8-variant savollar

8-VARIANT
SAVOLLAR:
1)Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari. A.Ouken qonuni.
2)Iqtisodiyotda Filips egri chizig’ining tenglamasi quyidagicha: π = πe – 0,5(u-u*). Ishsizlikning tabiiy darajasi – 5,4%, kutilayotgan inflyatsiya darajasi – 4%. Haqiqiy ishsizlik darajasi esa 3,6%. Inflyatsiyaning haqiqiy darajasini aniqlang.
3)Markaziy bank siyosati iqtisodiyotdagi pul taklifini 5% ga kamayishiga olib keldi.
a) bu siyosat AD egri chizig’ida qanday aks ettiriladi?
b) qisqa va uzoq muddatli davrlarda ishlab chiqarish hajmi hamda narxlar darajasi qanday o’zgaradi?
JAVOBLAR:
1. Oukenqonuni — qisqa mudatli ishsizlik darajasining oʻsishi bilan ishlab chiqarish hajmidagi yoʻqotishlar oʻrtasidagi bogʻliqlikni ifodalaydigan qonun. Amerikalik iqtisodchi Artur Ouken (1929— 1979) aniqlangan. Bu qonunga koʻra, yalpi milliy mahsulotning yillik oʻsishi 2,5%ni tashkil etganda ishsizlik darajasi amalda doimiy boʻlib qoladi. Ishsizlik darajasidagi oʻzgarishlarga qarab yalpi milliy mahsulot real hajmining potensial hajmiga nisbati oʻzgarishlari (elastikligi) doimiy va taxminan 3% ga teng. Masalan, ishsizlikning 1% ga oʻsishi real ishlab chiqarish hajmida 3% ga teng qisqarishga olib keladi yoki aksincha.
Shu sababli mamlakatda ishsizlikni tabiiy darajasida saqlash va tartibga solib turish muhim ahamiyatga ega. Muayyan milliy iqtisodiyot barcha ishlashni xohlovchilarga va mehnatga layoqatli fuqarolarga yangi ish joylarini yaratib bera olmas ekan, bu iqtisodiyotda va xizmatlar ishlab chiqarish potensialini toʻliqishga sola olmaydi. Ouken qonuni dunyodagi deyarli barcha mamlakatlar iqtisodiyotidagi ishsizlik muammolarini tartibga solishda katta ahamiyatga ega.
Ishsizlikning ko'payishi natijasida mumkin bolgan YaMM hajmini iqtisodiyot ololmaydi, SHu sababli mamlakatmiz gyosida ishsizlikni tabiiy darajasida saqlash va uni tartibga solish iqtisodiy jihatdan katta ahamiyatga ega. Ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yugori bo'lsa, YaMM uzilishi shuncha ko'p boladi. SHuning uchun ham potensial hajmidagi YamM haqiqiy YaMM dan katta bo'ladi.
YAMM*SYAMM voki U*SU.
Potensial YaMM* ni hisoblashda mamlakatda ishsizlik: mutlaqo yo'q deb emas, balki mavjud, biroq u tabiiy darajada, deb hisoblanadi.
Ishsizlik darajasi va YaMM uzilishi o' rtasidagi miqdoriy nisbatni ingliz iqtisodchisi Artur Ouken matematik xolda isbotlab byergan. SHuning uchun bu qonun, Ouken qonuni deyiladi. Qonunning mohiyati shundan iboratki, agar haqiqiy ishsizlik ishsizlikning tabiiy darajasidan bir foizga oshib ketsa, milliy iqtisodiyot YaMM yarim foizga kam oladi. Ushbu nisbat ishsizlikning turli darajalaridagi mahsulot yo'qotishlarni aniqlash imkonini beradi.
YaMM uzilishi=-2,5 (ishsizlikning tabiiy darajasi - ishsizlikning
