O’zbekiston Jurnalistika va Ommaviy Kommunikatsiyalar Universiteti Raqamli Media va Internet Jurnalistika Kafedrasi

O’zbek milliy segmentini rivojlantirish uchun ko’rilayotgan chora va tadbirlar

O’zbekiston Respublikasi Oliy Senati internet tarmog‘ida yoshlar va voyaga yetmaganlar uchun milliy kontentni rivojlantirish, ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish madaniyatini oshirish va zararli ma’lumotlardan himoya qilish bo‘yicha Vazirlar Mahkamasiga so‘rov yuborgandi. Senator Farhod Boqiyev internet tarmog‘ida «milliy mentalitetga yot, fuqarolar ongi, ruhiyati, ma’naviy-ma’rifiy tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi» materiallar tarqalayotganini ma’lum qilingandi.
Senat Vazirlar Mahkamasiga Internet jahon axborot tarmog‘ida yoshlar va voyaga yetmaganlar uchun milliy kontentni rivojlantirish, ularning ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish va zararli axborotdan himoya qilish to‘g‘risida parlament so‘rovi yuboradi. Bu haqdagi qaror yuqori palataning juma kuni bo‘lib o‘tgan 23-yalpi majlisida qabul qilindi.
Axborot siyosati va davlat organlarida ochiqlikni ta’minlash qo‘mitasi raisining o‘rinbosari Farhod Boqiyev internet va ijtimoiy tarmoqlar axborot makonida inson dunyoqarashini o‘zgartira oladigan eng kuchli vositaga aylanganini ta’kidladi.

1-rasm. Farhod Boqiyev. Foto: Senat axborot xizmati.
«Chunki bir qarashda beozor tuyulgan ijtimoiy tarmoqlarlardagi maxsus muloqot dasturlari orqali kechadigan suhbatlar tafakkuri endi shakllanayotgan bolalarni oxir-oqibat jinoyatgacha yetaklab borayotgani hayotiy haqiqat», — dedi u.
Uning ta’kidlashicha, «Wikipedia» internet ensiklopediyasiga O‘zbekistonning mashhur sportchilari va sport tashkilotlari faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni joylashtirish ishlari Turizm va sport vazirligi tomonidan, o‘zbek adabiyoti va san’ati mumtoz namoyandalarining asarlaridan barchaning foydalanish imkoniyatini ta’minlash uchun veb-portal tashkil qilish vazifasi Madaniyat vazirligi tomonidan bu boradagi ishlar tizimli tashkil qilinmagan.
Bundan tashqari, bolalarni internetdagi turli axborot xurujlaridan himoyalashga qaratilgan elektron shaklda illyustratsiya qo‘llanmalari yaratish borasidagi ishlar sust olib borilmoqda. Masalan, «Wikipedia» platformasida O‘zbekiston haqida ma’lumotlar to‘liqmasligi yoki ma’lumotlar eskiligi, ommabop onlayn platformalarda mamlakat haqidagi sifatli kontentlar kamligi oqibatida «yoshlar Internet jahon axborot tarmog‘idagi turli ma’naviyatga zid kontentlarga qiziqishi toboro ortmoqda». «Oqibatda esa, mafkuraviy tahdidlar orqali aholining ma’lum bir qatlamlari, ayniqsa yoshlarning qarashlarini o‘zlariga ma’qul bo‘lgan yo‘nalishda o‘zgartirishga, axloqsizlik kabi buzg‘unchi g‘oyalarni singdirishga urinishlar bo‘lmoqda», — deya ta’kidlagandi Farhod Boqiyev.
Shuningdek, Senator O’sha paytda internet media olamida katta munozara va munosabatlatga sabab bo’lgan 8-sinf o‘quvchisi ko‘chada ketayotgan qariyani oyog‘i bilan ataylab tepib, voqea joyidan qochib ketganini haqidagi voqea misol qilib keltirilgandi.
«Biron bir sababsiz, shunchaki ijtimoiy tarmoq „yulduzi“ bo‘lish ilinjida qasddan yoshi ulug‘ insonga qilingan bunday xatti xarakatni xech narsa bilan oqlab bo‘lmaydi. Afsuski bunday holatlar juda ko‘p sodir bo‘lmoqda», — degandi u.

