Navoiy davlat konchilik va texnalogiyalari universiteti qoshidagi nukus konchilik instituti «Foydali qazilma konlarini ochiq usulda qazib olish texnalogiyasi»

SHunday qilib bitta ekskavatorga 30/7=4,2 ta avtosamosval kerak bo‘ladi.

V. QOPLOVCHI TOG‘ JINSLARIDAN AG‘DARMA HOSIL QILISH.

5.1. Ag‘darma hosil qilish jarayoni uchun uskuna tanlash;

Ag‘darma hosil kilish usuli qo‘llaniladigan transport va ishchi uskunalar turlariga bog‘liqdir.

Temir yo‘l transportida – ekskavatorli (mexanik kurakli, abzetserli), plugli va buldozerli ag‘darmalar, konveyer transportida esa, ag‘darmaga tog‘ jinslarini joylashtirishda konsolli ag‘darma hosil qilgichlar qo‘llaniladi.
Ochiq kon ishlari natijasida qazib olingan qoplovchi jinslarni va nokonditsion hisoblangan foydali qazilma to‘planadigan joyga ag‘darma deyiladi. Ularni joylash bilan bog‘liq bo‘lgan texnologik jarayonga ag‘darma hosil qilish deyiladi. Ag‘darmalarning karer konturiga nisbatan joylashuviga qarab ular ichki va tashqi ag‘darmalarga bo‘linadi. Agar ag‘darma karer konturi ichkarisida joylashgan bo‘lsa ichki ag‘darma, tashqarisida joylashgan bo‘lsa tashqi ag‘darma deyiladi.
Turg‘unligi bo‘yicha – doimiy va vaqtinchalik ag‘darmalarga bo‘linadi. Ag‘darma o‘z konstruksiYasiga ko‘ra kon massasi uYUmi hisoblanib, bir necha qatlamdan (Yarusdan) iborat va planda noto‘g‘ri shaklga ega to‘g‘ri burchakka Yaqin bo‘ladi.

5.2. Avtotransport qo‘llanilganda ag‘darma hosil qilish.

Qoplovchi tog‘ jinslari avtomobil transporti yordamida ag‘darmaga tashilganda buldozerli ag‘darma hosil qilish qo‘llaniladi. Buldozerli ag‘darma hosil qilish jarayoni quyidagilarni o‘z ichiga oladi: avtosamosvallarni ag‘darma pog‘onasi YUqori ustki maydoniga bo‘shatish, pog‘ona qiYaligi ostiga joylashtirish, ag‘darma YUzasini tekislash, avtomobil yo‘llarini ta’mirlash. Ag‘darmani to‘ldirish ikki usul: pereferiYali yoki maydonli usul bilan amalga oshiriladi. Pereferiyniy usulda avtosamosvallar ish fronti bo‘ylab to‘g‘ridan to‘g‘ri qiYalik ostiga (turg‘un ag‘darmalarda) yoki fiYalikdan 3-5 m masofa uzoqlikda bo‘shatiladi. SHundan so‘ng qoplovchi tog‘ jinslari buldozer yordamida joylashtiriladi.


5.1. Rasm. Buldozerli ag‘darmalar: a – periferiYali; b – maydonli ag‘darma hosil qilish usullari.
Maydonli usulda avtosamosvallar ag‘darmaning butun maydoni bo‘ylab bo‘shatiladi. Ahdarma YUzasi buldozer yordamida tkekislanadi , va maxsus uskuna (katka) yordamida zichlanib chiqiladi. SHundan so‘ng keyingi qatlam yotqizilib chiqiladi. Bunda holatda buldozerli ag‘darma vertikal bo‘yicha rivojlanib boradi. Tekislash va yo‘l ishlari kam bo‘lgan pereferiYali usul eng samarali usul hisoblanadi (4.1 rasm).Maydonli usul kamdan kam hollarda qo‘llaniladi (asosan turg‘unligi kam bo‘lgan Yumshoq tog‘ jinslarini joylashtirishda).