Organik birikmalarning kislotali va asosli xususiyatlari. Fakultet: Pediatriya ishi 103-b guruh

Kislotalilik yoki asoslilik tushunchalari nisbiy tushunchalardir. Moddaning kislotali xossasi asos ishtirokida, asosli xossasi esa – kislota ishtirokida namoyon bo‘ladi. Masalan, gaz holdagi HСl kislota emas, lekin u asos ishtirokida (suv) kislotaga aylanadi. Demak, moddaning kislota yoki asos bo‘lishi uni o‘rab turuvchi moddalar xarakteriga bog‘liqdir.

Amfoter xossaga ega bo‘lgan suv kuchli asoslarga nisbatan (masalan, ammiaka) kislotali, kuchli kislotalar (masalan, sulfat kislota) ga nisbatan asosli xossa namoyon qiladi:
Umuman H-R ko‘rinishidagi har qanday organik modda, shu jumladan, uglevodorodlar ham kislotali xossaga ega bo‘lishi mumkin, bunda faqat protonni R-qoldiqqa nisbatan kuchliroq bog‘lovchi asos bo‘lsa bas.
Suvga o‘xshagan amfoter xossaga ega bo‘lgan moddalar o‘z protonini o‘zi biriktirib oluvchi akseptoga ham ega:
Bu jarayon avtoprotoliz deyiladi.

Moddaning yuqori kislotaliligi kerak bo‘lsa kislota kuchini farqlaydigan, kislota kuchini tenglashtirish darajasi kam bo‘lgan erituvchi olinadi. Maslan, vodorod xlorid asosli xossaga ega bo‘lgan moddani suvga nisbatan benzolda kuchliroq protonlaydi. Shunday qilib benzol suvga qaraganda kislota kuchini kam tenglashtiruvchi erituvchidir. Kislotalilikning yoki asoslilikning son qiymatlardagi farqqa qaramasdan birikmalarning suvsiz-erituvchilardagi kislotalik yoki asoslik bo‘icha joylash tartibi o‘zgarmaydi

kislotalilik quyidagi qatorda ortib boradi:

izopropil spirt < etilenglikol < glitserin < fenol <

Spirtlar, fenollar va karbon kislotalarining kislotali xususiyatlari Kislotalar kuchining xarakteristikasi siftadia ularning suvdagi dissotsialanish konstantasi (Ка) qo‘llaniladi, bunda suv deyarli o‘zgarmas miqdorda – 55 mol/l olinadi:

bu yerda, G0 – erkin entalpiyaning o‘zgarishi.
pКа ning qiymati qancha kichik bo‘lsa, kislotaning kuchi shunchalik katta bo‘ladi. Asoslarning protonlanishi uchun рКа ga o‘xshash рКв kattaligi qo‘llaniladi. рКв =14 – рКа, yoki рКа = 14 – рКв. Odatda asoslilik ham рКа qiymatlari orqali ifodalaniladi, ya’ni tegishli protonlangan asosning dissotsialanishi ko‘rsatiladi. rK potensiometriya va spektrofotometriya metodlari bilan aniqlanadi