Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonun. Atom tuzilishi nuqtai-nazaridan kimyoviy elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni. Davr va guruhlarda elеmеntlar xossalarining o`zgarishi. Darsning maqsadi

Darsning usuli: ma`ruza darsi. Savol- javob

Darsning jihozi: Elementlar davriy jadval. Kodaskop. Ko`rgazmali materillar , darsga

oid sladlar kimyoviy moddalar to`plami va darslik

Darsning tashkiliy qismi:

1.O`quvchilar bilan salomlashish. 2.O`quvchilarning davomatni aniqlash.

3.O`quvchilar bilan siyosiy daqiqa. 4. O`tilgan mavzuni so`rash.
Yangi darsning bayoni.
Elektrod potensiali -O,41 v dan kichik bo`lgan metallarning tuzlari eritraasidan elektr toki o`tkazilganda, katodda metall ionlari emas, balki suv molekulalari qaytarilishi kerak. Isbot uchun NaCl ning suvdagi eritmasi elektrolizini ko`rib chiqaylik,

katod «- Na⁺ Cl- anod (Anod) 2H₂O + 2e = H₂ + 2OH 2CT-2e = C1₂

Bu holatda suv molekulalari potensiallar qatorida aluminiydan oldin joylashgan eng faol metallar tuzlarining eritmalari elektroliz qilingandagina qaytariladi. Bunga sabab shuki, suv molekulalarining qaytarilish jarayoni o`ta kuchlanish hodisasi tufayli murakkablashadi va ularni qaytarish uchun ortiqcha elektr yuritish kuchi kerak bo`ladi. Elektroliz jarayoni boradigan eng kichik potensiallar ayirmasi parchalanish kuchlanishi deyiladi va hamma vaqt tegishli galvanik elementning elektr yuritish kuchi (e.yu.k.) E dan katta, ya'ni E > E bo`ladi:Anodlar ikki xil - eruvchan va erimaydigan bo`ladi. Eravchan anodlar - elektroliz vaqtida yemiriladigan, ya'ni eritmaga ionlar holida o`tadigan elektrodlardir. Masalan: CuCl<sub>2</sub> eritmasi orqali tolc o`tkazilsa va anod sifatida mis plastinka olinsa, katodda mis ajralib chiqadi, anodda esa xlor ajralib chiqmaydi. Bunday holda mis atomlari Cl- ionlariga qaraganda elektronini oson beradi. Natijada anodning o`zi eriydi, ya'ni mis anoddan Cu<sup>2+</sup> ionlari holida eritmaga o`tadi.Eruvchan anoddan foydalaniladigan elektroliz sanoatda juda toza moddalar olish uchun, bir metallni boshqa metall qavati bilan qoplash uchun ishlatiladi. Masalan, buyumlarai nikellashda anod nikeldan tayyorlanadi, nikellanuvchi buyum esa katod bo`ladi. Har ikkala elektrod nikel tuzi eritmasiga tushiriladi.Erimaydigan anodlar, odatda, oltin, platina yoki grafitdan tayyorlanadi. Erimaydigan anod elektroliz paytida ionlar holida eritmaga o`tmaydi. Bu holda anod sirtida yoki kislota qoldig`i ionlari, yoki suv molekulalari oksidlanadi. Elektrolit birmuucha konsentrlangan bo`lsa, kislorodsiz kislotalarning ionlari, masalan, Cl, Br-, I-, S^2- lar oson zary adsizlanadi. Kislorodli kislotalarning anionlari, masalan, SO`, PO-, NO; zaryadsizlanmaydi. Kislorodli kislota yoki uning tuzi suvdagi eritmasi elektroliz qilinganda anodda suv molekulalari oksidlanib, gaz holdagi kislorod ajralib chiqadi.Agar faol metall va kislorodli kislotadan hosil bo`lgan tuzning, masalan, Na₂SO₄ ning suvdagi eritmasi orqali elektr toki yuborilsa, tuzning kationlari ham, anionlari ham zaryadsi/lanmaydi. Katodda suv qaytariladi va anodda oksidlanadi. Shu sababli katodda vodorod, anodda kislorod ajralib chiqadi: (Anod) 4OH - 4e - 2H₂O + O₂ b Na₂SO₄ + H₂O -* 2Na⁺ + SOf + H₂O (H⁺ + OH )(Katod) 2H⁺ + 2e -» H+ Elektroliz jarayoni natijasida eritmadagi suv parchalanib, tuzning eritmadagi konsentratsiyasi ortadi.Ko`piucha elektrolitlar suyuqlantirilgan holda elektroliz qilinadi. NaCl singari elektrolitlar suyuqlantirilgan ionli kristall panjaralari buziladi. Hosil bo`lgan suyuqlanma tartibsiz harakat qiluvchi ionlardan iborat bo`ladi. NaCl suyuqlanmasida faqatgina Na<sup>+</sup> ionlar musbat zaryadlanganligi sababli, elektroliz natijasida katodda xuddi shu ionlar zaryadsizlanadi: Na<sup>+</sup> + e = Na°. Hozirgi vaqtda sanoatda ko`pgina metallar (Al, Mg, Ca, Na va boshqalar) suyuqlantirilgan birikmalarni elektroliz qilish yo`li bilan olinadi. Vodorod, kislorod, ftor, xlor, ishqorlar ham elektroliz orqali olinadi.Olingan metallarni tozalashda, bir metallga ikkiuchi metallni qoplashda (nikellas H2 xromlas H2 oltin qoplash) ham elektrolizdan keng foydalaniladi. Nikel, xrom, oltin qoplama buyumlarga nafaqat chiroyli ko`rinish beradi, balki ularni kimyoviy yemirilishdan (korroziyadan) ham saqlaydi.Elektroliz qonunlari. Elektroliz qonunlarini ingliz olimi M.Faradey kashf etgan. Faradeyning 1-qonuni: elektrodda ajralib chiqadigan moddaningmiqdori faqat birgina omilga - eritmadan o`tayotgan elektr miqdoriga proporsionaldir.