Muhandislik geologik tadqiqotlar
Download 6.17 Mb. Pdf ko'rish
|
-qullanma
|
14.5 Karstlanish hodisasi. Yer osti suvlari ta’sirida ohaktosh, dolomit, gips, osh tuzi kabi tog’ jinslarini eritish natijasida hosil bo’ladigan geologik jarayonlar - karstlar deb ataladi. Karst so’zi shimoliy - g’arbiy Yugoslaviyadagi karst platosi (yassi tog’) nomidan olinib, «Tosh» degan ma’noni bildiradi. Bunday deb atalishiga sabab shuki, ana shu yassi tog’da bunday hodisalar juda ko’p tarqalgan va dastlab shu yerda yaxshi o’rganilgan. G’orlar turli shakl va hajmdagi bo’shliqlar ko’rinishida bo’ladi. G’orlar ikki xil bo’ladi: ochiq g’orlar yoki voronkasimon o’pirilgan chuqurliklar; yopiq g’orlar - bu ohaktoshlar jinslari orasida paydo bo’lgan gorizontal yoki tik qiya bo’shliqlardir. Morfologik jihatdan g’orlar Yer yuzida ko’proq botiq shakllarini tashkil qiladi. Ochiq karst (g’or) lar xar - xil shaklga ega bo’lishi mumkin. Yer ostidagi karstlar ham bir necha xil bo’ladi; tik yunalgan quduq, og’zi tor, ichiga tomon kengayuvchi (epikarst), gorizontal yo’nalgan kanalli, yer yuziga yer osti suvini olib chiquvchi (mezokarst), chuqurlik (gipokarst). Karst shakllari botiq va qavariq bo’lishi mumkin, botiq shakllarning chuqurligi bir necha metrdan, ming m gacha bo’ladi. Yemiriluvchi, g’orlar hosil 104 kiluvchi jinslar suvda eriydigan jinslardir: karbonatli jinslardan: ohaktosh, dolomit, bo’r, marmar: Sul’fatli jinslardan: gips va angidrit; xloridlardan - osh tuzi, sil’vin va boshqalar. Eng ko’p eriydigan xloridlar bo’lib, har qanday kimyoviy tarkibdagi suvda eriydi; 1 litr distillangan suvda 328 gramm osh tuzi erishi mumkin. Sul’fatlar suvda nisbatan kam eriydi; 1 litr distillangan suvda 2,6 g gips eriydi. Agar suv tarkibidagi NaCl bo’lsa, uning eruvchanligi 4-marta oshadi, MgSO 4 bo’lsa, eruvchanligi aksincha kamayadi. Karbonatlar qiyin eriydigan jinslar hisoblanadi: 1 litr distillangan suvda 0,013 g CaCO 3 eriydi. Umuman olganda, suvning tog’ jinslariga ta’siri juda sekinlik bilan boradi, biroq suvning tarkibida karbonat angidrid ko’p va harorati yuqori bo’lsa, bu jarayon tezlashadi. Karbonat angidrid suvda qiyin eruvchi magniy yoki kaltsiy karbonatli suvda eriydigan bikarbonatlarga aylantiriladi. Download 6.17 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|