Materialshunoslik indd

10.2 Yarimo‘tkazgichlar
Bular nisbiy elektr o‘tkazuvchanlik darajasi bo‘yicha dielektriklar 
bilan o‘tkazuvchanlik o‘rtasida joylashgan. Xarakterli tomoni ularni 
elektr o‘tkazuvchanlik qobiliyatini tashqi energetik ta’sirni jadalligiga 
bog‘liqligi: elektr maydoni kuchlanishga; haroratga; yoritilishiga; nur 
beruvchi to‘lqin uzunligiga; bosimga va h.k. Bu хususiyatlar yarim­ 
o‘tkazgichli priborlarni asboblarni ishlashiga asos solgan: diodlarni, 
tranzistorlarni, tenzodatchiklarni va h.k.
Yarimo‘tkazgich materiallarga nisbiy qarshiligi r=10-
3
-10-
10 
Om*sm bo‘lgan materiallar kiradi. Bunga Mendeleyev davriy siste-
masidagi 12 element kiradi: bor, uglerod (olmos), kremniy, germaniy, 
qo‘rg‘oshin(Sn), fosfor, mishyak, surma, oltingugurt, selen, tellur, 
yod. Bundan tashqari, bir qancha kimyoviy birikmalar ham kiradi. 
Eng ko‘p tarqalgani germaniy(Ge) va kremniy(Si) hisoblanadi.
Yarimo‘tkazgichlarda tokni paydo bo‘lishi uchun valent zonasida-
gi elektronlarning bir qismi tok o‘tkazish zonasiga o‘tib elektr zar-
yadini tashuvchisiga aylangan bo‘ladi.
Yarimo‘tkazgich materiallarga nisbiy qarshiligi r=10-
3
-10-
10 
Om*sm bo‘lgan materiallar kiradi. Bunga Mendeleyev davriy siste-
masidagi 12 eliment kiradi: bor, uglerod (olmos), kremniy, germaniy, 
qo‘rg‘oshin(Sn
0
), fosfor, mishyak, surma, oltingugurt, selen, tellur, 
yod. Bundan tashqari birqancha kimiyaviy birikmalar ham kiradi. 
Eng ko‘p tarqalgani germaniy(Ge) va kremniy(Si) hisoblanadi.
Yarimo‘tkazgichlarda tokni paydo bo‘lishi uchun valent zonasida-
gi elektronlarning bir qismi tok o‘tkazish zonasiga o‘tib elektr zar-
yadini tashuvchisiga aylangan bo‘ladi.
Shuning uchun, kristallik panjaralari nuqsonsiz yarim o‘tkaz­
gichlar monokristallar ishlatiladi. Yuqori sifatli asboblar (“pribor”) 
germaniy va kremniy monokristallaridan yasaladi.

---

183
Toza yarimo‘tkazgichlardan tashqari murakkab yarimo‘tkazgich 
birikmalar ham ishlatiladi. Mendeleyev sistemasidagi A
4 
B
4
, uchin-
chi va beshinchi A
3
B
5
va A
2
B
4
, A
4 
B
4
tipdagi birikma vakili SiC, A
3 
B
5
vakili ZnSb va GaAs (galiy arseniy), A
2
V
4
bular sulfidlar (ZnSe), ok-
sidlar (Cu
2
O).