O' qituvchi nutqi madaniyati” fanidan Toshkent-2015 1- mavzu: "O`qituvchi nutqi madaniyati" fanining mundarijasi, maqsadi va vazifalari reja
Fikand otashi ayyomi sayf dar olam
Download 426.11 Kb.
|
“O\' qituvchi nutqi madaniyati” fanidan-fayllar.org
Fikand otashi ayyomi sayf dar olam,
Chu barshchi oh zi anfosi oshishi shaydo Yozning olovini olamga tushirdi. Bu xuddi shaydo oshshch nafasidan chaqilgan chaqmoqday edi). Bu baytda "sayf" ikki ma’noli: 1)yoz va 2)qilich. Shu bois qilich va olov, qilich, olov va chakryuq shchyoslab olinib, chiroyli tasvir hosil qilingan. Ya’ni yozning otashi qilich dami — chakryushchay tushdi. Bu issiklik shiddati oshiq ohining shiddatini eslatadi. Tilshunoslikka oid ilmiy ishlarda ham bunday holat ko’zatiladi: Ot oborot (substantivnuy oborot) deb rus tilida ikki hodisa ko’rsatiladi: a) ajratilgan moslashmaydigan sifatlovchi, b) ajratilgan izoxlovchi. Ajratilgan moslashmaydigan sifatlovchi yakka so`z shakl bilan ham, birikma bilan ifodalanishi mumkin: Etu kashu, bez myasa i morkovi, kak mojno nazivat plovom?! O’zbek tilida sifatlovchining bunday turi yuq. Varvarizmlar badiiy nutqda yozuvchining mahorati bilan o’ziga xos estetik vazifani bajaradigan vositaga aylanadi. Badiiy asardagi personajlarning milliy mansubligi, harakteri, ichki dunyosi, madaniy-ma’rifiy saviyasi kabi bir qator jihatlarni ta’kidlab ifodalashda varvarizmlar alohida o’rin tutadi. Albatta, varvarizmlar, asosan, ayni shu personajlarning nutqida qo’llanadi. Ko’pincha varvarizm qahramonning u yoki bu millatga mansubligini ta’kidlash uchun xizmat qiladi. Masalan: Miryokub biroz dovdiranib xonimning yoniga o’tdi. Mumkinmi, xonim? Xonim ko’zi bilan yonidan joy ko’rsatdi: Pojalyusta... (Cho’lpon, "Kecha va kundo’z" romani). Ma’lumki, mustaqillikkacha bo’lgan davrda obed, tolko, rovno, prostoy, pryamo, tak kabi bir qator ruscha so`zlar keksayu yoshning jonli so`zlashuv tiliga kirib ketgan edi. Tabiiyki, bu so`zlar o’zbekcha talaffo’z bilan aytilgan. Ular varvarizmlar sifatida badiiy asar tilida usha davr ruhini biroz yumoristik fon bilan aks ettirishga yordam beradi. Quyidagi misollarda buni ko’rish mumkin: Sangcha chiqib ketar ekan, "Bilib kuyinglar, bolakaylarim, televizorni rovna soat o’nda o’chirib ketaman", dedi... Men unaqa mashxur odam emasman, po’ristoy polvonman, xolos... Tandirdan yangi o’zilgan, ushlagan kulni kuydiradigan moyli patirni shirchoyga turrab egan odam prama jannatga to’tadi (S.Ahmad, "Azroil o’tgan yullarda" hikoyasi). Ba’zan badiiy nutqdagi varvarizmlar qaxramonning ham milliy mansubligini, ham ichki dunyosini, xarakterini bir chimdim achchiq kulgi bilan ochishga xizmat qiladi. Quyidagi misolda tatarcha va ruscha varvarizmlar ana shunday estetik vazifani bajargan: Bugungi yig’inga qatnashayotgan tuman partiya komitetining ideologiya ishlari bo`yicha sekretari Fatxullin o’tirgan joyida gapga kushildi: O’xu, tolkoviy malay shul. Bundan otlichniy kommunist chiqa. Ul partiya uchun atisidan kechdi. Dinsiz ekanini dokazat etish uchun kolbasa yib ko’rsatdi. Buni o’z ko’zingiz bilan ko’rdingiz. Tolko patriot kommunistgina kolbasani shulay eyishi mumkin. Bravo, bravo!.. 139Partiya safiga fidoyi patriot kelib kushilayotganidan gorjus! (S.Ahmad, "Bukdlamun bilan uchrashuv" hikoyasi). O’tkir so`z ustasi Sayd Ahmad "Qorako’z majnun" nomli hikoyasida dinu imonidan, tilidan tongan, onaga muhabbatdan mosuvo bo’lgan , o’zga yurtni vatan tutgan, itdan-da tuban ug’il — Burixonning o’zi anglamagan fojiasini tasvirlar ekan, uni bor-yug’i ikki marta bir jumladan ruscha gapirtiradi. Ana shu ikki varvarizm bu xudo bexabar ug’ilning butun ichki qiyofasini namoyon etishga xizmat qilgan, salmolqi estetik qimmat bilan yukungan: Ug’li uning barridan chiqishga o’rinar, ammo kampirning qoq suyaq chayir kullari uni bushatmasdi. Download 426.11 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling