Nazariy o`quvmashg‘ulotining o‘qitish texnologiyasi 1-Mavzu: Buldozerlar haqida umumiy ma`lumot

O`qitish usullari.
Tushuntirish,ko`rsatish,yo`riqnoma berish, Nazariy ko`rsatish va boshqalar.
O‘qitish metodlari	Ma’ruza/ tushuntirish/ ko’rsatma berish/ aqliy xujum
O‘qitish vositalari	Darslik, ko’rgazmalar, tarqatmalar.
O‘quv faoliyatini tashkil etish shakllari	Ommaviy, jamoaviy, guruxli, juftlikda, yakkatartibda
O‘qitish shart-sharoiti	Maxsustexnikvositalarbilanjixozlanganguruhlardaishlashgamo’ljallanganavtotransportustaxonasivachilangarlikxonasi
Qayta aloqaning usul va vositalari	Tezkor-so’rov, savol-javob, test, Nazariy ishlar, bajarilgan o‘quv topshiriqlarni baholash

O’quv fanining mashg’ulotining texnologik xaritasi

Ish bosqich lari va vaqti	Faoliyat mazmuni
	O’qituvchi	Ta’lim oluvchi
1- bosqich . O’quv mashg’ ulotiga kirish. (15 daq.)	Tashkiliy qism: 1 O’quvchilarning davomatini tekshirish. O’quvchilarning mashg’ulotga tayyorgarligini nazorat qilish. Nazariy mashg’ulot nomi, rejasi, maqsad va kutilayotgan natijalar bilan tanishtiradi. Nazariy mashg’ulotning baholash mezonlari bilan tanishtiradi. 5, Xavfsizlik texnikasi qoidalariga amal qilishni eslatadi.	Mashg’ulotga tayyorlanadilar Yozib oladilar Texnikasi Xavfsizligi qoidalari bilan tanishtiriladi
2- bosqich . Asosiy (205 daq.)	Kirish yo’riqnomasi (55 daq) o’quvchilar bilimi faollashtirish: Tezkor savol-javob orqali bilimlarni faollashtiradi. Yangi o’quv materiali bayoni: O’quv faniningi mavzusi bo’yicha umumiy ma’lumot beradi, ish jarayonini tushuntiradi. Joriy yo’riqnoma (135 daq) Yangi o’quv materiallar bo’yicha Nazariy mashqlar bajarish. O’quvchilarni ish joylariga taqsimlab, Nazariy ish yuzasidan yo’riqnomali texnologik xarita va mustaqil ish bajarish uchun xom ashyo tarqatiladi va ko’rsatmalar beradi. Mustaqil ishlarni bajarilishini maqsadli aylanish vaqtida o’quvchilar tomonida yo’l qo’yilgan xatolar ko’rsatiladi. Yakuniy yo’riqnoma (15 daq) Mashg’ulot tugagnidan so’ng ish joylarini talab darjasiga keltiradi. Tayyorlangan maxsulotni qabul qiladi.	Savollarda javob beradi; Mavzu rejasini yozib oladilar; Yozib oladilar Topshiriqlarni qabul qiladi va bajaradi. Bajarilgan ishlarni topshiradi. Savollarga javob beradilar;
3- bosqich . Yakuni y (20 daq.)	Yakunlash. O’quvchilarni Nazariy mashg’ulot bo’yicha baxolarini e’lon qiladi. Kelgusi kasbiy faoliyatlarida faniningda bajargan ishlarining ahamiyatiga va muhimligiga o’quvchilar e’tiborini qaratadi. Kelgusi mashg’ulaot mavzusi bilan tanishtirib, uyga vazifa beradi.	Baxolari bilan tanishadi; Topshiriqni yozib oladi:

28-Mavzu: Bir chumichli ekskavatorlar tasnifnomasi, tuzilishi va vazifasi

Ekskavatorlar uzi yurar er kazish mashinalari bulib, ular gruntni kazish va uni bir joydan ikkinchi joyga surish uchun xizmat kiladi. Ular ish jixozi ma’lum sigimga ega bulgan chumichdan iborat siklli ishlaydigan bir kovshli ekskavatorlarga va kup chumichli, kurakli va frezali (chumichsiz) ish jixoziga ega bulgan uzluksiz ishlaydigan ekskavatorlarga bulinadi. Bir chumichli ekskavatorlar ishni aloxida, kup marta takroorlanadigan sikllar bilan bajaradi, buning natijasida erni kazish va uni siljitish jarayoni aloxida va ketma-ket bajariladi. Ish jarayonida mashina vakti-vakti bilan navbatdagi grunt xajmini ishlash uchun joyidan jilib turadi. Uzluksiz ishlaydigan ekskavatorlar esa gruntni kazish va uni siljitish jarayonini bir vaktning uzida va uzluksiz bajaradi. Bunday ekskavatorlarning ish unumi bir chumichlilarnikiga nisbatan yukori, chunki ular grunt va ish jixozlarini jildirish uchun ish vaktining 2/3 kismini sarf kiladi.

