Materialshunoslik indd
Download 6.82 Mb. Pdf ko'rish
|
Materialshunoslik
|
a)
b) 10.1-rasm. Qutbli va qutbsiz dielektrik molekulalarining joylashishi. 165 Fazoviy bir-biriga mos tushgan zaryadlar qutbsiz molekulaga ega bo‘lgani sababli, bunday molekulalardan tashkil topgan jismlar qutb siz jismlar deyiladi. Ikkinchi holda molekula tashqi elektr maydoni ta’sir etmagan holatda ham o‘z elektr momenti noldan farqli bo‘lib, dipol hosil qilgani sababli, molekula qutbli hisoblanadi va ular aso- sida tashkil topgan jismlar qutbli jismlar deb ataladi. Molekulaning elektr momenti quyidagicha aniqlanadi: , ql = m Kl∙m (10.1) bunda, q-molekulaning jami musbat (yoki unga son jihatdan teng bo‘lgan jami manfiy) elektr zaryadi, Kl; l – dipol yelkasi, m. 12 Qutbli molekulaning elektr momenti 10 –30 Kl∙m atrofida, qutbsiz molekulaniki esa l=0 bo‘lgani sababli m=0 bo‘ladi. Jismning elektr xossasidan qat’i nazar, uning qutbliligi mole- kulaning kimyoviy tuzilishi orqali aniqlanadi. Simmetriya marka- zi bo‘lganda, simmetrik ravishda joylashgan molekulalar qutbli bo‘ladi. Bir atomli molekulalar (He, Ne, Kr, Xe) va ikki atomli go- meo qutbli bog‘lanishli (H 2 , Cl 2 va hokazo) molekulalar qutbsizdir. Ion bog‘lanishli molekulalar qutbli boglanishlar qatoriga kiradi ug- levodorodli moddalari esa qutbsizdir. Masalan, qutbsiz bog‘lanishli moddalarga parafin, serezin, polipropilen, poliizobutilen, polistirol, eskapon, neftli izolatsiya moyi va hokazolar, qutblilariga esa po- livinilflorid, selluloza va uning mahsulotlari fenolformaldegid va boshqalar kiradi. dielektrik qutblanishning asosiy turlari. Dielektrikda kuzatila- digan qutblanish asosan ikki turga: elektr maydoni ta’sirida juda tez sodir bo‘ladigan (elektronion) va sekin o‘sib hamda sekin pasayadigan (relaksatsiya) qutblanishlariga bo‘linadi. Birinchi turdagi qutblanish juda tez o‘tishi natijasida dielektrikda elektr energiyasi sarflanmaydi, ikkinchi turdagisida esa qutblanish astasekin sodir bo‘lib, dielektrik qizishi natijasida energiya sarflanadi. 13 12 T.K. Basak. Electrical engineering materials.New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 47bet 13 Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 45-bet. |
