Kimyoviy texnologiya

2 misol: Yangi olinganAl(OH)₃ cho’kmasi HCl eritmasining oz miqdori bilan shunday ishlanganki, unda cho’kma erib ulgurmagan. Natijada Al(OH)₃zoli hosil bo’lgan.Uning zarrachasi elektr maydonida katod tomonga yo’nalgan.Al(OH)₃zolining mitsella tuzilishini ko’rsating.
Yechish:Al(OH)_{3 +} n HCl = Al(OH)₃n HCl
Mitsella tuzilishi quyidagicha:
Al(OH)_{3 m +} n HCl^- (n – x)H^+- xH⁺
3 misol: Kumush xloridni zaryadlanmagan zolini hosil qilish uchun 0,029% li NaCl va 0,001n kumush nitrat eritmalaridan qancha hajmda aralashtirish kerak?
Yechish:1) reaksiya tenglamasi yoziladi.
+ = AgCl + NaNO₃

1. 
   1: 170 = 0,001 : x; x = 0,17g AgNO₃
   
2. 
   100 : 0,029 = 1000 : x; x = 0,29g NaCl.
   

Tenglama bo’yicha 0,17g AgNO₃va 0,29g NaCl reaksiyaga kirishganida neytral AgCl zollari hosil bo’ladi.

Tajriba uchun olingan miqdorlarni nazariy keltirib chiqarilgan miqdorlarga nisbati orqali har bir eritmadan qancha hajm olish kerakligi hisoblanadi:

= shular asosida = yoki 0,005 : 0,001 nisbatlarda eritmalar olinadi, ya’ni 5 ml NaCl va 1 ml AgNO₃ eritmalari aralashtiriladi.
MUSTAQIL ISHLASH UCHUN MASALALAR.

1 masala: Konsentratsiyasi 0,001n bo’lgan 20 ml kaliy yodid eritmasiga 15 ml 0,2% li kumush nitrat eritmasidan qancha hajm qo’shilsa, musbat zaryadli kumush yodid zoli hosil bo’ladi. Mitsella tuzilishini yozing.

2 masala: 85 ml qaynoq distellangan suvga 15 ml, 2% li FeCl₃eritmasi qo’shilganda gidroliz jarayoni borib, Fe(OH)₃ hosil bo’ladi.

FeCl₃+ 3H₂O = Fe(OH)₃ +3HCl

Eritmada Fe(OH)₃zarrachalaridan tashqari FeO⁺, Cl^- ionlari ham hosil bo’ladi, ya’ni Fe(OH)₃+ HCl =FeOCl + 2H₂O, shu jarayonni hisobga olib, Fe(OH)₃zolining mitsella tuzilishining yozing.

3 masala: Konsentratsiyasi 0,008n bo’lgan 25 ml kaliy bromid va konsentratsiyasi 0,0096n bo’lgan 18 ml kumush nitrat eritmalari aralashtirilganida kumush bromid zoli hosil bo’ladi. Zol zarrachalarining ion zaryadini aniqlab, mitsella tuzilishini yozing.

4 masala: oltingugurtni spirtdagi eritmasidan 5 ml olib, 10 ml distellangan suvga qo’shilganida oltingugurt zoli hosil bo’ladi. Bu zol qanday usul bilan hosil qilingan? Zol yorug’likda qizil – qo’ng’ir, nursiz joyda esa havo rang tovlanadi, sababini tushuntiring.

5 masala:tabiatda tuman hosil bo’lish hodisasi kolloid zollari hosil bo’lish turlarini qaysi biriga mansub: dispersion usulgami yoki kondensatsion usulgami? Tuman hosil bo’lishiga qaysi omillar sabab bo’ladi?

6 masala:Teng hajmdagi bariy nitrat va sulfat kislota eritmalari aralashtirilganida bariy sulfat zoli hosil bo’ladi.

Mitsella tuzilishini yozib, quyidagi savolga javob bering. Agar mitsella elektr maydonidaanod tomonga yo’nalsa, ikkala eritmaning konsentratsiyasi bir xil bo’ladimi?

7 masala:HCl ishtirokida As⁺³ tuzidan mo’l miqdorda H₂S gaz o’tkazilsa, As₂S₃ zoli hosil bo’ladi. Shu zolning mitsella tuzilishini yozing va zaryad belgisini aniqlang.

8 masala:Mis tuzi eritmasiga mo’l miqdorda ferrotsianid eritmasi qo’shilsa Cu₂[Fe(CN)₆] zoli hosil bo’ladi.

Shu zolning mitsella tuzilishini yozing.

9 masala: H₂S suvda uzoq saqlanadigan havo tarkibidagi kislorod bilan oksidlanib, oltingugurt zoli hosil bo’ladi. Shu zolning mitsella tuzilishini yozing.Zarrachalarning zaryad belgisini aniqlang.Zolni hosil bo’lishi qaysi usulga mansubligini ko’rsating.
10 masala:benzolni suv bilan chayqatib, so’ng to’xtatib qo’yilganidan biro z vaqt o’tgach, qavatlar hosil bo’ladi. Agar shu aralashmaga sovun kukuni solib chayqatilsa, barqaror emulsiya hosil bo’ladi.C₁₇H₃₅COONa molekulalari shu jarayonda qanday vazifani bajaradi. Sababini tushuntiring va hosil bo’lgan emulsiyaning mitsella tuzilishini ko’rsating. Emulsiya qaysi usul bilan hosil qilingan?