Bir chumichli ekskavatorlar vazifasiga kura kurilishda er kazish va yuklash-tushirish ishlari uchun muljallangan universal kurilish ekskavatorlariga, kurilish materiallari, ruda va kumir kazib olish, ochik usulda foydali kazilmalarni kazib olish uchun muljallangan kon ekskavatoriga bulinadi. Uzluksiz ishlaydigan ekskavatorlar esa vazifasiga kura buylamasiga truboprovod va turli xil kommunikatsiyalar uchun xandaklar kaziydigan (xandak ekskavatorlari), kanallar va suv yullari kaziydigan (kanal kovlagichlar) xamda kon tekislash va meloratsiya ishlari uchun muljallangan kundalangiga kovlaydigan mashinalarga va radial kovlaydigan mashinalar- katta xajmdagi ochish va kon ishlari uchun muljallangan turlarga bulinadi. SHaxar, sanoat va gidroinshootlar kurilishida kuprok bir chumichli universal kurilish va xandak ekskavatorlari kullaniladi

Bu ekskavatorlarga sigimi 0,25 … 4 m³ bulgan bir chumichli turli xil almashtiriladigan ish jixozlariga ega bulgan universal ekskavatorlar kiradi. Ular I – IV kategoriyali gruntlarda er kazish ishlarini bajarish uchun xizmat kiladi.

Kurilish ekskavatorlarining asosiy kismlari: gusenitsali va pnevmogildirakli yurish kurilmasi, burilish platformasi xamda almashadigan ish uskunalaridan iborat. Burilish platformasi yurish kurilmasiga rolikli tayanch-burilish doirasi orqali tayanib turadi va unga nisbatan gorizontal tekislikda burilishi mumkin.
Bir chumichli qurilish ekskavatorlari quyidagi belgilariga ko’ra tasniflanadi: yurish qurilmasi turiga ko’ra – gusenitsali (normal va tayanch yuzasi kattalashtirilgan) va pnevmogildirakli; yuritma turiga ko’ra – bir motorli (gidravlik); tayanch-burilish qurilmasiga kura – tula buriladigan (ish jixozlarining planda burilish burchagi chegaralanmagan) va tula burilmaydigan (ish jixozlarining plandagi burilishi 180^O…270^O ga chegaralangan); ish jixozlari osmalarining turiga kura – kanat polistpastlarga osilgan egiluvchan osmali va gidrotsilindrlar yordamida bikir osilgan; ijrochi ish jixozlarining bajarilishiga kura sharnir-richagli va teleskopik.
Bulardan tashkari, ekskavatorlar ulchamlari, massasi, kuvvati va chumichining sigimiga kura uzaro fark kiladi.
Bir chumichli ekskavatorning asosiy parametrlari kuyidagilardir: chumichning sigimi, ish siklining davomiyligi, kazish va tuprokni tukish radiusi, kazish balandligi va chukurligi, tuprokni tukish balandligi, ekskavator enga oladigan yul kiyaligi, mashinaning konstruktiv va ekspluatatsion massasi, gruntga buladigan urtacha solishtirma bosim, yurish kurilmasining koleyasi va bazasi.
Yo’l qurilishdaga turli xil er kazish bilan boglik bulgan ishlarni turli sharoitlarda bajarish uchun bir chumichli kurilish ekskavatorlari chumich va boshka almashtiriladigan ish jixozlari bilan ta’minlanadi.
Agar ekskavatorlarga kamida uchta almashtiriladigan ish jixozi - tugri kurak (lopata), teskari kurak va draglayn urnatish mumkin bulsa, ularga boshka turdagi ish jixozlari urnatish xam mumkin va bunday ekskavatorlar universal ekskavatorlar deyiladi.
Ekskavatorlarning xar kanday ish jixozi bilan ishlash sikli kuyidagi operatsiyalardan iborat:
1) ish yuli - kutarish va bosish yoki tortish mexanizmi yordamida chumichni grunt bilan tuldirish, joyiga olib borish va tukish;
2) salt yuli - bush chumichni tukish joyidan yana kazish joyiga keltirish;
3) ekskavatorni yangi ish joyiga olib utish.
Ekskavator ish siklining kismlarini kuraning ishi misolida batafsilrok kurib chikamiz.
CHumichni tuldirish ekskavator ish unumini belgilovchi asosiy jarayondir. Kutarish paytida chumich bosim ostida gruntga kirib, gruntni katlamlab kirka boshlaydi (kirindi xosil kilib). Boglanishi kam, sochiluvchan va uta yumshok gruntlarda chumich gruntni kirkmasdan, balki porsiyalab va bulaklab oladi.
Tulgan chumichdagi tuprokning xajmi kikilgan kirindining kesimi va uzunligiga boglik. Bu uzunlikning vertikalga proeksiyasi - kazish balandligi N_k deyiladi. Ketma-ket kirishlar jarayonida chumich traektoriyasining shakli uzgarmasligi uchun kirindi kesimining gorizontal buyicha uzunligini kazish balandligi buylab taxminan bir xil deb kabul kilsa xam buladi. Kirindini kalinligi bosim yunalishida uzgaruvchan bulib, bosim vali balandligida eng katta (S_max) kiymatiga etadi.