Muhandislik geologik tadqiqotlar

19.2 -jadval 
Т/r 
Gillarning turlari 
Jinslarning turi 
Plastiklik soni 
1 
1 - turdagi 
Gillar yuqori plastikli 
jinslar 
17 
2 
2 – turdagi 
Qumoq tuproq (suglinok) 
plastikli jins 
17 - 7 
3 
3 – turdagi 
Qumloq tuproq (supes) 
kam plastikli 
7 
4 
4 - turdagi 
Qumlar (noplastik 
jinslar) 
0 
Gilli jinslarni bo’kishi, (shishishi) deb, o’z g’ovaklariga suvni shimib olishi
natijasida hajmini qattalashishiga aytiladi. Hajmini oshib borishi, ko’pchish
bosimini yuzaga keltirib chiqaradi. Gruntlarning bo’kish darajasi, grunt

---

153 
tarkibidagi gilli va changsimon zarralar miqdoriga, ularning ximiyaviy va
mineralogik tarkibiga bog’liq bo’ladi. Bentonitli gillar, masalan; o’z hajmini - 
80% gacha, kaolinitli gillar esa – 25 % gacha oshiradi. 
Bo’kish koeffitsienti, odatda, tajriba yo’li bilan, suv bilan to’yinish 
jarayonida, hajmini ortib borishiga qarab aniqlanadi: 
К=100(V – V
i
) (19.11) 
bunda, V - suvga to’yingan jinsning hajmi; V
i
- jinsning quritilgan
holatidagi hajmi; 
Gruntlarning bo’kishi tufayli hajmini o’zgartirishi qurilishda muhim
ahamiyatga 
ega. 
Gillarni 
bo’kish 
hodisasi, 
qurilishda 
chuqurliklarga
transheyalarga, suvning to’planishi va suv omborlari, to’g’onlar qurilishida ro’y 
berib, bu hodisa sababi, qurilish rayonining gidrogeologik sharoitini o’zgarishidir. 
Cho’kish hodisasi deb jinslarning qurishi natijasida, uning o’lchamlarini
qisqarishi tushuniladi. Gilli jinslarning tarkibida mayda zarralar qanchalik ko’p 
bo’lsa, plastikligi qanchalik katta bo’lsa, uning qurib cho’kish darajasi ham 
shunchalik yuqori bo’ladi. 
Bizning Respublikamiz hududlari quruq issiq iqlimli sharoit hisoblanib,
bu sharoitlarda qurib cho’kish, namli sharoitli hududlarga qaraganda ko’proq
bo’ladi.