Metallurgiya

8.1.3. Aluminiy olishning elektrolitik usuli 
Aluminiy kuchlanish qatorida elektromanfiy metallar qatorida turgani 
sababli, uni tarkibida aluminiy ionlariga nisbatan elektromusbat ionli metallar 
mavjud bo‘lmagan elektrolitlardan elektroliz usulida ajratib olish mumkin. Bunday 
elektrolitlarga tarkibida ishqoriy va ishqoriy-er metallar kationalari mavjud bo‘lgan 
va glinozyomni etarlicha yaxshi erita oladigan tuzli eritmalar kiradi. Zamonaviy 
sanoatda ishlatiladigan elektrolit asosini kriolit-glinozyom (Na
3
AlF
6
-A1
2
O
3
) 
sistemasi tashkil etadi. Elektrolitni erish haroratini pasaytirish, uning 
elektro‘tkazuvchanligini oshirish, anodni elektrolit bilan namlanishini yaxshilash 
va unga bir qator xususiyatlarni berish uchun elektrolit tarkibiga umumiy xolda 6-
10 % oshmagan miqdorda turli qo‘shimchalar qo‘shiladi. Normal ishlayotgan 
elektrodizyordagi elektrolit harorati 950-970°C atrofida bo‘ladi. Glinozyomni 
elektroliz qilish jarayoni davomida uning kontsentratsiyasi ruxsat etilgangacha 
uzluksiz ravishda kamayib boradi. Elektrolit tarkibida glinozyom kamayishi 
qovushqoqlikning pasayishiga, uning zichligini biroz kamayishiga va anodning 
eritma bilan namlanishi yomonlashishiga olib keladi. Elektrolit tarkibida 
glinozyomni kamayishi uzluksiz yoki davriy ravishda to‘ldirib boriladi. 
Elektrokimyoviy jarayonning oxirgi natijalari quyidagi reaksiyalar bilan yozilishi 
mumkin: 
Katodda 2A1
3+
+ 6e  2Al; 
Anodda 3O
2-
- 6e — 3O. 
Aluminiyni eleknrolitik usulda olish jarayonining asosiy mahsulotlari metall 
aluminiy va anodli gazlar hisoblanadi. Elektroliz usuli bilan olingan aluminiy 
tarkibida metall, metallmas va gazsimon qo‘shimchalar bo‘ladi. 

---

224 
Aluminiyni yuzalash (rafinirlash). Qo‘shimchalar aluminiyni mexanik, 
elektrolitik va quyma xususiyatlarini yomonlashtiradi, shuningdek. uning 
korroziyaga bardoshligini pasaytiradi. Elektroliz vannasidan olingan aluminiyni 
mexanik qo‘shimchalar va erigan gazlardan tozalash uchun qo‘yilishdan oldin u 
xlorlanadi. Xlor bilan ishlov berilgandan so‘ng aluminiy yallig‘ qaytaruvchi elektr 
pechlariga qo‘yiladi. Bu jarayondan maqsad: a) metallni qo‘shimcha metallmas 
qo‘shimchalardan uzoq vaqt tindirish yo‘li bilan tozalash; b) turli vannalardan 
olingan aluminiyni aralashtirish yo‘li bilan o‘rtachalashtirish. Bu ishlov usullari va 
o‘rtachalashtirish bajarilgandan so‘ng, aluminiy quymalarga quyiladi.