo`l orqali sotishadi. Misol uchun, odatiy aptekada siz Bayer firmasining aspirini va oddiy taniqli bo`lmagan aspirinni peshtaxtadan topa olasiz. Oziq-ovqat do`konidan, siz Pepsi ichimigi va oilalarga yetarli miqdordagi boshqa ichimliklarini topa olasiz. Odatda firma o`zining belgilangan maxsulotlarini reklama qilishga ko`p pul sarflaydi va o`zining maxsulotlarini baland narxda baholaydi. Brend savdo markalariga nisbatan tanqidchilarimizning fikrlari bir hil emas.Tanqidchi va tarafdorlarning savdo markalariga nisbatan qarashlarini ko`rib chiqaylik. Tanqidchilar uqtiradilarki, tovarda taniqli savdo markasi mavjudligi iste’moichilarda bu tovarni boshqasiga qaraganda farqi mavjud degan hisni uyg`otadi. Aslida esa farqi katta emas. Ko`pincha holatlarda oddiy tovar brend tovardan farq qilmaydi.Brend maxsulot uchun xaridorning ko`proq to`lashga roziligi – reklamaning ta’siridir deb uqtiradilar tanqidchilar. Iqtisodchi Edvard Chemberlin, Monopolistic raqobat nazariyasi asoschilaridan biri xukumat savdo markasini yoq qilish va ularning egalaridan brend xuquqini olish lozim deb hisoblaydi. Qator iqtisodchilar savdo markasi iste’molchini sotib olayotgan tovarlarini sifati yuqori darajada ekanligiga kafolat beradi deb hisoblashadi. Bu fikrni asoslashda ikki bir-biriga bog`liq bolgan sabab bor. Birinchidan, brend savdo markalari iste’molchilarni shu tovarni oldindan baxolashga qiynalayotganlarida, ularni tovarsifati haqidagi ma’lumot bilan ta’minlaydi. Ikkinchidan, savdo markalari firmalarni tovar sifatini yuqori darajada ushlab turishga undaydi. MakDonalds deb nomlangan taniqli savdo belgisini esga olaylik. Faraz qiling begona katta shaxarda biror narsa yeb olmoqchisiz, ro`parangizda MakDonalds restorani va notanish bir restoran turibdi. Siz qaysinisiga kirgan bo`lardingiz? 279
Balki siz shaxarchaning kichkinagina restoranida arzon narxlarda ovqatlanmoqchidursiz. Lekin buning uchun qarshingizda MakDonaldsning sizga tanish bolgan maxsulotlari. Shunday qilib, savdo belgisi iste’molchilarga tanlovning sifati xaqida ma’lumot berib turadi. MakDonalds savdo markalari kompaniyaning maxsulotlari sifatini doimo oshirib borishiga maanfaatdorligiga kafolat beradi. Maxsulot va taom sifati to`g`risidagi salbiy ma’lumot kompaniya uchun o`lim bilan barobar. Chunki bu narsa kompaniyani bir necha yillardan beri orttirgan obro`siga putur yetkazishi mumkin. Bunda nafaqat kamchiligi topilgafi bo`limda, balki mamlakat bo`ylab barcha korxonalarida ishlab chiqarish hajmi kamayadi. Shunday qilib,savdo markalari haqidagi tortishuvlarda brend maxsulotlariga ko`proq avzallik berilishi aniqlandi. Tanqid qiluvchilarning fikrlariga ko`ra savdo markalari iste’molchilarning reklamaga bo`lgan munosabatlari natijasidir. Savdo markalari tarafdorlari uqtiradilarki, iste’molchilar brend maxsulotlariga yuqori narxlarda haq tolashi uchun barcha asoslar bor,chunki ular barcha sifat talablariga javob beradi. Qisqacha xulosalar Monopolistik raqobat bu o`zidan nomidan kelib chiqqanda to`g`ri tushuncha: Bu Monopoliya va raqobatni birlashuvi. Monopoliyaga o`hshab xar bir Monopolistik raqobatchi firma pasayuvchi talab chizig`iga ega bo`ladi va narx chekli harajatdan baland. Mukammal raqobatlashgan bozor singari firmalar soni ko`p, bozorga kirish va chiqishning erkinligi har bir Monopolistik raqobatchi foydalarini nolga yo`naltiradi. 1-jadvalda shbu darslar jamlangan. Chunki, Monopolistik raqobatchi firmalar turli hildagi maxsulotlar ishlab chiqaradi, hamda firma o`zini mahsulotlariga iste’molchini jalb qilish uchun reklama beradi. Ma’lum miqiyosda, reklama iste’molchilar didiga ta’sir qiladi,tovarning ma’lum turiga moyillik tug`diradi va raqobatni saqlaydi.Birgina reklamaning o`zi iste’molchilarga tovar to`g`risida ma’lumot beradi, markalarini sifatiga kafolat bergan savdofirmalarini aniqlab beradi va raqobatni kuchaytiradi. Monopolistik raqobat nazariyasi iqtisodiyotda ko`plab bozorlarini tasvirlab 280
beradi. Buning achinarli tomoni, nazariya davlat siyosati ucun oddiy va muxim bo`lgan maslahatni bera olmaydi. Iqtisodchi- nazariyachi ilmi nuqtai nazaridan Monopolistik raqobatlashgan bozordagi resurslar taqsimoti mukammal emas. Lekin iqtisodchi- amaliyotchi ilmi nuqtai nazaridan uni yaxshilash uchun ozmuncha ishlar qilib yuborish mumkin.
