Ma’ruza 4 osmon sferasining sutkalik aylanishi

21-шакл. Ёритќичнинг юќори кулминациядаги горизонтал координаталари.

Og‘ishlari <0 bo‘lgan yoritqichlar ham zenitdan janubda yuqori kulminatsiyaga ega bo‘ladi. Agar manfiy og‘ishga ega yoritqichlar V nuqtada kulminatsiyaga ega bo‘lsa, zenit masofasi ZB yoyi bilan, og‘ish esa OV yoyi bilan o‘lchanadi. Demak z_m qiymatini aniqlash uchun avvalgi formulani o‘zini olamiz.

z_m =  + (-) =  - .
Ushbu ko‘rsatilgan ( >>-90°) og‘ish intervali uchun yuqori kulminatsiyada yoritqich azimuti nolga teng bo‘ladi.
2). YOritqich yuqori kulminatsiyasi zenitdan shimolga, zenit va dunyo shimoliy qutbi R oralig‘idagi S nuqtada (>) bo‘lgan holat.
Bu holat uchun yoritqichning meridiandagi zenit masofasi ZC yoyi bilan, og‘ish esa QC yoyi bilan o‘lchanadi. Demak
z_m =  –  (31)
Bunday yoritqichlarning azimutlari yuqori kulminatsiya momentida 180° ga teng bo‘ladi.



22-шакл. Ёритќичнинг ќуйи кулминациядаги горизонтал координаталари.

22-shakldan ko‘rsak, yoritqichning meridianal zenit masofasi ZD yoyi bilan, og‘ishi esa O'D bilan o‘lchanadi. Demak

z_m = 180° – ( +). (32)
Ushbu holatda yoritqich azimuti 180° ga teng bo‘ladi.
Agar yoritich quyi kulminatsiyasi nadirdan janubda, nadir Z' va dunyo janubiy qutb R' oralig‘idagi F nuqtasida bo‘lsa, uning meridianal zenit masofasi ZF yoyi bilan, og‘ishi esa Q'F yoyi bilan o‘lchanadi.
SHunday qilib,
z_m=180° + ( +) (33)
Bunday yoritqichlarning azimuti quyi kulminatsiyada nolga teng bo‘ladi.

3. Biz og‘ishi -(90°–)    +(90°–) shartini qoniqtiruvchi barcha yoritqichlarni er sirtidagi kengligi 0°<<90° bo‘lgan nuqta gorizontiga nisbatan chiqish va botishga ega bo‘lishini avvalgi mavzularda ko‘rib chiqqan edik.

CHiqish va botish momentida yoritqichlar kuzatish joyining gorizontida bo‘ladi, demak uning balandligi h=0°, zenit masofasi z= 90° bo‘ladi.