Bugun «Facebook»da 4,7 mln, «Instagram» da 3,7 mln, «Telegram»da 18 mln, «Odnoklassniki»da 16,7 mln o‘zbekistonlik foydalanuvchilar mavjud. Internet tarmog‘idagi «.UZ» domenida ro‘yxatdan o‘tgan domenlar soni hozirgi kunda 98 mingtadan oshgan.

2-rasm Grafika: Muqaddamxon Saidrasulova / «Gazeta.uz».
Senatorning so‘zlariga ko‘ra, internet orqali tarqatilayotgan g‘arazli ma’lumotlar, ma’naviyatga putur yetkazuvchi turli buzg‘unchi g‘oyalar aholi o‘rtasida xavotir uyg‘otadi.
Senatorning ta’kidlashicha, «.UZ domenidagi saytlarda foydalanuvchilar tomonidan «milliy mentalitetga yot bo‘lgan, fuqarolar ongi, ruhiyati, ma’naviy-ma’rifiy tarbiyasiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi, boshqa manbalarga havolalar joylashtirish holatlari kuzatilmoqda. Shu jumladan, yoshlar ham axloqsizlik, buzuqlik, pornografiya, shafqatsizlik, zo‘ravonlik, qimor o‘yinlari va tavakkalchilikka asoslangan o‘yinlarni targ‘ib qilishga xizmat qilishi mumkin».
2021 yilning dekabr holatiga ko‘ra milliy domen hududidagi 289 ta veb-saytda behayolik va ma’naviy buzuqlik targ‘ibotiga xizmat qilishi mumkin bo‘lgan holatlar aniqlangan bo‘lib, 2097 ta qonunbuzarlik holati qayd etilgan, deya ma’lum qildi Farhod Boqiyev. Senator televideniyeda namoyish etilayotgan serial va filmlardagi sahna ko‘rinishlari ham jamoatchilik tomonidan tanqid qilinayotganini ham qayd etdi.
Shuningdek, qimor (totalizator) va tavakkalchilikka asoslangan boshqa uyinlarni internet va ijtimoiy tarmoqlarda onlayn tarzda uynashni taklif etuvchi turli reklamalar joylashtirish, bundan tashqari, jangari, vahshiylikni targ‘ib qiluvchi materiallr ko‘paygani natijasida, yoshlar va voyaga yetmaganlarning ushbu o‘yinlarga qiziqishi ortidan, turli xuquqbuzarliklar kelib chiqayotganini ta’kidlandi. Respublikada 2021 yilda jinoyatlarning har beshinchisi yoshlar tomonidan sodir etilgan. Yoki bo‘lmasam, 2021 yilda 39 426 nafar fuqarolar (shundan 405 nafari voyaga yetmagan) ko‘cha va jamoat joylarida hayot va sog‘liq uchun xavfli bo‘lgan buyumlar olib yurganligi aniqlangan. Shundan, hech qanday maqsadsiz 30 444 tasi pichoq, 438 tasi kastet, 592 tasi bita, 7952 tasi boshqa xavfli buyumlar olib yurishgan.
Ijtimoiy tarmoqlarning o‘zbek segmentida «ma’naviy buzuqlikni targ‘ib qiluvchi 130 ga yaqin guruh, sahifa va kanallar mavjudligi aniqlangan bo‘lsa, ularda 2 646 ta material (foto, video, matnli va boshqalar) tarqatilgani senator tomonidan qayd etildi». 2021 yilning o‘tgan davri mobaynida «axloqsizlik, behayolikni targ‘ib qiluvchi 1650 ta veb-saytdan mamlakat hududida foydalanish belgilangan tartibda cheklangan bo‘lsa-da, biroq mamlakatimizda eng ommabop bo‘lgan „Telegram“ messenjerida o‘zbek auditoriyasiga qaratilgan, odob axloq talablariga mos kelmaydigan 35 ta faol kanalda 7 738 ta material tarqatilgan», — takidlagan edi senator ma’ruzasida. Uning so‘zlariga ko‘ra, internet resurslari va ijtimoiy tarmoqlarda ushbu holatlarni bartaraf etish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ko‘rilmagan.
Senat hisobotiga ko‘ra, madaniyat sohasida sodir bo‘layotgan voqealar tahlili shuni ko‘rsatadiki, badiiy filmlar, reklama (shu jumladan ko‘cha bannerlarida), musiqa va kliplarda «faqat pul, boylik va axloqsizlik targ‘ib qilinadi». Ayrim hollarda milliy ma’naviyatga mutlaqo zid bo‘lgan sahna ko‘rinishlari ko‘rsatiladi.
«O‘quvchi yoshlarning ongiga zarar yetkazishi mumkin bo‘lgan axloqsizlikni targ‘ib qiluvchi kontentlar, diniy adovatni qo‘zg‘atuvchi, tavakkalchilikka asoslangan onlayn o‘yinlar, totalizatorlar, oilaviy qadriyatlarni inkor etadigan hamda jamiyatda buzg‘unchilik g‘oyalarini targ‘ib etadigan veb-resurslarga qarshi kurashish birgalikdagi ustuvor vazifa hisoblanadi», — fikr bildirgan senator.
Senat raisi Tanzila Narbayevaning ishontirishicha, senatorlar «ma’lumotni cheklash g‘oyasidan uzoq». Uning fikricha, milliy kontentni rivojlantirish doirasida jamiyatni, ayniqsa, yoshlarni tezkor, xolis, sifatli va foydali ma’lumotlar bilan ta’minlash zarur.
Albatta, «kuchli o‘nlik»dan o‘rin olgan turkcha, forscha va vetnamcha ma’lumotlarning ko‘pligi kishini chindan ham hayratlantiradi. Masalan, jami ma’lumotlarning 0,1 foizdan ham kamrog‘ini tashkil etuvchi o‘zbek tilidagi kontentlar 51-o‘rinda ekan. Ya’ni, internetdagi har mingta maqolaning bittasi o‘zbekcha. Turklarning bu borada amalga oshirgan ishlaridan o‘rnak va andaza olsa arziydi.
Xo’sh, unda Internetda o‘zbek tilidagi ma’lumotlar qancha?
Xalqaro ochiq ensiklopediya — Wikipedia’da o‘zbekcha materiallar 100 mingdan oshgan. Wikipedia’dagi maqolalarning katta qismini «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi»dan shundoqqina ko‘chirib, «kopi-peyst» qilingan maqolalar tashkil etadi. Ularning katta qismi kitob varianti uchun tayyorlangan, batafsil bo‘lmagan, bir abzatsdan iborat yuzaki ma’lumotlar. Holbuki, ko‘pincha o‘sha maqolaning boshqa tildagi versiyalarida batafsil ma’lumotlar berilgan bo‘ladi. Sifatga emas, songa ishlangandek taassurot qoldiradi. Onlayn ensiklopediyada maqolalar soni 1 milliondan oshgan tillar soni 19 ta, bu yerda ham tabiiyki, ingliz (6,38 mln maqola) va rus tili (1,75 mln maqola) yetakchilik qilmoqda. O‘z-o‘zidan, bu ikki tilni mukammal bilgan inson yanada ko‘proq ma’lumotlarga ega bo‘lishi oydinlashadi.
Inson ijtimoiy tarmoqlari individual darajadagi boy o'zgaruvchanlik bilan tavsiflanadi. Ba'zilarning do'stlari kam, boshqalari esa ko'p. Ba'zi odamlar chambarchas bog'langan guruhlarga joylashtirilgan, bu erda hamma bir-birini taniydi, boshqalari esa do'stlar o'rtasida bir-biriga o'xshash bo'lmagan juda ko'p turli guruhlarga tegishli. Ushbu o'zgaruvchanlikni tushuntirish uchun olimlar o'z-o'zini tashkil qilish jarayonining endogen natijasi sifatida tarmoq xususiyatlarini empirik ravishda real taqsimlashni yaratadigan tarmoq shakllanishining oddiy modellarini qidirdilar.
Tarmoqni shakllantirishning eng mashhur modellari tarmoqdagi o'xshashlikni keltirib chiqaradigan yoki kuchaytiradigan ijtimoiy jarayonlarga duchor bo'lgan bir xil shaxslardan boshlanadi. Misol uchun, "masshtabsiz" fizika modelida bu o'sish jarayoni va, xususan, imtiyozli biriktirish darajasida kuch-qonun taqsimotining "o'zini o'zi tashkil etish" xususiyatini boshqaradi. Iqtisodiy "aloqalar modeli"da, bir hil ex ante endogen shaxslar, aktyorlar tarmoqdan bilvosita foyda olganlarida va ular (qisqa muddatli) iqtisodiy rag'batlantirishlar bilan boshqarilsa, yulduz tarmog'ini tashkil qiladi. Sotsiologiyada esa aktyorlarning “tarkibiy muvozanat” va “gomofiliya” ijtimoiy munosabatlardagi tranzitivlikni va hamfikr guruhlarning shakllanishini rag'batlantirishga moyil.
Ushbu modellardagi tizimli jarayonlar ba'zi tarmoq atributlarida empirik realistik o'zgarishlarni keltirib chiqarsa-da, individual xususiyatlarning ta'siri asosan e'tiborga olinmaydi. Individual heterojenlikni hisobga oladigan kanonik modellar uchun kengaytmalar mavjud, lekin bu modellar odatda asl modellarning "mustahkam" versiyalari sifatida taqdim etiladi, ularda asosiy e'tibor endogen jarayonga qaratilgan. Ushbu maqolada biz o'z o'rniga individual xususiyatlarga e'tibor qaratamiz va odamlarga ularning tarmoq atributlariga ta'sir ko'rsatadigan xususiyatlarga ega bo'lish imkoniyatini o'rganamiz. Va bizning eng ichki xususiyatlarimizni genlarimizda topish mumkin. Genlarning inson ijtimoiy tarmog'i tuzilmalarida rol o'ynashi haqidagi gipotezani sinab ko'rish uchun biz klassik egizak tadqiqot dizaynidan foydalanamiz. Ushbu dizayn xulq-atvor xususiyatining irsiyligini o'lchaydi, ularning 100% ajratuvchi genlarini taqsimlaydigan (bir jinsli) monozigotik (MZ) egizaklardagi belgilar o'xshashligi bilan bir jinsli dizigotik (DZ) egizaklardagi belgilar o'xshashligi atigi 50% bo'ladi. o'rtacha. Egizaklarni o'rganish loyihasining farazlariga ko'ra, agar genetik o'zgaruvchanlik belgining o'zgarishiga yordam bersa, MZ egizaklari DZ egizaklariga qaraganda sezilarli darajada o'xshash bo'lishi kerak. Ba'zi olimlar dizaynning taxminlariga e'tiroz bildirishsa-da ( SIga qarang), genlar shaxsiyatda, aqlda rol o'ynashini ko'rsatish uchun keng qo'llanilgan. ) va boshqa bir qancha xulq-atvor xususiyatlari Turkxaymer "xulq-atvor genetikasining birinchi qonuni" sifatida insonning barcha xulq-atvor xususiyatlari irsiy ekanligini taklif qiladi.
Inson ijtimoiy tarmog'ining asosiy qurilish bloklari tarmoqdagi har bir shaxsning egosentrik xususiyatlari: daraja (insonning aloqalari yoki ijtimoiy aloqalari soni) va tranzitivlik (insonning ikkita aloqasi bir-biriga bog'liq bo'lish ehtimoli, klaster koeffitsienti deb ham ataladi). Shaxslar (tarmoq tugunlari) o'rtasidagi daraja va tranzitivlikni taqsimlashni o'zgartirish orqali turli xil ijtimoiy tarmoqlar tuzilishi mumkin va bu ikki atribut tarmoqning boshqa xususiyatlariga ham kuchli ta'sir ko'rsatadi, masalan, markazlashtirilganlik (yo'llarning ulushi). berilgan tugun orqali o'tadigan tarmoq). Masalan, yuqori daraja katta markazlashuv bilan ijobiy bog'liqdir.
Ushbu tugun darajasidagi o'lchovlardagi o'zgarishlar genetik o'zgaruvchanlikka bog'liq bo'lishi mumkinligini o'lchash uchun biz Milliy bo'ylama tadqiqotida 142 ta alohida maktab do'stlik tarmog'idagi 90,115 o'smir namunasidan 1110 ta egizakni tahlil qilish uchun qo'shimcha genetik modeldan foydalandik ( SI ga qarang). O'smir salomatligi ("Salomatlikni qo'shish" tadqiqoti; SIga qarangtavsif uchun). Natijalar shuni ko'rsatadiki, irsiy omillar 46% (95% ishonch oralig'i (CI) 23%, 69%) darajadagi o'zgarishlarni (odam necha marta do'st deb atashadi), ammo irsiyatdan tashqarida ekanligini ko'rsatadi. (odamning qancha do'stlari borligi) ahamiyatli emas (Bundan tashqari, tugunlarning o'tish qobiliyati sezilarli darajada meros bo'lib, 47% genlardagi farqlar bilan izohlanadi. Shuningdek, biz genetik o'zgaruvchanlik tarmoqning boshqa xususiyatlarining o'zgarishiga hissa qo'shishini topamiz; masalan, o'zaro markazlashuv sezilarli darajada irsiydir.
Bu natijalar genlarning inson ijtimoiy tarmoqlariga hech qanday ta'siri yo'qligi haqidagi farazni rad etishga imkon beradi. Biroq, ular bizning e'tiborimizni qanday atributlarning merosxo'rligiga qaratadi. Misol uchun, ta'kidlash joizki, o'quv darajasi sezilarli darajada meros bo'lib qoladi, ammo yuqori darajali emas. Tadqiqotga loyiq bo'lgan genlardan inson tarmog'i tuzilishiga ko'plab potentsial qiziqarli sabab yo'llari mavjud. Misol uchun, yaqinda 5-HT2A serotonin retseptorlari genining promotor mintaqasidagi -G1438A polimorfizmi mashhurlikning o'zgarishi bilan bog'liqligi ko'rsatilgan. Biroq, bu erda biz inson ijtimoiy tarmoqlari modellari uchun o'ziga xos genetik determinantdan qat'i nazar, bunday o'zgaruvchanlikning muhim oqibatlariga e'tibor qaratamiz.
Ichki tugun xususiyatlarini o'z ichiga olmagan tarmoq modellari tarmoq atributlarida irsiylikni yarata olmaydi. Sababi shundaki, o'zining individual xususiyatlariga ega bo'lmagan tugunlar tarmoq tuzilishiga ta'sir qilmasdan almashtirilishi mumkin. Xuddi shunday, genlar ham odamlarga individuallik beradi; genetik o'zgaruvchanliksiz, inson xususiyatlari, ta'rifiga ko'ra, irsiy bo'lishi mumkin emas. Shunday qilib, insonning ijtimoiy tarmoqlari modelida irsiylikni yaratish uchun tugunlar haqiqatda o'zgaruvchanlikni ko'rsatadigan xususiyatlarga ega bo'lishi kerak va bu xususiyatlar tugunlar tarmog'i o'lchovlari bilan bog'liq bo'lishi kerak.
Taxminimcha, har birida 10-15 nafardan mutaxassis bo‘lgan 9-10 ta guruh faoliyat yuritishi kerak. Guruhlar mavzu va fanlarni bo‘lib olishadi. U yerda mualliflar, fotograflar, infografika dizaynerlari, xarita yaratuvchilar ham ishlashi kerak. Taklif etilayotgan onlayn ensiklopediyadagi to‘liq ma’lumotlar biryo‘la Wikipedia’ga ham joylansa bo‘laveradi. Masalan, Wikipedia’da mavzular va fanlar bo‘lib qo‘yilgan:

