K arim a q osim ova


bering. 5. Tayyorgarlik, boshlang'ich va asosiy bosqichlardagi sinfdan tashqari


Download 7.78 Mb.
Pdf ko'rish
bet150/283
Sana14.08.2023
Hajmi7.78 Mb.
#1667148
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   283
Bog'liq
Ona tili o\'qitish metodikasi (K.Qopsimova, S.Matchonov va b.)

bering.
5. Tayyorgarlik, boshlang'ich va asosiy bosqichlardagi sinfdan tashqari 
o'qish darslarida o'quvchilaming mustaqil faoliyati qanday shakllanishini 
izohlang.
6. Sinfdan tashqari o'qish darslari rejasini ishlab chiqing. Bunda mavzu, 
bosqich va dars turini o'zingiz mustaqil tanlang.
www.ziyouz.com kutubxonasi


BOSHLANG4CH SINFLARDA ONA TILI 
0 ‘QITISH METODIKASI
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ilmiy dunyoqarash elementlarini 
shakllantirishda ona tilini o'rganishning o‘mi
0 ‘quvchilarga ta ’lim -tarbiya berish vazifalaridan biri ularda ilmiy 
dunyoqarash elem entlarini shakllantirishdir. Bu vazifani hal qilishda 
m aqsadga m uvofiq ishlashning yetakchi sharti — o'quvchini shaxs 
sifatida muvaffaqiyatli kamol toptirishdir. Q uyida ko'rsatilgan om illar 
tilni o'rgatish bilan bog'liq holda o 'q u v ch ilarda ilmiy dunyoqarash 
elem entlarini shakllantirish usulini belgilaydi:
1. Tilning ijtimoiy hodisa sifatidagi m ohiyati uning aloqa (kom - 
munikativ) vazifasini ifodalashdan iboratdir. M aktabda, shu jum ladan, 
boshlang'ich sinflarda tilni o'rgatishning yetakchi yo'nalishi o'quvchilar 
tom onidan tilning aloqa vazifasini bajarishini tushunishlariga erishish 
hisoblanadi.
2. Til bilan tafakkur uzviy bog'liq b o 'lib , tafakkur so 'z vositasida 
yuzaga chiqadi. Til tafakkurning m ahsuli hisoblanib, ongdan tashqarida 
o 'z ic h a yasham aydi.
3. Til va tafakkur atrofim izni o 'rab olgan m oddiy borliqqa nisba­
tan ikkilam chidir. Tafakkur tashqi dunyoning tushunchadagi ifodasi 
hisoblanadi. S o 'z tushunchaning shartli nom ini o'zida aks ettiradi. 
D unyoda yo 'q narsa ongda ham , tilda ham bo'lm aydi. Bu holat 
o'quvchilarda dunyoqarashni shakllantirish asosini tashkil etadi va 
didaktik tam oyillardan birini, y a’ni til atro fn i o'rab olgan m uhitni, vo­
qelikni kuzatish jarayonida faol bilish faoliyati vaziyatida o'rganilishini 
belgilaydi. Bunday yondashish dunyoqarashning asosiy m asalalaridan 
biriga, ya’ni nim a birlamchi: tabiat (m ateriya)m i yoki ongm i degan 
savolga javob tayyorlash hisoblanadi; m ateriya — birlam chi, ong — 
ikkilam chi degan tushunchadan o 'q u v ch ilam in g xabardor bo'lishiga 
yordam beradi.
4. Til — barcha tom onlari o 'zaro dialektik bog'lanishda va birlikda 
bo'lgan m urakkab, k o'p qirrali hodisa. A loqa jarayonida tilning barcha 
tom onlari, uning barcha jihatlari bir-biriga o 'zaro ta ’sir etadi, shunday 
sharoitdagina til o'zining aloqa quroli vazifasini bajara oladi.
M aktabda tilning barcha tom onlari (talaffuzi, fonetikasi, leksi- 
kasi, gram m atikasi, so 'z yasalishi)ni o 'z a ro bog'liq holda o'rganish
www.ziyouz.com kutubxonasi


ona tilini o ‘rgatishdagi yetakchi tam oyil bo'lib, uni am alga oshirish 
o'quvchilam ing tilni m urakkab, rivojlanuvchan, o 'zaro bog'langan 
m uhim tom onlarga ega bo 'lg an hodisa sifatida anglab yetishlari uchun 
ilmiy asos yaratadi. Tilning m ohiyatini bunday idrok etish hodisa- 
larning rivojlanuvchanligi va o 'z a ro bog'langan qism lardan tuzilishini 
tushunishga zam in hozirlaydi.
M aktab tajribasi va maxsus tekshirishlar shuni ko'rsatadiki, 
yuqorida qayd etilgan dastlabki qoidalarni o'quv jarayonida amalga 
oshirishda ijtim oiy hodisa sifatida til haqidagi bilim lar m ajm uasini 
to 'g 'ri tanlash, asosiy til hodisalarini va turlarini tushuntirishda 
o'qituvchining tutgan m etodologik yo'lining aniqligi, o'quvch ilar 
fikrlashini faollashtirish, til nazariyasini o'rgatishga asos bo'ladigan 
til m aterialining yuqori sifatli bo'lishi kabi dalillar hal qiluvchi ta ’sir 
etadi. Shubhasiz, har bir omil m aktab tajribasida b ir-biridan ajralgan 
holda bo'lm aydi. Aksincha, u lam in g bir-biriga to 'g 'ri, maqsadga 
muvofiq ta ’siri ijobiy natija beradi.
Tilni ijtimoiy hodisa sifatida tanishtirish m uhim aham iyatga ega. 
Tilning ijtim oiy m ohiyati uning aloqa vazifasini bajarishida ko'rinadi. 
U ning jam iyat hayotidagi aham iyatini aniq tushunishga yordam berish 
uchun quyidagi jihatlarga aham iyat berish kerak:
a) o'quv jarayonida har bir til birligining nutqim izdagi o'rn in i 
o'quvchilar o'zlashtirishini ta ’m inlash zarur. O 'quvchilar tilning aloqa 
vazifasini tilning asosiy birliklari (fonem a, m orfem a, so'z, so 'z birik­
masi, gap)ning vazifasini tushunish jarayonida o'rganadilar.
b) o'quvchilam ing tilning o 'z a ro aloqa vositasi ekanligini tu- 
shunishlari „Til har bir kishi, um u m an , jam iyat hayotida qanday 
o 'rin n i egallaydi?" savoliga javob topishda ijobiy ta ’sir ko'rsatadi. 
O 'quvchilar sinfdan sinfga o 'tish i bilan bu savolga javob chuqurlashib 
va kengayib boradi. Til kishilarning birgalikdagi m ehnat faoliyatida
yangiliklarni m aslahatlashib tushunishida, yangi m ashinalar ixtiro 
qilishda zarurligi haqida m isollar topib, o 'z fikrlarini tasdiqlaydilar. 
Yoshlari ulg'aygan sari o'quv ch ilar odam ning odam bo'lishida tilning 
aham iyatini tushuna boradilar. O dam o'zining fikrlash faoliyatini 
rivojlantirish va nutqini o'stirish bilan o'zin i doim o takom illashtirib 
boradi. O lam ni, koinotni o'zgartira borib, kishi yanada kamol topa 
boradi, uning tili ham boyiydi. Kishilar bilan, jam iyat a ’zolari bilan 
aloqa, m unosabat har bir kishining o'sishi, rivojlanishidagi zaruriy 
shartlardan hisoblanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


d) 
boshlang'ich sin f o'quvchilarining tilga ijtim oiy hodisa sifatida 
qarashini shakllantirishda tilning kelib chiqishi, tilda yangi so'zlam ing 
paydo bo'lishi haqida ularning saviyasiga mos bo'lgan ,,sir“ ni yechish 
(tushuntirish) ijobiy t a ’sir ko'rsatadi. O 'qituvchi o'quvchilarga tilning 
bir kishi to m o n id an maxsus o'ylab chiqarilm aganini, u ibtidoiy odam - 
larning m ehnat faoliyati bilan bog'liq holda yaratilganini va asta-sekin 
rivojlanib borganini tushuntiradi: „B izdan ju da uzoq vaqtlar ilgari tilda 
faqat bir n echa o 'n g in a so 'z m avjud edi, kishilar atrofdagi tabiatni, 
narsalarni bilib, ish qurollari yaratib, nim adir ishlab chiqarganlari sari 
tilda yangi so'zlar paydo b o'la boshladi. A trofim izda mavjud bo'lgan 
shaxs va narsalarga, ularning belgilariga, jarayonga, ju d a k o 'p boshqa 
narsalarga kishilar nom qo'yganlar. Shunday qilib, til yangi so'zlar 
bilan boyidi va boyib borm oqda".
Tilning rivojlanishi, ayrim so 'zlam in g m a’nolari haqidagi bilimni 
boshlang'ich sinf o 'quvchilari ot, sifat, son, fe’lni o'rganish jarayonida 
asta-sekin bilib oladilar. Bu o 'rin d a „So 'zn ing tarkibi" bo'lim i katta 
im koniyatga ega. O 'quv ch ilar bu b o 'lim m ateriallarini o'rganish j a ­
rayonida tilim izning yangi so 'zlar bilan boyib borishi haqidagi m uhim
m anbalar bilan, so 'z yasalishi bilan tanishadilar. M a ’lumki, ko'pgina 
yangi so 'zlar tilda mavjud bo'lgan so 'z la r zam inida yaratiladi, tilda bor 
qoliplar kabi yasaladi: 

Download 7.78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   283




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling