Mavzu: O’zbek munshoati tarixi, uning an’analari

Mavzu: Kasb-hunar so’zlarining sinonimiyasi
Darsning borishi.
I Tashkiliy qism :

1. 
   Sinf xonasining tozaligini ko’zdan kechirib . navbatchi va davomadni aniqlash.
   
2. 
   Talabalar bilan salomlashib . O’zbekiston madhiyasini aytish va Vatan haqida she’r aytishni tashkil qilish .
   
3. 
   Uyga vazifa va o’tilgan mavzuni so’rash .
   
4. 
   Siyosiq axbarotlar tinglash, Jahon va sport xabarlarini tinglash
   

II . O tgan mavzuni so’rash .

1 . Kasb – hunar so’zlariga nimalar kiradi?

2 . Ular rasmiy – idoraviy uslubda qanday qo’llaniladi?
3 . Kasb – hunar so’zlarining boshqa so’zlardan farqi nimadan iborat ?

III . Yangi mavzuning bayoni .

1 . Kasb – hunar so’zlarining atamalanishi

2 . Kasb – hunar so’zlarining shakllanishi va rivojlanishi
3 . Sinonimik hodisa nima? Sinonimik so’zlar haqida ma’ lumot
4. Uyga vazifa.

Yangi mavzuning bayoni .

So’z strukturasi xususiyati ma’no doirasi keng va xilma – xil

so’z sanaladi .

Tilshunoslikka oid darsliklarda so’zning ta’rifi ancha keng yoritilgan bo’lsa - da uning ataalashuvi haqida turli qarashlar mavjud .
Taniqli olim Reformatskiy . «Biror so’z atamaga aylanishi bilan uning ma’nosi torayadi.Qaysi atamashunoslikka oid bo’lishiga ko’ra bu so’z yangicha ma’no kasb etadi » - deb yozgan edi .Demak so’z atama bo’lishi uchun muayyan sohaga belgili bir tushunchaga ega bo’lishi shart .So’z har qanday sharoitda turli ma’nolarni anglatadi .
Atama esa ma’lum bir soha fan texnika ishlab chiqarish sohalaridan biri sistemasida har qanday stilistik bo’yoqlardan xoli bir tarzda namoyon bo ladi.
Bunda u belgili bir soha ichida aniq atamalik vazifasini bajaradi .Tildagi atama va oddiy so’zlar doimo almashinuv bo’lib turadi .
Ilmiy fanning atamalarini ma’lum bir soha mutaxassislari tuzadilar . Masalan : Aksioma fanda isbotsiz qabul qilingan .
Yozilishi har xil ma’nosi bir xil bo’lgan so’zlar sinonim so’zlar deyiladi Huddi shunday hodisa kasb-hunar so’zlarida ham uchrab turadi Bu narsa fanda kasb-hunar so’zlarning sinonimiyasi deyiladi
Masalan : Tarjimon - tilmoch
Mutafakkir - jamoat arbobi
Ustoz - o’qituvchi
Kasb – hunar so’zlari yillar davomida shakllanib va qolaversa rivojlanib boraveradi . Tilimizda bunday so’zlarning o’rni ham salmoqli va ahamiyatli sanaladi .
Odamiy ersang . demagil odami
Onikim yo’q xalq gamidin gami
( A lisher Navoiy )
Nutqda ishlatilish doirasi ma’lum kasb-hunarga ko’ra chegaralangan so’zlar kasb-hunarga oid so’zlar hisoblanadi. Bunday so’zlar qaysi hududda yashashidan qat’I nazar, bir kasb egalariga tushunarli bo’ladi. Masalan, doska (kulollar ham idishlar ichini dasmollashda suv qo’yib ishlatiladigan spool idish), jo’sha (tog’dan olinadigan qizil kesak) volash (loyni ochib yorib tozalash) kabi so’zlar kulollargagina tushunarlidir.
Kasb-hunarga xos so’zlarning asosiy qismni shu sohaga oid atama (termin) lar tashkil etadi. Atamalar fan, texnika, madaniyat kabi sohalardagi aniq chegaralangan tushunchalarni ifodalaydigan bir ma’noli so’z va so’z birikmalaridir. Atamalar qo’shimcha ma’no jildlariga ega emas. Atamalarning ko’pchiligi boshqa tillardan o’zlashgan so’zlardan iborat. Masalan: advakat, organ, dialog, debitor, grant, modul, metr. Test, tarmoq marketing kabilardir.
IV . Yangi mavzuni mustahkamlash .

T E S T .

1 . So’ zlar qanday sharoitlarda turli ma’nolarni anglatadi.

1. 
   Har qanday sharoitda .
   
2. 
   Ba’zi bir sharoitlarda .
   
3. 
   Faqat bir sharoitda .
   
4. 
   A . B .
   
5. 
   A . B . S .
   

2 . Ot . yuz . yoy … kabi so’zlar qanday so’zlar sirasiga kiradi .
A ) Sinonimlar
B ) Omonimlar