O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

Aylanma kapitali tarkibida xom-ashyo va asosiy materiallar muxim o’rin tutadi. Xom-ashyo va materiallar ishlab chiqarishning asosini tashkil etadi. Ular
maxsulot tannarxida 70-90% tashkil etadi. SHuning uchun ham harajatlarni kamaytirish imkoniyatini ana shu manba’lardan qidirish lozim.
Xom-ashyo – inson mehnati ta’siirda o’zgargan yoki qazib chiqarilgan har qanday mehnat buyumlaridir. Xom-ashyo asosiy xom-ashyo va yordamchi
materiallarga bo’linadi. Asosiy xom-ashyo tayyor mahsulotning asosini tashkil etadi.
G’rdamchi materiallar – asosiy materiallarni ularning hususiyatlarini yaxshilash uchun qo’shiladigan (bo’yoqlar, ishqorlar va shunga o’xshashlar) moddalar yoki mehnat jarayonlarini amalga oshirishga xizmat qiladigan mehnat buyumlari (yoritish uchun elektroenergiya); tehnika vositalarini ishlab turishini ta’minlovchi yoqilg’i, moylar va h.klardir.
Ishlab chiqarish omillari bo’lgan mehnat va kapitalning, xom-ashyo va materiallarning o’zaro bir-biriga ta’siri natijasida tayyor mahsulot yaratiladi. Sanoat

korhonalarning aylanma kapitali (yoki aylanma fondlari) tarkibi quydagi chizmadan qo’rinadi.
11-chizma
Aylanma kapitalning sanoat korxonalaridagi tarkibi
Aylanma kapitalning tuzilishi deb ularning ayrim elimentlari o’rtasidagi nisbatiga aytiladi (% hisobida). Masalan, O’zbekiston respublikasi sanoati aylanma kapitalining umumiy qiymatida ishlab chiqarish zahiralari 60% -dan ko’pdir. (SHundan 40% xomashyo va yarim fabrikatlarga to’g’ri keladi), tugallanmagan ishlab chiqarish yarim fabrikatlar kelasi davr xarajatlari bilan birga 30%-ga yaqin miqdorni tashkil etadi.
Aylanma kapital tarkibi va tuzilishi ko’pgina omillarga - ishlab chiqarish hususiyatlariga, shart-sharoitlariga, ishlab chiqarish texnologiyasiga, ishlab chiqarish
davrining uzunligiga, iste’mol qiladigan mehnat buyumlari miqdoriga, ularning sifatiga,
xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. SHuning uchun turli hil sanoat tarmoqlari va korhonalarida aylanma kapitalning qisimlari o’rtasidagi nisbati bir hil bo’lmaydi. Masalan, elektro stantsiyalarda barcha aylanma kapital miqdori (98%-dan ko’pi)
Aylanma ishlab chiqarish fondlar
Ishlab chiqarish zaxiralari
Boshqa aylanma fondlar
Tugallanmagan mahsulot
Xom ashyo, asosiy materiallar va yarim fabrikatlar
Yordamchi materiallar
Yoqilg’i
Idishlar va ular uchun materiallar
Asbob-anjomlar, inventorlar va boshqa kam qiymatli tez emiriladigan buyumlar
Tugallanmagan ishlab chiqarish
O’zi ishlab chiqargan yarim fabrikatlar
Qo’shimcha xo’jaliklarning tugallanmagan ishlab chiqarishi
Kelasi davr xarajatlari

Yangi mahsulot ishlab chiqarishni yaratish va o’zlashtirish xarajatlari

Tayyorlov ishlari

Ishchilarni ishga jalb qilish bo’yicha tashkili xarajatlar