Jizzax 2023 O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar

dunyoqarashi ikki mustahkam asosga 
tayanadi: ulardan biri bilimlar bo‘lsa, 
ikkinchisi qadriyatlardir. Xullas, 
dunyoqarash – qarashlar, baholar, 
prinsiplar yig‘indisidan iborat yaxlit 
sistema bo‘lib, uning eng asosiy 
komponentlari bilim, e’tiqod va xulq-
atvordir. 

---

Dunyoqarashning boshqa shakl va 
tiplaridan farqli o‘laroq falsafaning 
barcha g‘oyalari nazariy jihatdan 
asoslangan, mantiqan izchildir. Faylasuf 
esa nafaqat ana shunday dunyoqarash 
sohibi, balki dunyoqarashning 
strukturasini tahlil qilishni o‘ziga kasb 
etgan zotdir.Dunyoqarash – bilimlar va 
qadriyatlar, intelekt va his-tuyg‘ular, 
e’tiqodlar va gumonlar yig‘indisidir. 
Shuning uchun ham uning uch tomoni 
mavjud: dunyoni his etish, dunyoni 
tushunish, dunyoni idrok etish. 
Sistemaliligi, “izchilligi”, g‘oyalarning 
asoslanganligi holatiga qarab 
dunyoqarashni ikki darajaga bo‘lamiz: 
hayotiy-amaliy dunyoqarash va nazariy 
dunyoqarash

---

Falsafiy dunyoqarash
Falsafa – borliq, turli shakllari orasidagi o‘zaro aloqadorlikni ifodalovchi nazariy 
qarashlar sistemasidir. Ushbu ta’rif “dunyoqarash” tushunchasiga berilgan 
ta’rifga o‘xshab ketadi. Bu bejiz emas, albatta. Chunki dunyoqarashning tarixiy 
tiplari bir-biridan predmeti bilan emas, uni anglash usullari bilan farqlanadilar. 
Falsafa – donishmandlik haqidagi ta’limotdir, shu boisdan u, biz ta’kidlab 
o‘tganimizdek, olamni aql chig‘irig‘idan o‘tkazib tahlil qilinadi.Dunyoqarashni, 
ayniqsa falsafiy dunyoqarashni bir butun qilib ushlab turgan ikki qutb mavjud: 
olam va odam (yoki obyektivlik va subyektivlik, moddiylik va ma’naviylik, katta 
olam va kichik olam va hokazo). Shuni nazarda tutgan holda ham yurtimiz, buyuk 
faylasuf Shayx Aziziddin Nasafiy butun olamning o‘zi ulug‘ olam (olami kubro) 
bo‘lsa, insonning o‘zi kichik olamdir (insoni kubro), deb ta’kidlaydi. Bunda odam 
olamning bir bo‘lagi sifatidagina emas, borliqning o‘ziga xos shakli sifatida idrok 
etiladi. Boshqa narsalardan uning farqi shundaki, u o‘ylash va bilish, sevish va 
nafratlanish, quvonish va qayg‘urish, orzu qilish va baxtli bo‘lish imkoniga ega. 
Ushbu qarama-qarshi qutblar orasidagi turli munosabatlar falsafaning bahs 
mavzuini tashkil etadi.

---