Haqiqiy darajasi) Demak, mos ravishda ulaming nisbati 1:2,5 Yoki 2:5 ga teng. Yo'qotilgan YaMMning esa mutlaq qiymatini hisoblash mumkin. Misol uchun, 2016 yil ishlab chiqarish pasaygan davrda ishsizlik 9,5 foizga teng bolgan, deb olaylik, Ishsizlikning tabiiy darajasi esa 6 foizga teng bo'lishi kerak yoki 3,5 foiz ishsizlik uning tabiiy darajasidan ko’p: 3,5 Foizni Ouken koeffitsientiga (2,5) ko'paytirib, 2016 yilda YaMMning potensial YaMM*dan 8,75 foiz kam olinganligini aniqlaymiz, YaMMning pastroq darajasi o'z navbatida, ishlab chigarishda qatnashuvchilar daromadlarining nisbatan kamroq bo'lishini va iqtisodiyotning kelgusi taraqqiyotini investitsiyalash imkoniyatlari qisqarishini bildiradi. YaMM uzilishini ifodalaydigan formula bilan Ouken formulasini (umumlashtirib qo'yidagi formulani olamiz:(YaMM potensial – YaMM haqigiy)/ YaMM potensial*100 = - B(ITD-IXD).2018 yilning yakuni bo'vicha O'zbekistonda ishsizlik darajasi 9,3 foizni tashkil etdi. Ushbu ko'rsatkich 2017 yilning shu davriga nisbatan 3.5%ga ko’paydi. Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari. A. Ouken qonuni, Vazirlik ma’lumotlarida qayd qilinishicha, 30 yoshgacha yoshlar ishsizlik darajasi15,1 foizni, 16-25 yoshdagi yoshlar orasida-17 % dan ortiq ayollar o'rtasida - 12,9 foizni tashkil etgan. Eng ko'p ishsizlik darajasi Qashgadaryo, Samargand va Farg'ona viloyatlarida - 9.7 % ,eng kami Toshkent (7,9 foiz) shahrida qayd etildi. Mehnat resurslari soni 18,8 35min kishini tashkil etdi, bu 2018-yilning 1 choragiga nisbatan 0,1 foizga yoki 30 ming kishiga oshganini bildiradi, Iqtisodiy faol aholi soni 14,641 min kishiga yetdi (0,4 folaga kamaygan), iqtisodiy nofaol aholi esa - 4193,9 ming kishidan iborat (1,9 folzga ortgan).,
Igtisodiyotning rasmiy sektorida band bo’lganlar 5,4 mln kishini tashkil etgan (0,6 foizga tushgan), bunda dehqon xo'jaliklarida band bolgan shaxslar ko'rsatkichi - 69,4 foizga, yuridik shaxs bo’lmagan tadbirkorlar ko'rsatkichi - 13,8 foizga ortgan. SHu bilan birga, iqtisodiyot sohasida band bo'lgan yuridik shaxslar ko'rsatkichi 1,7 foizga kammayganligi qayd etildi. Uy-xo'jaliklarini tekshirish, metodologiyasining takomillashuvi norasmiy sektorda band bo'lganlarning yanada ishonchliroq ko'rsatkich 7,9 min kishi (band bo'lganlar umumiy sonidan 59,8 foiz)ni aniqlashga imkon berdi, ulardan vaqtinchalik, bir martalik: va mavsumiy ishlarda band bo'lganlar - 1,6 min kishini, shuningdek, xorijga ishga ketganlar - 2,6 min kishini tashkil etadi.
2. Formulani kiritamiz:
π = π(kut) – β[u-u*]
π = πe – 0,5(u-u*)
u* = 5,4%; u = 3,6%; β = 0,5; π(kut) = 4%
π = 4 – 0,5[3,6 – 5,4] = 4 – 0,5*(-1,8)=13
π = 13

3. Narx darajasi
a )
e1 AS1
P1 AS2
P2 e2

Y
Y1 Y2

b) YaIM oshadi, narxlar darajasi tushadi.