Metallurgiya

8.1.2. Glinozyom ishlab chiqarish 
Toza aluminiy oksidi Al
2
O
3
- glinozyom -aluminiyni olishda asosiy 
xomashyo hisoblanadi. Texnik glinozyom sifatini baholashda uning fizik 
xususiyallari: namlik, zichlik, solishtirma og‘irligi, granulometrik tarkibi va 
xakozolarga katta e’tibor beriladi. Bu xususiyatlarga glinozyomni jo‘natish, 
elektrolizyorlarga yuklash va elektroliz jarayonining o‘zi bog‘liq. 
Hozirgi vaqtda deyarli hamma glinozyom ishqoriy usullar bilan olinadi. 
Ishqoriy usul o‘z navbatida gidrokimyoviy, termik, aralash usullarga bo‘linadi. 
Glinozyomni Bayer usuli buyicha olish. Bayer usuli gidrokimyoviy 
usullarga kiradi. Bayer usuli asosida qaytar kimyoviy reaksiya yotibdi: 
Al(OH)
3
+ NaOHNaAlO
2
+ 2H
2
O (1) 
Dastlabki ruda natriy oksidi bilan ishlanganda (eritilganda) bu reaksiya o‘ng 
tomonga, ya’ni aluminiy eritmaga natriy aluminiy ko‘rinishida o‘tadi. Olingan 
eritmalar parchalanganda reaksiya teskari yo‘nalishda boradi va kristall aluminiy 
gidroksidi hosil bo‘lishi bilan alominiyli eritma gidrolizlanadi. Bayer usulida 
ishqor bo‘yicha butun texnologik sikl yopiq. Yuqori sifatli tarkibida kremnezyom 
miqdori kam bo‘lgan boksitlarni qayla ishlash uchun Bayer usuli ishlatiladi. 
Dastlabki boksit maydalanadi, so‘ngra kontsentrlangan ishqor eritmasi muhitida 
yanchiladi. Keyinchalik bo‘tana aluminiy oksidini eritmaga o‘tkazish uchun 
eritiladi. Boksitlarni eritganda erimaydigan natriy gidroalyumosilikati ko‘p 
miqdorda to‘planib qolishida yo‘l qo‘yilmaydi, chunki bu qaytarib bo‘lmaydigan 
qimmatli ishqor yo‘qolishiga va eritmaga aluminiy kam o‘tishiga olib keladi. SHu 
sababli tarkibida kremnezyom miqdori ko‘p bo‘lgan boksitlarni Bayer usuli bilan 
qayta ishlash maqsadga muvofiq emas. Boksitlarni eritish uchun 180-240°C dan 

---

222 
kam bo‘lmagan harorat talab etiladi. Bunday sharoitda suvli eritmalarning 
to‘yingan bug‘ bosimi atmosfera bosimiga qaraganda, ancha yuqori bo‘ladi. 
Eritishda hosil bo‘ladigan aluminiyli eritmalar parchalanishga moyil, ya’ni ulardan 
qaytadan aluminiy gidroksidi ajralib chiqadi. Aluminiyli eritmalarning bardoshligi, 
amaliyotda kaustik modul 
k
bilan harakatlanadigan ortiqcha ishqorga bog‘liq. 
Kaustik modul Na
2
O:A1
2
O
3
ning molli nisbati bilan ifodalanadi va qaytarilgan 
eritmada uning miqdori (3,5-4) bo‘lishi kerak. Kaustik modul qancha katta bo‘lsa, 
aluminiyli eritma shuncha bardoshli bo‘ladi va eritish tez boradi. Aluminiyli eritma 
shlamdan odatda quyultirish, keyinchalik mayda zarrachalardan tozalash uchun 
filtratsiya o‘tkaziladi. 
Quyultirgichdan chiqarilgan shlam qarama - qarshi oqim printsipi bo‘yicha 
ko‘p marta yuviladi, bu uni alyuminat eritmalaridan to‘liq yuvish va yuqori 
kontsentratsiyali suvlar olish imkonini beradi. Yuvilgan qizil shlam chiqitxonaga 
chiqarib yubriladi. Quyultirishdan keyingi alyuminatli eritma bosi ostida 
ishlaydigan filtrlarda qayta ishlanadi. Keyin eritma parchalanish (dekompozitsiya) 
ga yuboriladi. 
Parchalash 
jarayonini 
o‘tkazishdan 
maqsad 
Al(OH)
3
eritmasini 
kristallizatsiyalashdir. Uning asosida jarayon sharoitida o‘ngdan chapga (1) 
reaksiyaning qaytarilishi yotadi. Alyuminatli eritmani parchalash jarayonini 
amalga oshirish uchun eritmani suyuqlantirish, uni sovutish, «zatravka» (oldin 
olingan aluminiy gidroksidining mayda kristallari) ni kiritish va yirik kristallar 
hosil qilish uchun bo‘tanani 50-90 soat davomida aralashtirish kerak. Parchalash 
natijasida olingan eritma va turli kattalikdagi aluminiy gidroksidi kristallari 
quyultirishga yuboriladi. Gidroksidni eritmadan ajratish uchun va gidroksidni 
sinflash uchun gidroseparatorlar, gidrotsiklon va quyultirgichlardan foydalaniladi; 
quyullirilgan bo‘tana filtrlanadi va barabanli - vakuum filtrlarda yuviladi. Bo‘tana 
sinflashdan so‘ng, aluminiy gidroksidining ikki sinfi (fraksiya) va eritma olinadi. 
Zarrachalari o‘lchami 40-100 mkm dan katta bo‘lmagan yirik fraksiya 
kaltsinatsiyaga yuboriladigan gidroksidli mahsulot hisoblanadi, mayda zarrali 
fraksiya esa alyuminatli eritmalarni parchalashda zatravka sifatida ishlatiladi. 

---

223 
Gidroksid ajratib olingandan so‘ng, hosil bo‘lgan eritma oqava suvlar bilan 
birlashtirilib bug‘lantirishga yuboriladi. Aluminiy gidroksidining yirik fraksiyasi 
yuvilgandan va filtrlangandan so‘ng, glinozyom olishning so‘nggi bosqichi - 
kaltsinatsiyaga yuboriladi. Kaltsinatsiya jarayonining maqsadi - gidroksidni 
suvsizlantirishdir.