Moliya va kredit


Investitsiya loyihalarining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini baholashning diskontlashga asoslangan usullari


Download 1.04 Mb.
bet10/24
Sana19.04.2020
Hajmi1.04 Mb.
#100234
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   24
Bog'liq
inves tash va moliyalashtirish maruza


Investitsiya loyihalarining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini baholashning diskontlashga asoslangan usullari.

Investitsiya loyihasini baholash loyihani amalga oshirishdan oldin bajarilishi sababli, pul oqimlari haqidagi ma’lumotlar ham oldindan rejalashtiriladi. Loyiha samaradorligini baholashda pul oqimlarini rejalashtirish va ularni hisobga olish jarayoni asosiy o’rinni egallaydi va investitsiya loyihalarining haqiqiy samaradorligini aniqlashga jiddiy ta’sir ko’rsatadi.



Diskontlash usuli (noan’anaviy usul)ning mazmuni shundan iboratki, pul mablag’larining qiymati muayyan vaqtda bir xil emasligi, ya’ni bugungi bir so’m bir yildan keyingi bir so’mga (iste’mol qiymati bo’yicha) teng emasligi kontseptsiyasiga asoslanadi. Diskontlashga asoslangan usullarning barchasi (sof joriy qiymatni aniqlash usuli (Net Present Value, NPV), foydaning ichki me’yorini hisoblash usuli (Internal Rate of Return, IRR), investitsiyalarning rentabelligini hisoblash usuli (Profitability Index, PI), diskontlashning qoplash muddatini hisoblash usuli (Discount Payback Period, DPP)da investitsiya loyihalarining muayyan davrdagi barcha kirim va chiqimlarning o’rtasidagi farq – sof pul oqimi (Cash Flow – CF) aniqlanib, diskotlashtirish yo’li bilan hisoblanadi. Binobarin, diskontlashga asoslangan usullarning mohiyatini tushunish uchun avvalo, korxona pul oqimlarining mazmunini va sof pul oqimini aniqlash formulasini bilib olishimiz kerak bo’ladi.


Korxona faoliyati turi

Foyda (kirim )

Harajatlar (chiqim)

Investitsiya faoliyati

a) asosiy vositalarni sotish.

b)nomoddiy aktivlarni sotish.

v) uzoq va qisqa muddatli investtsiyalarni sotish.

g) oborot kapitalining kamayishi hisobiga tushumlar



a) kapital qo’yilmalar.

b)nomoddiy aktivlarni sotib olish.

v) oborot kapitalining o’sishi hisobiga harajatlar.

g) uzoq va qisqa muddatli investitsiyalarni sotib olish.



Operatsion faoliyat

a) mahsulot (tovar, ish va xizmat) larni sotishdan kelib tushgan pul mablag’i.

b)operatsion faoliyat ning boshqa pul tushumlari.




a) material tovar, ish va xizmatlar uchun mol etkazib beruvchilarga to’langan pul mablag’lari.

b) xodimlarga va ular nomidan to’langan pul mablag’lari.

v)operatsion faoliyat ning boshqa pul to’lovlari.


Moliyaviy faoliyat

a) aktsiyalar chiqar-ishdan yoki xususiy kapital bilan bog’liq bo’lgan boshqa instru mentlardan kelgan pul tushumlari.

b) olingan foizlar va dividentlar.

g)moliyaviy faoliyat ning boshqa pul tushum lari, shu jumladan qarzlar bo’yicha pul tushumlari


a) xususiy aktsiyalar sotib olingandagi pul to’lovlari.

b) to’langan foizlar va dividentlar.

v) uzoq va qisqa muddat li kreditlar va qarz lar bo’yicha to’lovlar.

g) lizing bo’yicha to’lov lar.

d) moliyaviy faoliyat ning boshqa to’lovlari.


8.2.-rasm. Korxona pul oqimining xarakteristikasi60.
Yuqoridagi 8.2-rasmda keltirilganidek korxona pul oqimlari asosan quyidagilardan tashkil topadi:

  • operatsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi (4-shakl, 050-qator);

  • investitsion faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi (4-shakl, 100-qator);

  • moliyaviy faoliyatning sof pul kirimi/chiqimi (4-shakl, 180-qator).

Pul tushumlari va chiqimlarini tahlil etish investitsiya loyihalarini baholashda juda muhim sanaladi. Investorlarni boylikni o’stiruvchi tushumning qanchaligi, pul mablag’lari kirimi va chiqimigina qiziqtirmasdan, balki korxonaning byudjet oldidagi majburiyatlardan holi bo’lgandagi, ya’ni soliqlarni to’lagandan keyingi qoladigan natija (foyda) qiziqtiradi.

Buni quyidagi ko’rinishdagi formula orqali aniqlash mumkin:





bu erda, Pt - pul tushumlari; St - sotishdan olingan tushum;

X-harajatlar yig’indisi (joriy harajatlar); A - amortizatsiya ajratmasi;



Tf,Tc - to’langan foizlar va soliqlar.

