Mavzu: Elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonun. Atom tuzilishi nuqtai-nazaridan kimyoviy elеmеntlar Davriy sistеmasi va Davriy qonuni. Davr va guruhlarda elеmеntlar xossalarining o`zgarishi. Darsning maqsadi

Kimyoviy belgi	Nisbiy atom massa	Tartib raqami,	Elektron konfiguratsiya	Suyuqla­nish haro­rati, °C
Zichligi, kg/m^1
Litiy	Li	6,939	3	[He] 2s^1	180,52	534
Natriy	Na	22,989	11	[Ne]3s^!	97,79	971
Kaliy	К	39,102	19	[Ar]4s^!	63,63	862
Rubidiy	Rb	85,47	37	[Kr]5s^!	39, O3	1532
Seziy	Cs	132,905	55	[Xe]6s^!	28,36	1873
Fransiy	Fr	223	87	[Rn]7s^!	26,83	2480

Natriy xlorid NaCl osh tuzi sifatida ma'lum va tirik organizm uchun juda kerakli modda. Undan tibbiyotda (fiziologik eritma), oziq-ovqat va kimyo sanoatida keng foydalaniladi. Glauber tuzi Na₂SO₄-1OH₂O tibbiyotda (surgi vositasi) va kimyo sanoatida ishlatiladi. Chili selitrasi NaNO qishloq xo`jaligida o`g`it sifatida ko`p sovun, natriy birikmalari olishda, bug` qozonlarida suvni umshatishda, bo`yoq ishlab chiqarishda, qog`oz fabrikalarida, kir yuvishda, turmushda ishlatiladi. Kaliy o`simliklar oziqlanishida katta ahamiyatga ega. Kaliy miqdorining kamayishi qishloq xo`jaligi mahsulotlari hosilining pasayib ketishi, sifatining buzilishiga olib keladi. Kaliy xlorid KCl, kaliy nitrat KNO<sub>3</sub>, kaliy sulfat K<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>,kaliy karbonat (o`simlik kulida mavjud) K₂CO₃ kabi birikmalari o`g`it sifatida ishlatiladi.Rubidiy stimulator xossasiga ega. Muskul to`qimasida 20-70-10 %, ilikda 0,1-5-10 %, qonda 2,5 mg/l miqdorda bo`ladi. Har kungi ovqat tarkibida 1,5-6 mg bo`lishi kerak. Zaharliligi kam. Inson organizmida (7O kg) o`rtacha 68O mg miqdorda bo`ladi.

Sezgi muskul to`qimasida 0.07-1.6 <sup>4</sup> %, ilikda 1,3-5,2-1O %, qonda 0.0 O38 mg/l miqdorda bo`ladi. Har kungi ovqat tarkibida 0.004-0. O3 mg bo`lishi kerak.
Yangi mavzuni mustahkamlash.
1. Temir (II) sulfat (FeSO₄^.xH₂O) kristallgidrati tarkibidagi suvning massa ulushi

0,453 ga teng bo‘lsa, x ni toping.

2. Cr_2(SO₄₎₃^. H₂O tarkibidagi suvning massa ulushi 0,4525 bo‘lsa, x topilsin.

3. K₂S^.xH₂O da suvning miqdori 45 % bo‘lsa, uning formulasi tarkibidagi x

qanchaga teng.

4. Natriy gidrofosfat (Na₂HPO₄^.xH₂O) kristallgidrati tarkibida 65,67 % kislorod

bo‘lsa, kristallgidrat tarkibidagi x ning qiymati nechaga teng?

5. Elementlarning massa ulushlari bo‘yicha kristallgidratlar tarkibidagi x ni aniqlang:

a)MgBr₂xH₂O, _Br=54,79 %; b) MgCl₂xH₂O, _Cl=34,98 %;

c) Fe(NO₃)₃xH₂O, _N=10,4 %; d) Al₂(SO₄)₃(NH₄)₂SO₄xH₂O, _S=14,11 %.

Uyga vazifa. O`tilgan mavzuni mustahkamlab kelish.

“Tasdiqlayman” O`quv ishlari bo`yicha direktor o`rinbosari : ________________

Sana: _____________________ Sinf: _________________________ Dars: ____
Mavzu: Natriy va kaliyning fizik va kimyoviy xossalari