Monopolistik raqobatlashgan bozor uch xususiyati bo`yicha tafsiflanadi: Firmalarning ko`pligi, turli hildagi maxsulotlar ishlab chiqaradi va bozorga erkin kiriadi.
raqobatlashgan bozordagi muvozanat mukammall raqobatlashgan bozornikidan ikki o`zaro bog`liq holatlari bilan ajralib turadi. Birinchidan, monopolistik raqobatlashgan bozorning har bir firmasida ortiqcha ishlab chiqarish imkoniyatlari mavjud. Bu esa o`rtacha umumiy harajat egri chizig`ini kamayayotgan qismida bo`ladi. Ikkinchidan har bir firma narxni chekli harajatdan baland qo`yadi.
Monopolistik raqobat mukammall raqobatning barcha xususiyatlariga ega emas.
Monopoliyaning standart qaytarilmas yo`qotishlari mavjud bo`lib,bunda narx chekli harajatdan baland bo`lishiga sabab bo`ladi. Bundan tashqari firmalar soni (va shu o`rindai maxsulotlarning xilma xilligining) o`ta ko`p yoki o`ta kam 281
bo`lishi mumkin.
Monopolistik raqobat bozoriga maxsulotlarning xilma-xilligi xos, reklama qilish va firma nomlaridan foydalanishga olib keladi. Tanqid qiluvchilar reklama va savdo markalarini firmalar iste’molchilar didlarini o`zgartirish va raqobatni pasaytirish uchun ishlatishadi deb uqtiradilar. Reklamani va savdo belgilarini yoqlovchilar firmalar ularni iste’molchilarga ma’lumot berish, narx va sifat bilan raqobatlashish uchun foydalanishadi deyishadi. Tayanch so`z va iboralar: Monopolistik raqobat Oligopoliya Nazorat savollari 1.
Monopolistik raqobatning 3 ta xarakterli belgisini aytib bering? Monopolistik raqobat nimasi bilan Monopoliyaga o`xshaydi? Mukammal raqobatga o`xshash tomonlarini ko`rsating. 2.
Monopolistik raqobat saharoitida firma foyda olish grafigini chizing. Yangi firmalar tarmoqqa kirayotganida bu firmalarda qanday jarayonlar sodir bo`ladi? 3.
Monopolistik raqobat bozoridagi uzoq muddatli muvozanat grafigini chizing. Tovarning narxi va o`rtaca umumiy harajatlar qanday bog`liklarga ega? 4.
chiqarishning samarali darajasi o`rtasida qanday mutanosibliklar bor? 5.
Reklama iqtisodiy samaradorlikka qanlay ta’sir qiladi? 6.
Aniq ma’lumotni o`zida mujassamkashtirmgan firma iste’molchi tanloviga qanday ta’sir qiladi? 7.
