Iqtisod moliya

SHAKLLANISHI VA AMAL QILISHINING ASOSIDIR. 
Avvalgi bo’limda iqtisodiyotning umumiy asoslarini o’rganib chiqdik. Unda biz jamiyat 
iqtisodiy taraqqiyotining eng umumiy jixatlariga diqqat qaratdik. Navbatdagi bo’limda esa turli 
sotsial iqtisodiy tizimlarni birlashtirib, bog’lab turuvchi munosabatlarni o’rganamiz. Bu 
munosabatlar kishilik jamiyati tarixiy taraqqiyotining ma’lum bir bosqichi tovar ishlab chiqarish 
boshlangan paytdan vujudga kelib, shu tarixiy davr mobaynida rivojlanib xozirgi darajaga etib 
keldi. 
Bo’limning dastlabki bobi bozor iqtisodiyotining asosi bo’lgan tovar-pul munosabatlarini 
o’rganishga bag’ishlanadi. 
Kishilik jamiyati vujudga kelgandan boshlab ishlab chikarish kanday rivojlangani, nima 
sababdan tovar-pul munosabatlari kelib chiqqani, bu munosabatlar bozor iqtisodiyotining 
shakllanishi va amal kilishining asosi ekanligini ko’rib chiqamiz.
Tadkikotni tovar xo’jaligini vujudga kelishi sabablari, tovar o’zi nima va u qanday 
xususiyatlarga ega ekanligini o’rganishdan boshlaymiz. So’ngra, tovar haqidagi nazariyalar, 
pulning kelib chiqishi, uning o’ziga xos xususiyatlari va funktsiyalari haqida to’xtalamiz. 
1-§. Xo’jalik yuritishning asosiy shakllari 
 
Kishilik jamiyatining rivojlanishiga tarixan nazar tashlasak, ijtimoiy xo’jalik yuritishning 
ikki asosiy — natural va tovar xo’jaligi shakli mavjudligini ko’ramiz. 
Tarixiy xo’jalik yuritish taraqqiyoti bosqichlari ko’pchilik iqtisodchilarning fikricha, 
buyuk texnik inqiloblar bilan farq-lanadi. Buning natijasida mehnat vositalari tubdan o’zgaradi, 
ijtimoiy mehnat taqsimotida katta o’zgarishlar sodir bo’ladi, yangi tarmoqlar vujudga keladi. U 
o’z navbatida muhim sotsial-iqtisodiy oqibatlarga olib keladi, odamlarning ehtiyojlari va ularni 
qondirish usullari o’zgaradi. 
Dastlab ibtidoiy jamoa tuzumida ishlab chiqarish bo’lmagan. Asosan, tabiatda bor 
narsalarni yig’ib kun ko’rishgan. Ovchilikda juda oddiy qurollar — tosh, tayoq, suyaklardan 
foydalanilgan. 
Tabiatning tayyor ne’matlarini iste’mol qilish, «agrar inqi-lob» deb atalgan ikki buyuk 
kashfiyot — dehqonchilik va chorvachilikning vujudga kelishiga olib kelgan. Natijada uzluksiz 
ishlab chiqarishga asos solingan. Bu bilan kishilik jamiyatining iqtisodiy tarixida eng uzoq 
davom etgan bosqichiga qadam qo’yildi.