1. 
   Fan va tabiatshunoslik
   
2. 
   Tarix va davr
   
3. 
   Madaniyat va san’at
   
4. 
   Falsafa va din
   
5. 
   Texnika va texnologiya
   
6. 
   Inson va jamiyat
   
7. 
   O‘yinlar va sport
   
8. 
   Geografiya.
   

Bu umumiy mavzularning bo‘limlari juda ko‘p. Ayni paytda Wikipedia’ning o‘zbekcha sahifalarini ko‘ngilli tarjimonlar ham to‘ldirishda ishtirok etishmoqda. Albatta, ko‘ngilli volontyorlar xizmatidan foydalanish, ularni ham qandaydir yo‘l bilan rag‘batlantirib borish kerak. Durdona asarlar ham internetga joylanishi kerak.

Ijtimoiy media ta'siri - bu shaxsning ijtimoiy onlayn hamjamiyatdagi boshqa odamlarning fikrlashiga ta'sir qilish qobiliyatini tavsiflovchi marketing atamasi. Biror kishining ta'siri qanchalik ko'p bo'lsa, g'oyani ilgari surish yoki mahsulotni sotmoqchi bo'lgan kompaniyalar yoki boshqa shaxslarni jalb qiladi. Kompaniyalar brend xabardorligini oshirish, inventarlarni sotish va mijozlarning faolligini oshirish uchun ijtimoiy media ta'siridan foydalanishlari mumkin . Buni kompaniyaning ijtimoiy media ta'sirini oshirishga qaratilgan marketing strategiyasini amalga oshirish yoki makonda o'rnatilgan, ishonchli ta'sir o'tkazuvchilarni yollash orqali amalga oshirish mumkin. Eng asosiy darajada, ta'sirni LinkedIn ulanishlari, Twitter obunachilari yoki Facebook do'stlari kabi shaxsning ijtimoiy tarmoqlari hajmini o'rganish orqali baholash mumkin . Biroq, insonning ijtimoiy aloqalarni qanday amalga oshirishini, bu aloqalar kimligini va ular o'rtasidagi ishonch darajasini aniqlash uchun yanada chuqurroq tahlil qilish talab etiladi.

Ba'zi ekspertlar ijtimoiy ta'sirni o'lchash vositalaridan foydalanishni qo'llab-quvvatlamoqda - endi ko'proq ijtimoiy media tahlil vositalari sifatida tanilgan. Bularga Sprout Social va Hootsuite kiradi.
Klout mashhur ijtimoiy ta'sirni o'lchash vositasi bo'lib, mashhur ijtimoiy tarmoq saytlaridagi shaxsning onlayn faolligi asosida 1 dan 100 gacha raqamli ball berish uchun foydalanilgan . Ba'zi soha mutaxassislari Klout tomonidan taqdim etilgan ko'rsatkichlarning haqiqiyligi haqida xavotirda bo'lishdi, biroq u onlayn faoliyatning barcha turlarini o'lchamaganligini ta'kidladi. Misol uchun, ishonchli muallifning blog posti kichik, ammo yuqori maqsadli auditoriyani qamrab olishi va minglab odamlarni qamrab oladigan oddiy tvitdan ko'ra ta'sirchanroq bo'lishi mumkin.
Ijtimoiy media ta'sir etuvchisi - bu keng auditoriyaga kirish imkoniga ega bo'lgan ma'lum bir sanoat yoki kontent turida ishonchlilikka ega foydalanuvchi. Ta'sir etuvchining etarlicha ko'p izdoshlari va suhbatni boshlashi va harakat yoki xatti-harakatni o'zgartirishi uchun kuchga ega bo'lishi kerak. Kompaniyalar o'zlarining ijtimoiy ta'sir doirasini kengaytirish, o'zaro aloqador bo'lish va mahsulot yoki xizmatlarga homiylik qilish uchun ijtimoiy media ta'sirchanlarini yollashlari mumkin.
Ijtimoiy media ta'sir qiluvchilarning turlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Mashhur ta'sir o'tkazuvchilar. Bular eng taniqli ta'sir o'tkazuvchilardir, chunki ular o'zlarining mashhurlik maqomlaridan o'z izdoshlarini olishgan. Ba'zi mashhur shaxslar o'ziga xos demografik va maqsadli auditoriyani jalb qilganligi sababli, ushbu iste'molchilarga erishmoqchi bo'lgan kompaniyalar o'z mahsulotlarini o'z muxlislariga targ'ib qilish yoki tasdiqlash uchun mashhur ta'sir o'tkazuvchini yollashlari mumkin.
  
• 
  Iste'molchilarga ta'sir o'tkazuvchilar. Bular o'zlarining shaxsiyati va o'zaro bog'liqligi tufayli izdoshlarga ega bo'lgan oddiy odamlardir. Ular odatda o'zlarining ijtimoiy tarmoqlarida matn joylashtirish, blog yuritish , videolarni joylashtirish yoki fotosuratlar almashish orqali faol. Tomoshabinlar ularni "haqiqiy" yoki "o'zaro aloqador" deb bilishlari sababli, ular o'z maslahatlarini jiddiy qabul qiladilar, masalan, xizmatga kafolat berganlarida.
  
• 
  Mikro ta'sir qiluvchilar. Mutaxassis ta'sir o'tkazuvchilar sifatida ham tanilgan bular ma'lum bir sohadagi bilimlari tufayli keyingi va dolzarb obro'ga ega bo'lgan kundalik odamlardir. Ular mahsulotni tavsiya qilganda yoki maqtashganda, ularning tinglovchilari ularning fikriga ishonishadi.
  
• 
  Kontent yaratuvchilari. Ular orasida professional bloggerlar, vloggerlar va fotograflar bor. Ularning roli o'quvchilarni muntazam ravishda kuzatib borishdan manfaatdor bo'lgan yangi tarkibni ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. Kompaniyaning marketing strategiyasining bir qismi kontent yaratuvchisiga mahsulotni ko'rib chiqish va izdoshlariga ijobiy gapirish umidida yuborish bo'lishi mumkin. Yana bir variant - ularning platformasi uchun homiylik ostidagi xabarlarni yozish.
  

Ta'sir qiluvchini tanlashdan oldin, kompaniyalar bir nechta fazilatlarni hisobga olishlari kerak:

• 
  ta'sir qiluvchining shaxsiy xabari kompaniya bilan qanday mos kelishi;
  
• 
  ta'sir qiluvchining shaxsiy xabari bir xil maqsadli auditoriyaga qanchalik mos kelishi;
  
• 
  ta'sir etuvchining tomoshabinlar bilan qanchalik qiziquvchanligi;
  
• 
  ta'sir etuvchining auditoriya tomonidan qanchalik ishonchli deb hisoblanishi; va
  
• 
  Ta'sir etuvchining ta'sir doirasi yoki izdoshlari soni qanchalik katta, bu investitsiya daromadini bashorat qilishga yordam beradi .
  