282
XIV BOB. OLIGOPOLIYA SHAROITIDA FIRMALAR FAOLIYATI
Biz ko`rib chiqayottan bozor tuzilmasining ikkinchi shakli Oligopoliyadir. Oligopol bozorda faqat bir nechta firma o`zaro raqobatlashadi va bu bozorga yangi firmalarning kirib kelishi qiyin bo`ladi. Firmalar chiqaradigan tovar tabaqalashgan bo`li shi ham (masalan, avtomobillar), tabaqalashmagan ham (masalan, po`lat) bo`lishi mumkin. Sanoatning Oligopol tarmoqlari da Monopol hokimiyat va Monopol foyda qisman bo`lsada fir malarning o`zaro munosabatlariga bog`liq bo`ladi. Masalan, agar firmalar munosabati raqobatga emas, balki hamkorlikka mo yil bo`lsa, ular narxlarni chegarali harajatlardan ancha yuqori belgilab katta foyda ko`radilar. Ayrim Oligopol tarmoqlarda firmalar hamkorlik qilsalar, boshqalarida esa raqobat foydaning pasayishiga olib kelishiga qaramay firmalar o`zaro tajovuzkorona raqobatla shadilar. Nima uchun shunday bo`lishini bilish uchun biz oli goAhmad firmalar ishlab chiqarish hajmini aniqlash va narx belgilashda qanday qarorga kelishlarini ko`rib chiqamiz. Har bir firma bir qarorga kelganda, o`zining raqobatchilari bun ga qanday javob berishi mumkinligini o`ylab ko`rishi lozim. Binobarin biz Oligopol bozorni o`rganish uchun firma stra tegiyasining bir qator asosiy tamoyillarini ko`rib chiqishimiz kerak. Bozor tuzilmasining uchinchi shakli karteldir. Kartel lashtirilgan bozorda ayrim yoki barcha firmalar ochiqoydin til biriktirishadi, ya’ni ular birgalikda ko`radigan foydasi ni maksimumlashtirish uchun o`zlari belgilagan narxlarni va ishlab chiqarish hajmini o`zaro muvofiqlashtiradilar. Kartellar OPEK va xalqaro boksitlar karteli singari ilgari raqobatli bo`lgan bozorlarda paydo bo`ladilar. Bir qarashda kartellar sof Monopoliyadek tuyuladi. Kartelga qo`shilgan firmalar bitga kompaniyaning tarkibiy qismlari sifatida amal qilgandek ko`rinadi. Ammo kartel Monopoliyadan o`zining ikki jihati bilan farqlanadi. Birinchidan kartellar bozorni kamdan kam nazorat qiladi, ular o`zi yuritayotgan narx siyosati kartellashmagan korxonalardagi ishlab chiqarish hajmiga qanday ta’sir etishini hisobga olishlari kerak.
283
Ikkinchidan, kartel a’zolari (ishtirokchilari) bitta katga kompaniyaning tarkibiy qismi hisoblanmaydi, ularda narx larni pasaytirish va bozorni qo`lga olshi yo`li bilan o`z partnyorlarini (sheriklarini) aldab, ularni dog`da qoldirishga qiziqish paydo bo`lishi mumkin. Natijada ko`pchilik kartellar beqarorlikka moyil bo`ladi va muvaqqat bozor tuzilmasini hosil etadi. 23
Agar siz mobil aloqa kompaniyalari xizmatlaridan foydalanmoqchi bo`lsangiz, ehtimol siz beshta savdo markasidan: Uzmobile, Ucell, Beeline, UMS yoki Perfectum Mobiledan birining xizmatini tanlaysiz. Bu kompaniyalar O`zbekistonda ko`rsatiladigan deyarli barcha mobil aloqa xizmatlarini aholiga taqdim etadilar. Bu firmalar birgalikda ko`rsatilgan xizmatlar miqdorini aniqlaydi va xizmatlar sotiladigan narxini rasmlantiruvchi bozor talabi egri chizig`ini beradi. Mobil aloqa xizmatlari uchun bozor Oligopoliyaga bir misol bo`la oladi. Bu Oligopolistik bozorning asosiy mohiyati bunda faqat bir nechta sotuvchilarning bo`lishidadir. Natijada bozordagi istagan sotuvchi boshqa hamma sotuvchilarning foydasiga katta ta’sir ko`rsatishi mumkin. Oligopolistik firmalar o`zaro bir biri bilan bog`lanib turadi, biroq raqobatdosh firmalar bunday emas. Bu bobdagi bizning asosiy maqsadimiz firmalarni qay darajada o`zaro bog`liqligini va davlat siyosati darajasida qanday muammolarni kuchaytirishini ko`rib chiqishdan iboratdir. Oligopoliyaning tahlili o`yinlar nazariyasini tanishtirishga qulayliklarni va odamlar strategik holatlarda o`zlarini qanday tutishlarini o`rganishni taklif etadi. Biz qachonki harakatlarni muqobil rivojlanishini tanlaganimizda “strategik” jihatidan odamlardagi vaziyatni anglaymiz va u qilgan harakatiga qanday javob berishi kerakligini o`ylashimiz kerak. Strategiya faqatgina shashkada, shaxmatda ahamiyatga ega emas, biroq ko`plab biznes qarorlarida ahamiyatga egadir. Chunki, Oligopolistik bozor faqat kam sonli firmalarga ega, va har bir firma strategiya asosida harakatlanishi kerak. Har bir firma uning foydasi faqat uning qancha ishlab chiqarishiga emas, balki yana boshqa firmalarning ham qanchalik ko`p ishlab chiqarishiga bog`liqligini biladi. Uning ishlab chiqarishga qaror qilishi,
