Mavzu: Pul bozori va undagi muammolar. I kirish I bob pul bozori

M = (1/ rr ) x D 
Bunda: M- pul taklifi xajmi; rr – majburiy zaxiralash normasi ; 
D - dastlabki depozit. 
Keltirilgan formuladan ko`rinib turibdiki, pul taklifi 1/ rr koeffitsentiga 
boglik bo`lib, uni bank mul’tiplikatori yoki pul ekspansiyasi mul’tiplikatori, deb 
ataladi. U ushbu bank zaxiralar normasida ortikcha zaxiralarning bir pul birligi bilan 
yaratilishi mumkin bo`lgan yangi kredit pullarining eng ko`p mikdorini bildiradi. 
*
Ўзбекистон Республикасининг “Ўзбекистон Республикаси Марказий 
Банки тўғрисида”ги Қонуни, 1995йил. 21 декабрь / Ўзбекистон банк 
тизимини ислоҳ қилиш ва эркинлаштириш бўйича қонунчилик ҳужжат-
лари тўплами.Т.: Ўзбекистон, 2003., 18-.б.

---

11 
Pul taklifining umumlashma modeli Markaziy bankning pul taklifidagi roli 
xamda pulning bir kismini depozitlardan nakd pullarga okib o`tishni xisobga olgan 
xolda yoziladi. Bu model bir kator yangi o`zgaruvchilarni o`z ichiga oladi.Bular:
- pul bazasi (rezerv pullar, yukori kuvvatli pullar) – bank tizimidan 
tashkaridagi nakd pullar va tijorat banklari Markaziy bankda saklaydigan depozitlar 
summasi; 
- deponentlash koeffitsienti - Cr = S/ D
Pul bazasini MV va bank rezervlarini R deb belgilasak, 
MB=C+R. 
Pul taklifining kengaytirilgan modelini iuyidagicha yozish mumkin: 
Cr +1 
Ms =------------- · MB yoki Ms = m · MB 
Cr + rr 

(Cr +1)/ (Cr + rr) nisbat pul mul’tiplikatori deb yuritilib bir so`mlik 
pul bazasi xisobiga necha so`mlik pul taklifi yuzaga kelishini ko`rsatadi. Pul 
mul’tiplikatorini – pul taklifining pul bazasiga nisbati ko`rinishida yozish mumkin: 
Ms S+D S/ D + D/ D Cr + 1 
m = ------------ = ----------- = ------------------- = --------------
MB C+R S/ D + R / D Cr +rr 
Cr mikdori – axolining o`z mablaglarini nakd pullar va depozitlar o`rtasida 
kanday proportsiyada saklashni tanlashga boglik.
rr = R / D mikdori esa – axolining nafakat Markaziy Bank belgilab bergan 
majburiy rezerv normasiga, balki tijorat banklari saklab turishni mo`ljallanayotgan 
ortikcha rezerv mikdoriga xam boglik. 
Demak, pul taklifi pul bazasi va pul mul’tiplikatori mikdoriga boglik ekan.Pul 
mul’tiplikatori pul bazasining bir mikdorga oshishi natijasida pul taklifi kanday 
o`zgarishini ko`rsatadi. 
Markaziy bank pul taklifini avvalambor, pul bazasiga ta`sir etish yo`li bilan 
tartibga soladi. 

---

12 
Mamlakatda pul mikdori ko`payadi, agar: 
-pul bazasi o`ssa; 
- majburiy zaxiralash normasi pasytirilsa; 
- tijorat banklarining ortikcha rezervlari kamaysa; 
-nakd pullarningn depozitlar umumiy summasiga nisbati pasaysa.