AMALIY MASHG’ULOT № 10

Mavzu: Dispers sistemalarning barqarorligi va kaogulyatsiya chegarasini hisoblashga doir masalalar yechish

Kolloid eritma zarrachalarini bir – biriga yopishib, cho’ka yoki iviq hosil qilishigaKoagulyasiyadeyiladi.Ayrim koagulyasiya vaqtida hech qanday o’zgarish sezilmay (yashirin koagulyasiya), ba’zan esa kolloid eritmaning rangi o’zgaradi.

Kolloid eritmalarda diffuziya qavatidagi ion bulutlarida desolvatlanish ro’y berib, elektrokinetik potensial kamayadi.Natijada zarrachalar o’zaro yopishib koagulyatsiya sodir bo’ladi.Bunday hol harorat ko’tarilganida, kolloid zoliga birorta elektrolit yoki elektrokinetik potensialni kamaytiradigan zollar qo’shilganida ro’y beradi.

Kaogulyatsiya bir muncha tez borgandagi elektrokinetik potensialni kritik potensial deb yuritiladi. Ko’pgina zollar uchun kritik dzetta potensial 25 – 30 mV ni tashkil qiladi. Kritik dzetta potensiali 30mV dan yuqori bo’lgan zollar amalda barqaror, undan kichik bo’lsa zol beqaror bo’ladi.Zolni dzetta potensiali kritik potensialdan qancha kichik bo’lsa, u shuncha tez kaogulyatsiyalanadi.

Zollar izoelektrik holatida kata tezlikda kaogulyatsiyaga uchraydi.Zolga elektrolit qo’shilganida kaogulyatsiya tezlashadi.Qo’shiladigan elektrolitkaogulyator deyiladi.Kaogulyatsiyani ko’z bilan ko’rish uchun dastlab zol ustiga oz miqdorda elektrolit qo’shiladi, bu Kaogulyatsiyani boshlanishi deyiladi.Kaogulyatsiyani tug’diruvchi konsentratsiya yetarli bo’lmasa,Kaogulyatsiya yashirin kechadi.Kolloid zollarini zaryadiga qarama – qarshi zaryadli elektrolit qo’shilganida kolloid zarrachalari tez kaoullanadi.Kaogullash xususiyatiga ega bo’lgan elektrolit ionlarning miqdori Kaogulyatsiya chegarasi deyiladi. Bu quyidagi kattalik bilan ifodalanadi:
P =

Elektrolit ionlarining kaogullash xossasi ma’lum darajada ionlarning zaryadini kattaligiga bog’liq. Ion zaryadi – valentligi qancha kata bo’lsa, uning kaogullash xossasi shuncha kuchli bo’ladi (SHuls-Gardi qoidasi). Shuningdek, ionlarni kaogullash xossasi ularning gidratlanish xossasiga ham bog’liq. Gidratlanish qancha yuqori bo’lsa, Kaogulyatsiyani boshlanishi shuncha tez bo’ladi va ionlarning (kaogulyator ionining) kaogullash xossasi shuncha kam bo’ladi. Zollarning boshlang’ich kaogullanish miqdori mol/l yoki mg-ekv/l bilan ifodalanadi.

MASALA ECHIMLARIDAN NAMUNALAR

Misol: Hajmi 5 ml bo’lgan Fe(OH)3 zolini kaogullash uchun 3n KCl eritmasidan 4 ml; 0,02n K₂SO₄ eritmasidan 0,5 ml; 0,0005n K₄[Fe(CN)₆] eritmasidan 3,9 ml qo’shilgan. Shu kaogulyatorlarni kaogullash xususiyatini va bir biriga nisbatan kaogullash xossasini ustunligini aniqlang.

Berilgan: V₁=4ml; s₁=3n; V₂=0,5ml; s₂=0,02n; V₃=3,9ml; s₃=0,0005n.

Yechish: 1) har bir elektolitni mmol miqdori hisoblanadi:

m₁ = 43 = 12 mmol,

m₂ = 0,50,02 = 0,01 mmol,

m3 = 3,90,0005 = 0,00195 mmol (millimol).

2) zol va elektrolit umumiy hajmi:

V₁ = 4+5 = 9ml,

V₂ = 0,5 + 5 = 5,5ml,

V3 = 3,9 + 5 = 8,9ml.

3) Kaogulyatsiya chegarasi c= dan aniqlanadi.
C_KCl = = 1333,3 mmol/l,

C_K2SO4 = =1.82 mmol/l,

C_K4Fe(CN)6 = =0,2 mmol/l.

4)Har bir elektrolitning kaogullash xususiyati P = bo’yicha aniqlanadi.

P₁ = = 7,5

P₁ = = 0,55

P₁ = = 4,55

5) elektrolitlarni bir biriga nisbatan kaogullash xususiyatini aniqlang;

p₁:p₂:p₃ =7,5: 0,55: 4,55 = 1:733:6067.

MUSTAQIL ISHLASH UCHUN MASALALAR.