Mavzu: maktabgacha yosh davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

-predmetlarni о‘rganishi; 
-individual predmetli о‘yinlar, jamoa syujetli-rolli о‘yinlar; 
-individual va guruhiy ijod; 
-musobaqa о‘yinlari; 
-muloqot о‘yinlari; 
-uy mehnati. 

---

О‘yin faoliyati bolalarni insoniyatning ijtimoiy tajribasini egallashning faol 
shakli bо‘lgan ta’lim faoliyatiga tayyorlaydi. Odam birdaniga ijtimoiy 
tajribani о‘zlashtirishga kirisha olmaydi. Ijtimoiy tajribalarni faol egallashi 
uchun odam, avvalo, etarli darajada nutqni egallagan bо‘lishi, ma’lum 
malakalar, uquvlar va sodda tushunchalarga ega bо‘lishi kerak bо‘ladi. 
Bularga bola yuqorida kо‘rsatib о‘tganimizdek, о‘yin faoliyati orqali 
erishadi. 
 
Bog‘cha Yoshidagi bolalar bilish jarayonlarining rivojlanishi 
Bog‘cha Yoshidagi bolalarda sezgi, idrok, diqqat, xotira, tasavvur, tafakkur, 
nutq, xayol, hissiyot va irodaning rivojlanishi jadal kechadi. Bola ranglarni hali 
bir-biridan yaxshi farq qila olmaydi. Unga ranglarning farqini bilishga yordam 
beradigan о‘yinchoqlar, rangli kiyimlar, rangli xalqalar, qutichalar va shu 
singari о‘yinchoqlar berish maqsadga muvofikdir. 
Bog‘cha Yoshidagi bolalar turli narsalarni idrok qilishda ularning kо‘zga 
yaqqol tashlanib turuvchi belgilariga (rangi va shakliga) asoslansalar ham, 
lekin chuqur tahlil qila olmaydilar. 
Bog‘cha Yoshidagi bolalar kattalarning yordami bilan suratlarni analitik 
ravishda idrok qilish qobiliyatiga ega bо‘ladilar. Bolalar suratlarni idrok 
qilayotganlarida kattalar turli xil savollar bilan ularni tahlil qilishga 
о‘rgatishlari lozim. Bunda, asosan, bolalar diqqatini: 
1. Suratning mazmunini (syujetini) tо‘g‘ri idrok qilishga; 
2. Suratning umumiy kо‘rinishida har bir tasvirlangan narsalarning 
о‘rnini tо‘g‘ri idrok qilishga; 
3. Tasvirlangan narsalar о‘rtasidagi munosabatlarni tо‘g‘ri idrok qilishga 
qaratish kerak. 
Diqqat har qanday faoliyatimizning doimiy yо‘ldoshidir. Shuning 
uchun diqqatning inson hayotidagi ahamiyati benihoya kattadir. Bog‘cha 
Yoshidagi bolalar diqqati asosan ixtiyorsiz bо‘ladi. Bog‘cha Yoshidagi bolalarda 
ixtiyoriy diqqatning о‘sib borishi uchun о‘yin juda katta ahamiyatga ega. О‘yin 
paytida bolalar diqqatlarini bir joyga tо‘plab, о‘z tashabbuslari bilan ma’lum 
maqsadlarini ilgari suradilar. 
Bu Yoshdagi bolaning xotirasi yangi faoliyatlar va bolaning о‘z oldiga 
qо‘ygan yangi talablari asosida takomillasha boradi. Maktabgacha Yoshdagi 
bolalarning xotirasi kо‘rgazmali, obrazli bо‘lishi bilan xarakterlidir. Bolada kо‘proq
ixtiyorsiz esda qoldirish va ixtiyorsiz esga tushirish ustunlik qiladi. Bola sо‘zlarni 
hech qanday ma’nosiz takrorlayveradi. Ammo keyinchalik, kattalarning ta’sirida, 
ixtiyoriy esda qoldirish ham asta-sekin rivojlana boradi. Bola ravshan va emotsional 
rang-barang materialni oson esda qoldiradi. 
Uch yashar bola taassurotlarini bir necha oy davomida esda saqlab tura olishga 
qodirdir. Xotiraning о‘sishiga о‘yinlar, turli mashg‘ulotlar, she’r yodlash, ertak va 
hikoyalar aytish hamda sayr paytida kuzatish ishlarini olib borish yordam beradi. 
Ushbu Yoshdagi bolalar yangi sо‘zlarni ham, hatto chet tillardagi sо‘zlarni ham 
osongina eslab qoladilar. Lekin, bolalar materialni oson esda qoldirsalar ham, ular 
kо‘pining ma’nosiga yaxshi tushunmaydilar va ulardan nutqda foydalanishga 

---

qiynaladilar. Kattalarning vazifasi bolalarning mumkin qadar kо‘proq sо‘zlarni va 
tasavvurlarni eslab qolishigagina emas, balki ular uchun tushunarli, foydali bо‘lgan 
turli bilimlarni egallashiga erishishdan iborat. Bolalar bu xildagi bilimlardan о‘z 
о‘yinlarida, rasmlarida, ustozlari yoki kattalar bilan suhbatda foydalanadilar, bu 
bilimlar ularning aqliy va axloqiy о‘sishlari uchun xizmat qiladi. 
Bog‘chagacha bо‘lgan Yoshdagi bolalarda ixtiyorsiz diqqat ustunligicha 
qolaveradi. Masalan, bola juda berilib ertak eshitayotgan bо‘lsa ham, xonaga birov 
kirib qolsa, uning diqqati ixtiyorsiz shu ertakdan chalg‘iydi. Bog‘cha Yoshidagi 
bolalar о‘zlari uchun ahamiyatga ega bо‘lgan, ularda kuchli taassurotlar 
qoldiradigan va ularni qiziqtiradigan narsalarni beixtiyor eslarida olib qoladilar. 
Bog‘cha Yoshidagi bolalarning tafakkuri va uning rivojlanishi о‘ziga xos 
xususiyatga ega. Tafakkur bolaning bog‘cha Yoshidagi davrida juda tez rivojlana 
boshlaydi. Buning sababi, birinchidan, bog‘cha Yoshidagi bolalarda turmush 
tajribasining nisbatan kо‘payishi, ikkinchidan, bu davrda bolalar nutqining 
yaxshi rivojlangan bо‘lishi, uchinchidan esa, bog‘cha Yoshidagi bolalarning 
erkin, mustaqil harakatlar qilish imkoniyatiga ega bо‘lishlaridir. 
Bog‘cha Yoshidagi bolalarda har sohaga doir savollarning tug‘ilishi, ular 
tafakkurining faollashayotganligidan darak beradi. Bola о‘z savoliga javob topa 
olmasa yoki kattalar uning savoliga ahamiyat bermasalar, undagi qiziquvchanlik 
sо‘na boshlaydi. 
Odatda, har qanday tafakkur jarayoni biron narsadan taajjublanish, hayron 
qolish va natijada turli savollarning tug‘ilishi tufayli paydo bо‘ladi. Kо‘pgina 
ota-onalar va ayrim tarbiyachilar agarda bolalar ortiqroq savol berib yuborsalar,