23 N. Gregory Mankiw Principles of Microeconomics, 7e 284
Oligopoliyadagi har bir firma qarori qanchalik boshqa hamma firmalarning ishlab chiqarish qarorlariga ta’sir qilishi haqida o`ylab ko`rishi kerak. O`yinlarlar nazariyasi raqobatdosh yoki Monopoliya bozorini tushunish uchun ahamiyatli emas. Bozorda butunlay raqobat yoki Monopolistik raqobat bo`lishi mumkin, har bir firma boshqa ahamiyatli bo`lmagan firmalar bilan taqqoslaganda bozorga kichik o`zaro strategik ta’sirga ega. Monopoliyaga aylantirilgan bozorda strategik jihatdan o`zaro bo`gliqliklar yo`q, sababi bozorda faqat bir firma bor. Biroq biz ko`rganimizdek, o`yinlar nazariyasi Oligopoliyani tushunishga va o`yinlarchilarning boshqa biri bilan ta’sir ko`rsatishining kichik sonidagi ko`p boshqa vaziyatlarni tushunish uchun ancha foydalidir. O`yinlar nazariyasi odamlarni tanlagan strategiyalarini tushunishga yordam beradi.
14.1 Bir nechta sotuvchili bozorlar Oligopolistik bozorlarda sotuvchilarning faqat kichik guruhi bo`lganligi sababli, Oligopoliyaning asosiy xususiyati hamkorlik va o`z manfaatlarini yuqori qo`yish o`rtasidagi keskinlikdir. Oligopolistlar guruhi Monopolist yoqtiradigan - kam miqdorda ishlab chiqarish va chekli harajatdan yuqori narxni belgilash- hamkorlik va ishlashning eng yaxshisidir. Chunki har bir Oligopolist faqat o`zining foydasi haqida o`ylaydi, va bu yerda Monopoliyadan chiqish yo`lini davom ettirishdan firmaning bir guruhida kuchli rag`batlantiruvchi omil bor. Duopoliya Xozir biz Oligopoliyalarning hatti-harakatlarini tushunish uchun faqat ikki a’zosi bo`lgan Duopoliya deb nomlanuvchi Oligopoliyani ko`rib chiqish imkoniyatiga egamiz. Duopoliya Oligopoliyaning eng sodda ko`rinishidir. Oligopoliya uch yoki undan ko`p a’zolar bilan ham Duopoliyaga o`xshab bir xil muammolarga duch keladi, shuning uchun biz soddaroq voqealar bilan boshlasak, tushunish osonroq bo`ladi. Tasavvur qiling shaharchada faqat ikki odamda Anvar va Bahromda o`zining ichimlik suvi bo`lgan quduqlariga ega. Har shanba kunlari, Anvar va Bahrom qancha bochka suvni nasos bilan tortib chiqarish, shaharga suv olib kelish va bozor 285
o`rnatgan har
qanday narx
uchun sotishni hal qiladilar. Vaziyatni murakkablashtirmaslik uchun, Anvar va Bahrom ko`p suvni nasos bilan tortib chiqarishi mumkinligini, ular qandaydir harajatlarsiz xohlashlarini nazarda tutadi. Ya’ni suvning chekli harajatlari nolga teng. 1- jadval shaharchaning suvga bo`lgan talabi jadvalini ko`rsatadi. Birinchi ustun umumiy talab miqdorini ko`rsatadi, va ikkinchi ustun narxni ko`rsatadi. Agarda ikki ishlab chiqaruvchi suvning umumiy 10 bochkasini sotsa, suvning bir bochkasi 110 so`m bo`ladi. Agar ular umumiy 20 bochka suv sotsa, 1 bochka suv narxi 100 so`mga tushib ketadi va hakazo. Demak, shunday qilib, siz bu ikki ustunni raqamlarini chizmada aks ettirsangiz, andozaviy ko`rinishdagi pastga yo`naltirilgan talab egri chizig`ini olasiz. 1- jadvaldagi so`nggi ustun suvning sotilgandan keyingi umumiy tushumini ko`rsatmoqda. U vaqt ichida sotilgan miqdor narxiga teng. U suvni nasos bilan tortishning harajati bo`lmaganligi sababli ikki ishlab chiqaruvchining umumiy tushumlari ularning umumiy foydasiga teng. Keling endi shaharni suv sanoatini qanchalik tashkil etilishi suvning narxi va sotilgan miqdoriga qanchalik ta’sir etishini ko`rib chiqamiz.
286
90 30 2700 100 20 2000 110 10 1100 120 0 0 Raqobat, Monopoliyalar va kartellar Anvar va Bahromning Duopoliya sharoitidagi suvning narxi va miqdorini muhokama qilishdan oldin, agar suv bozori yo mukammal raqobat yoki Monopolistik bo`lgandagi qisqacha natijasini keling ko`rib chiqamiz. Bular tabiiy darajaning ikki qutbidir. Agarda suv bozorida mukammal raqobat bo`lsa, har bir firma ishlab chiqarish qarori narxni chekli harajatlarga teng darajada belgilashga olib keladi. Biz bu nasos bilan tortib olingan qo`shimcha suvning chekli harajati nol bo`lishini qabul qilganmiz, suvni muvozanatli narx ham mukammal raqobat sharoitida nol bo`ladi. Bunda muvozanatli miqdori 120 bochka bo`lar edi. Suvning narxi uni ishlab chiqarish harajatlarini aks ettirgan bo`lar edi va suvning samarali miqdori ishlab chiqarilardi va iste’mol qilingan bo`lardi. Hozirda Monopoliya qanchalik o`zini tutishi kerakligini ko`rib chiqamiz. 1- jadval 1 bochka suvning narxi 60 so`m va umumiy miqdor 60 bochka bo`lganida foyda maksimallshtirilganligini ko`rsatadi. Foydani maksimallashtirayotgan Monopolist, shunga ko`ra, mahsulot miqdorini va narxini tanlashi kerak. Bu Monopoliya uchun narx chekli harajatlardan ustun bo`lishi kerak. Natija samarasiz bo`ladi, chunki ishlab chiqarilgan va iste'mol qilinadigan suv miqdori ijtimoiy samarali daraja 120 bochkadan pastga tushib ketadi. Bizning Duopolistlardan qanday natija kutishimiz kerak? Buning bir sababi – Anvar va Bahrom uchrashadilar va ishlab chiqariladigan suv miqdori hamda uning uchun belgilanadigan narx bo`yicha kelishadilar. Ishlab chiqarish miqdori va uning narxi bo`yicha firmalar o`rtasidagi bunday kelishuv maxfiy kelishuv deb ataladi, va kelishuvga muvofiq harakat qiluvchi firmalar guruhi kartel deyiladi. Bir kun kartel tashkil etildi, bozorga Monopoliya samarali xizmat qildi, ya’ni agar
287
Anvar va Bahrom o`zaro kelishuvga kirishsalar, ular ushbu bozordan ishlab chiqaruvchilar oladigan umumiy foydani maksimallashtiruvchi Monopol ishlab chiqarish hajmi haqida kelishib oladilar. Bizning ikki ishlab chiqaruvchilarimiz umumiy 60 bochka suv ishlab chiqarardi, va bir bochkani 60 so`m narxda sotgan bo`lardi. Yana bir bor, narx chekli harajatlarni oshiradi, va ijtimoiy natija samarasiz bo`ladi. Kartel qatnashchilari faqat ishlab chiqarishining umumiy darajasi haqidagina bir fikrga kelibgina qolmay, balki uning har bir a'zosi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori haqida ham bir fikrga kelishlari kerak. Bizning holda, Anvar va Bahrom Monopoliya mahsuloti 60 bochkani o`zlari o`rtasida qanchalik taqsimlashlarda o`zaro kelishishlari kerak. Kattaroq bozor ulushi katta foydani anglatadi, chunki kartelda har bir a'zosida bozorning katta ulushini olish istagi paydo bo`ladi. Agar Anvar va Bahrom bozorini teng bo`linishiga rozi bo`lsa, ularning har biri 30 bochka ishlab chiqarib, har bir narx bir bochka uchun so`m 60 bo`lardi va har biri 1800 so`mdan foyda ko`rishadi.
Download 3.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|