K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit

Ishlab chiqarish harajatlari hisobining vazifalari. Ishlab chiqarish harajatlari bo‘yicha buxgalteriya hisobining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:

• 
  Ishlab chiqarish harajatlarini ularning mohiyatini ochib beruvchi mezonlariga mos ravishda hisobga olish;
  
• 
  Ishlab chiqarish harajatlarini to‘g‘ri turkumlash va guruhlarga ajratish;
  
• 
  Ishlab chiqarish harajatlarini to‘g‘ri, o‘z vaqtida va tegishli boshlang‘ich hujjatlar bilan rasmiylashtirish ;
  
• 
  Ishlab chiqarish harajatlari bo‘yicha moddiy javobgar shaxslarning hisobotlari ma’lumotlari va hisob ma’lumotlarini to‘liq uyg‘unligini ta’minlash;
  
• 
  Tugallangan ishlab chiqarish harajatlarini to‘g‘ri va o‘z vaqtida tayyor mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritish;
  
• 
  Tugallanmagan ishlab chiqarishga to‘g‘ri keladigan harajatlarni to‘g‘ri va o‘z vaqtida hisobga olish, buning uchun ularni belgilangan muddatlarda qayta ro‘yxatdan o‘tkazish (inventarizatsiya qilish), uning natijalarini to‘g‘ri aniqlash va hisobga olish;
  
• 
  Tannarxni oshib ketishiga sabab bo‘luvchi noratsional chiqimlarni vujudga kelish sabablari va aybdorlarini topish, bnday chiqimlarga yo‘l qo‘ymaslik uchun moddiy javobgar shaxslar faoliyatini doimiy nazorat qilish;
  
• 
  Mavjud ishlab chiqarish zaxiralari va vositalaridan unumli foydalanish ustidan nazorat o‘rnatish;
  
• 
  Ishlab chiqarish harajatlarini soliq solish bazasi ob’ekti sifatida to‘g‘ri shakllantirish va boshqalar.
  

Ishlab chiqarish harajatlarining sintetik va analitik hisobi. 21- son BXMS ga muvofiq ishlab chiqarish harajatlarining sintetik hisobi 2010 “Asosiy ishlab chiqarish”, 2310 “Yordamchi ishlab chiqarish” va 2510 “ Umumishlab chiqarish harajatlari” schetlarida olib boriladi. Ushbu schyotlarni ochish negiziga ishlab chiqarish harajatlarining ishlab chiqarishda tutgan o‘rni asos qilib olingan. Ushbu schyotlarning barchasi aktiv, doimiy schyotlardir. Ularning debetida harajatlarning ko‘payishi, kreditida esa harajatlarning hisobdan chiqarilishi, ya’ni kamayishi aks ettiriladi. Bu schyotlarning qoldig‘i mos ravishda asosiy, yordamchi va umum ishlab chiqarishning tugallanmay qolgan qismini pulda ifodalaydi. Aksariyat korxonalarda 2310 “Yordamchi ishlab chiqarish” va 2510 “ Umumishlab chiqarish harajatlari” schetlari hisobot davrining oxirida yopiladi, ya’ni ularning debetida to‘plangan summalar, yuqorida aytib o‘tganimizdek, u yoki bu usulga asosan taqsimlanadi. Jumladan, ularning asosiy ishlab chiqarishga doir qismi 2010 “Asosiy ishlab chiqarish” schyotining debetiga o‘tqaziladi va shu asosda ushbu schyotlar yopiladi, ya’ni davr oxirida qoldiqga ega bo‘lmaydi.
2010 “Asosiy ishlab chiqarish “ schyotining debetida to‘plangan summa (uning kreditida aks ettirilgan ayrim summalardan tashqari, masalan qaytarilgan chiqindilarning qiymati, brak summasi) ishlab chiqarilgan barcha mahsulotlarning (ishlarning, xizmatlarning ) umumiy tannarxini pulda ifodalaydi. Ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotlar (bajarilgan ishlar va xizmatlar)ning haqiqiy tannarxi 2010 “Asosiy ishlab chiqarish” schyotining krediti orqali mos ravishda 2810 “Ombordagi tayyor mahsulotlar”, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlarning tannarxi 9130 “ Bajarilgan ishlarning va ko‘rsatilgan xizmatlarning tannarxi” schyotlarining debetiga o‘tqaziladi.
Ishlab chiqarish harajatlariga doir operatsiyalar schetlarda quyidagicha aks ettiriladi.

Tar-tib raqami	Operatsiyaning mazmuni	Debet schet	Kredit schet	Yozuvga asos bo‘luvchi hujjat
1.	Material harajatlariga	2010, 2310, 2510	1010- 1090	Moddiy va ishlab chiqarish hisobotlari
2.	Hisoblangan ish haqi harajatlariga	2010, 2310, 2510	6710	Ish haqi hisob-kitoblari
3.	Ijtimoiy sug‘urta organlariga ish haqi fondiga nisbatan belgilangan me’yorlardagi ajratmalarga	2010, 2310, 2510	6510- 6520	Ajratmalarga doir hisob- kitoblar
4.	Ishlab chiqarishga doir asosiy vositalarga hisoblangan amortizatsiya summalariga	2010, 2310, 2510	0210- 0299	Amortizatsiya hisob- kitobi
5.	Ishlab chiqarishga doir boshqa harajatlar	2010, 2310, 2510	6010, 6910-6990	Schet-faktura, dalolatnoma
6.	Yordamchi ishlab chiqarish harajatlari schyoiini yopish	2010	2310	Buxgalteriya hisob-kitobi
7.	Umum ishlab chiqarish harajatlari schyotini yopish	2010	2510	Buxgalteriya hisob-kitobi
8.	Ishlab chiqarish harajatlarini tayyor mahsulotning tannarxiga kiritish	2810	2010	Buxgalteriya hisob-kitobi
9.	Ishlab chiqarish harajatlarini bajarilgan ishlar va xizmatlar tannarxiga kiritish	9130	2010	Buxgalteriya hisob-kitobi
10.	Ishlab chiqarishdan olingan qaytariladigan chiqindilar qiymatiga	1090	2010	Dalolatnoma
11.	Ishlab chiqarishdan olingan brakga	2610	2010	Dalolatnoma
12.	Ishlab chiqarishda aniqlangan kamomadlarga	5910	2010, 2310, 2510	Dalolatnoma
13	Ishlab chiqarishdan olingan yarim mahsulotlarga	2110	2010 2310, 2510	Hisobotlar
14.	Tugallanmagan ishlab chiqarishni qayta baholashada: oshish tomoniga kamayish tomoniga	2010 3210	6230 2010	Inventariza-siya varag‘i, Dalolatnoma

2010, 2310, 2510 –schyotlarda aks ettirilgan ishlab chiqarish harajatlarining analitik hisobi bo‘limlar (sexlar) bo‘yicha, mahsulot turlari bo‘yicha va harajat moddalari bo‘yicha hisob siyosatida belgilangan tartibda olib boriladi.

O‘z-o‘zini sinash uchun test savol-javoblari