So‘ngi so‘z o‘rnida aytishim kerakki, ushbu maqolada men boshqa muhim jihatlarni nazardan qochirgan bo‘lishim mumkin. Bu borada jo‘yali takliflari bilan chiqish qilmoqchi bo‘lganlar bo‘lsa, o‘z fikr-mulohazalarini tahririyatimiz minbari orqali so‘zlashga imkoniyat beramiz, albatta.
O’tgan yilning 27 dekabr kuni O‘zbekiston yoshlar ittifoqi Markaziy Kengashi «Yoshlar press-klubi»da «Milliy internet tanlovi» g‘oliblarini taqdirlash marosimi bo‘lib o‘tdi. Tashkilotchilar tarqatgan ma'lumotga ko‘ra, tanlovga jami 405 anketa kelib tushgan. Shunday qilib, tanlovning 11 nominatsiyasi bo‘yicha 11 g‘olib aniqlandi.
1. Madaniyat va san'at sohasidagi eng yaxshi sayt - www.boqiybuxoro.uz (Rustam Ramazonov)
2. Turizm sohasini rivojlantirishga qaratilgan eng yaxshi sayt - www.GoTrip.uz (Sardor Sharapov)
3. Eng yaxshi yangiliklar sayti - www.kun.uz (Ma'rufjon Asqarov)
4. Davlat boshqaruvi sohasidagi eng yaxshi sayt - www.mahallakengashi.uz (Javlon Mannopov)
5. Tibbiyot sohasidagi eng yaxshi sayt - www.askdoctor.uz (Islombek Ibroximov)
6. Elektron kitoblar uchun yaratilgan eng yaxshi sayt - www.e-hilolnashr.uz (Bunyod Po‘latov)
7. Zamonaviy fan va ta'lim sohasidagi eng yaxshi sayt - www.mylab.uz (Shodlik Babajonov)
8. Elektron tijorat sohasidagi eng yaxshi sayt - www.kitoblardunyosi.uz (Ibrohim Malikov)
9. Ko‘p tilda yaratilgan eng yaxshi sayt - www.ilmiy-lugat.uz (Anvar Usmanov)
10. Eng yaxshi blog - www.qaraqalpaqstan.blogspot.com (Baurjan Botabayev)
11. Eng foydali mobil ilova - Ruscha-O‘zbekcha lug‘at (Shavkatilla Xamidjonov)
Ma'lumot uchun, «Milliy internet tanlovi» globallashuv sharoitida yoshlarni axborot xurujlaridan himoyalash, zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish ko‘nikmalarini oshirish hamda yurtimizdagi islohotlarni internet tarmog‘ida keng yoritishda yoshlar ishtirokini ta'minlashga qaratilgan yirik media loyiha hisoblanadi. Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi va boshqa manfaatdor davlat organlari bilan hamkorlikda hukumat qarori bilan tasdiqlanadigan 37 banddan iborat “Internet jahon axborot tarmog‘ida milliy kontentni yanada rivojlantirish bo‘yicha kompleks dastur”ni ishlab chiqdi. Bu haqda agentlik matbuot xizmati xabar berdi. Dastur Vazirlar Mahkamasining “Internet jahon axborot tarmog‘ida milliy kontentni rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi 888-sonli qarori bilan qabul qilinib tasdiqlandi.
Dasturga muvofiq, milliy veb-resurslar sonining o‘sishiga erishish, Wikipedia internet ensiklopediyasida O‘zbekiston to‘g‘risida xorijiy tillardagi ma’lumotlar hajmini oshirish, mobil messenjerlarda milliy axborot-kutubxona kanallarini rivojlantirish, o‘zbek adabiyoti va san’ati mumtoz namoyondalarining asarlaridan iborat veb-portal tashkil qilish kabi bir qancha yangi loyihalar amalga oshiriladi.
Bundan tashqari, arxivlarda jismoniy va yuridik shaxslarga interaktiv xizmatlar ko‘rsatishni kengaytirish, mamlakat tarixiy-madaniy merosi obyektlarining 3D-formatdagi kolleksiyalarini yaratish, davlat organlari va boshqa tashkilotlar veb-saytlari mazmunini boyitish, o‘z faoliyati haqida aholini muntazam xabardor qilib borish vazifasi topshirilgan.
Ijtimoiy media aloqa va o'yin-kulgi shakli sifatida o'sishda davom etmoqda, ya'ni ijtimoiy platformalar a'zolar soni ortishi bilan kuchayib boradi. Shu sababli, ijtimoiy media jamiyatga quyidagi yo'llar bilan ta'sir qiladi:

• 
  Ijtimoiy, axloqiy, ekologik va siyosiy qarashlar yoki muammolar atrofida ko'rinishni yaratish.
  
• 
  O'quv materialini tez va samarali tarqatish.
  
• 
  Kompaniyalarga yangi marketing imkoniyatlarini taqdim etish.
  
• 
  Kompaniyalar yangi xodimlarni topish, yollash va yollash uchun foydalanishi mumkin bo'lgan yangi kanallarni yaratish.
  
• 
  Guruhlar va shaxslarning ijtimoiy aloqalari sonini ko'paytirish.
  
• 
  Ijtimoiy media tarmoqlari va konsalting bilan bog'liq yangi ish o'rinlarini yaratish.
  
• 
  Guruh muhokamasi va fikr almashish uchun platformaga ruxsat berish.
  

2.