Mavzu: Makroiqtisodiy beqarorliklar. Inflyatsiya va ishsizlik Reja

Taklif inflyatsiyasi bu, mamlakat iktisodiyotida tovar va xizmatlar taklifining kamayishi natijasida tovar va xizmatlar baxolarining oshishidan paydo bo`ladi. Bunday xollarda ortikcha talab bo`lmasa xam tovarlarning baxolari oshib boradi. Xatto ish bilan bandlik va YAIM ishlab chikarish kamaygan yillari tovarlarning baxosi oshadi. Jami taklif kiskarishining asosiy sababi maxsulot birligiga sarflangan xarajatlarning o`sishi xisoblanadi. Bunda nominal ish xaki, xom ashyo va yokilgi narxlarining oshishi natijasida ishlab chikarish tannarxi xam oshadi.
Taklif inflyatsiyasining kelib chikishiga, shuningdek, taklif mexanizmining buzilishi xam ta`sir kiladi. Taklif mexanizmi esa tasodifiy xolda asosiy ishlab chikarish omillari baxosining keskin ko`payishidan kelib chikadi. Iktisodchi olimlarning fikriga ko`ra, taklif inflyatsiyasi o`z-o`zini cheklaydi. Ishlab chikarishning pasayishi xarajatlarning ko`shimcha o`sishini cheklaydi, chunki ishsizlikning o`sishi nominal ish xakining asta-sekin pasayishiga olib keladi. Talab inflyatsiyasini cheklash uchun esa maxsus chora-tadbirlar ko`rish zarur bo`ladi. Inflyatsiya darajasi yukori bo`lgan mamlakatlarda ishlab chikarishning xakikiy xajmi kiskarishi bilan bir vaktda nominal xajmining ortib borishi kabi vaziyat sodir bo`ladi. Daromadlarni ishlab chikarish tomonidan ta`minlanmagan o`sishi axoli ko`lidagi pulning taklif kilinayotgan tovar va xizmatlardan oshikchaligiga olib keladi. Bunday xol pul birligining xarid kuvvatini pasaytiradi, bir mikdordagi pulga joriy yilda o`tgan yildagiga nisbatan axoli kamrok maxsulot sotib oladi, ya`ni, uning real daromadi kamayadi. Misol uchun, joriy yilda axolining nominal daromadlari 30% ga ko`paygan, narxlar darajasi 50% ga oshgan bo`lsa, unda axolining real daromadlari 20% ga kamaygan bo`ladi. CHunki, narxlarning o`sishi axoli pul daromadlarining o`sishidan yukori bo`lgan (30% - 50%k- 20%).
Inflyatsiyani real daromadlar darajasiga ta`siri u kutilayotgan yoki kutilmayotganiga xam boglik. Kutilayotgan inflyatsiya sharoitida daromad oluvchi inflyatsiyaning u olayotgan daromadga ta`sirini kamaytirish, ya`ni real daromadi darajavsini saklab kolish chorasini ko`radi.
Bu uchun Fisher tenglamasidan foydalanish mumkin:
i = r + kut., bu erda i-nominal foiz stavkasi; r- real foiz stavkasi; kut- kutilayotgan infnflyatsiya darajasi.
Inflyatsiya sur`ati 10 foizdan oshganda Fisher tenglamasi kuyidagi ko`rinishni oladi:
i - kut.
r = -----------
1- kut.