O‘zbekiston milliy universiteti m. ShAripov d. Fayzixo‘jayeva mantiq tarixi va nazariyasi falsafa yo‘nalishi talabalari uchun Darslik Toshkent

Argumentlashga kognitiv yondashuv – inson kognitiv sistemasi-ning modelini muayyan darajada ishlab chiqishga qaratilgan yondashuv. Argumentlashga kognitiv yondashuvning dastlabki sharti inson kognitiv sistemasining modelini muayyan darajada ishlab chiqishdan iboratdir. Kognitiv yondashuvda argument retsipiyent dunyosining modeli – nusxasini o‘zgartiradi, uning qaror chiqarish jarayoniga ta’sir qiladi.

Kognitiv sistemada “dunyo modellari” ni konstruksiya qilish va o‘zgartirish vositalari o‘rganiladi. Kognitiv yondashuv doirasida “argumentlash nazariyasi” tushunchasi ikki ma’noda qo‘llanishi mumkin: 1. Deskriptiv argumentlash; 2. Normativ argumentlash.

Deskriptiv argumentlash nazariyasi turli mantiqiy vosita va usullardan real o‘tayotgan argumentlash jarayonlarini tasvirlash uchun foydalaniladi. Deskriptiv argumentlash nazariyasining asosini argumentli dialoglarni tasvirlovchi tabiiy tildagi matnlarni o‘rganish tashkil etadi.

Normativ argumentlash nazariyasi vaziyatga mos ravishda ishontirishning eng samarali vositalarini aniqlab beradi. Vaziyat deganda, muloqotdagi tashqi holat, sharoit emas, balki kognitiv sistemaning o‘ziga xosligi va retsipiyentning ong holati nazarda tutiladi. Kognitiv yondashuv, birinchi navbatda, argumentlashning deskriptiv nazariyasini yaratishni taqozo qiladi, u esa, o‘z navbatida, normativ nazariya’ni ishlab chiqish uchun asos hisoblanadi.