Iqtisodiy adabiyotlarda investitsiya loyihalarining sof pul oqimini topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

– Sotishdan tushgan tushum

–O’zgaruvchan xarajatlar

Amortizatsiya

– Kredit uchun foiz

Boshqa doimiy xarajatlar

= Soliqqa tortiladigan baza

– Foyda (daromad) solig’i



= Korxona ixtiyorida qoladigan foyda (sof foyda)

+ Amortizatsiya



Korxonaning sof pul oqimi (Cash Flow – CF)61.

Investitsiya loyihalarining samaradorligini diskontlash asosida baholash usullari har qanday investitsiya loyihasining daromadliligini, samaradorliligini, foydaliligini hamda ularning jalb etuvchanligini aniqlab bera oladi. Lekin ayrim hollarda investitsiya loyihalarini baholashda barcha usullarni qo’llash zaruriyati bo’lmasligi ham mumkin. Bu usullarning qo’llanilishi tahlil qilinayotgan har bir loyihaning o’ziga xos jihati va xususiyatlarini inobatga olgan holda amalga oshirilishi lozim.

Loyihaning jalb etuvchanligini baholash usullari uning barcha xususiyatlarini ochib bera olmasa ham, loyihaning haqiqiy samaradorligini aniqlashda asosiy xizmat vazifasini o’taydi.

Sof joriy qiymat (NPV) - investitsiyalash ob’ektidan foydalanish davrida oldindan qat’iy belgilangan va o’zgarmas foiz stavkasida olinadigan daromadlar va qilinadigan harajatlarning alohida muayyan davrdagi barcha kirim va chiqimlarning diskotlashtirilishi yo’li bilan olingan va ular o’rtasidagi farqni ifodalovchi qiymat. Uning mohiyati shundaki, yillik sof pul oqimi miqdori har bir davr uchun loyihani amalga oshirishning boshlang’ich yiliga keltiriladi va u oqibatda o’zini pul miqdorida sof joriy qiymat yoki sof diskontlashtirilgan daromad sifatida namoyon etadi.

Uni hisoblash formulasi quyidagicha:





bu yerda, NPV- sof joriy qiymat; d - diskontlash stavkasi; I0 -boshlang’ich investitsiya; CFt - t davr oxirida kelib tushgan pul oqimi.

Misol-3. Biron – bir investitsiya loyihasi uchun 140 million so’m investitsiya qilish talab etiladi va undan kutiladigan natija yillar bo’yicha 18, 40, 75 va 80 mln. so’mni tashkil etdi.

O’zgarmas sharoitda doimiy diskont stavkasi – 11%.

U holda,





Agar investitsiya loyihasi yillar davomida moliyaviy resurslarning ketma-ket investitsiyalanishi talab etsa, u holda NPV ni hisoblash quyidagicha bo’ladi:



Bu yerda, It - t davridagi investitsiyalar sarfi. NPV ni hisoblashda, odatda, doimiy stavka (d) qo’llaniladi. Ammo ba’zi bir vaziyatlarda, masalan, hisob (foiz) stavkasining o’zgarishi kutilayotgan paytda yillar bo’yicha individual diskontlash stavkasidan foydalanish mumkin. Bu esa o’z navbatida hisob-kitob ishlarini murakkablashtiradi.

Diskont stavkasi me’yori kapital bozoridagi uzoq muddatli ssudalar bo’yicha foiz stavkasiga yoki ssuda oluvchi tomonidan to’lanadigan foiz stavkasiga, haqiqatda, teng bo’lishi kerak. Boshqacha so’z bilan aytganda, diskont me’yori investorning o’zi uchun undan pasti samarasiz deb hisoblangan minimal foyda me’yori bo’lishi kerak.

Investitsiya loyihalarini sof joriy qiymat usuli asosida baholashdan olingan natija, ya’ni sof joriy qiymat ijobiy miqdorga ega bo’lsa (NPV>0), u holda investitsiyalarning rentabelligi diskont miqdoridan yuqori bo’ladi, NPV=0 holatda loyiha rentabelligi diskont stavkasiga (minimal qoplash me’yoriga) teng bo’ladi, agar NPV<0 bo’lsa, loyiha rentabelligi minimal miqdordan past bo’ladi.

Birinchi ikki holatda investitsiya loyihasini amalga oshirish mumkin. Bunda birinchisi investor kapitalining o’sishi ta’minlanishini ko’rsatsa, ikkinchisi ko’paymasligini ham, kamaymasligini ham bildiradi. Uchinchi holatda esa loyihadan kutiladigan daromadni olish imkonini bermaydi.

Sof joriy qiymat usuli boshlang’ich investitsiya miqdorining, ya’ni investor boyligining qanchalik o’sishini miqdoriy jihatdangina ko’rsata oladi, holos.

Lekin, investitsiyalashning naqadar samaradorligini aniqlashda miqdoriy o’zgarishlar va natijalarning o’zi etarli bo’lmaydi.

Shuning uchun investitsiyalarning qanday nisbiy o’sishga ega ekanligi va uning o’sish darajasini aniqlash uchun iqtisodiy baholashning boshqa usullaridan foydalanishga to’g’ri keladi.


Download 1.04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling