O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi toshkеnt davlat iqtisodiyot univеrsitеti q. X. Аbdurаhmоnоv

2.1-chizma. Ishchi kuchi tizilmasi (XMT uslubi bo’yicha) 
- ishga (daromad keltiradigan mashg’ulotga) ega bo’lmagan; 
- ish izlayotgan va ish bilan bandlikka ko’maklashish Markazi xizmatida ro’yxatga 
olingan; 
- ishga tushishga tayyor bo’lgan shaxslar kiritiladi. 
Ish bilan band aholi – ijtimoiy ishlab chiqarishda faoliyat yuritayotgan mehnat 
resurslarining faol qismidir. XMT uslubiyati bo’yicha unga quyidagilar kiritiladi: 
1) yollanib ishlayotganlar, shu jumladan, xorijda; 
2) tadbirkorlar; 
3) mehnat daromadiga ega va talabalar; 
4) qisman ish bilan band talabalar va uy bekalari; 
5) erkin kasb egalari bo’lgan shaxslar; 
6) harbiy xizmatchilar; 
7) oilaning yordam beruvchi a’zolari (bolalarni tarbiyalash, nogironlar va keksa 
yoshdagi fuqarolarga qarash bilan band bo’lganlar). 
Shu vaqtda
nofaol aholi 
MA’LUM YOSHDAN KATTA AHOLI 
(Mehnatga layoqatli aholi) 
Shu vaqtga faol aholi (ishchi kuchi) 
Ish bilan band bo’lgan 
Ishsizlar 
Yollanma 
mehnat bilan 
O’z korxo-
nalarida 
Standart ta’rif 
Ma’lum yoshdan yosh aholi 
Kuchsizlashtirilgan 
qoida 
Sababi: 
a) maktabda o’qish; 
b) uy ishlari bilan 
band bo’lish; 
v) pensiyada bo’lish; 
g) boshqa sabablar 
Pul yoki natura 
shaklida 
to’lanadigan ish 
haqiga ishlaydi 
Pul yoki natura 
shaklida foyda 
yoki oilaviy 
daromad uchun 
ishlaydi 
“Ishsiz”, 
“ishlashni 
xohlaydi- 
ganlar”, “ish 
izlayotganlar 
(yollanma 
xodimlar va 
korxonalar 
egalari)” 
“Ishsiz”, “hozir 
ishlashni 
xohlaydiganlar” 
(yollanma xodimlar, 
korxonalar egalari), 
ammo “ishga ega 
bo’lganlar” emas 
Ishga ega, ammo 
ishlamaydi 
(rasman ishda 
hisoblanishadi) 
Korxonasi bor, 
ammo ishlash-
maydi 

---

53 
Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) tomonidan ish bilan bandlik tushunchasiga 
berilgan ta’rifiga ko’ra, iqtisodiy faol aholini aniqlash uchun belgilangan, muayyan qisqa 
davr mobaynida (bir hafta yoki bir kun) quyidagi toifalarga kiritilgan katta yoshdagi 
barcha shaxslar ish bilan band bo’lgan aholi qatoriga qo’shiladi: 
- yollash bo’yicha ish bilan band bo’lganlar: 1) «ishlayotgan shaxslar», bular hisobot 
davri mobaynida pul yoki natura shaklidagi ish haqi yoki maosh uchun ma’lum ishni 
bajarayotgan; 2) «ish joyiga ega bo’lgan, ammo ishlamayotganlar» –hozirgi ish joyida 
ishlagan, garchi rasman ish joyini saqlab tursa-da, hisobot davrida vaqtincha 
ishlamayotgan shaxslar; 
- o’z korxonasida ish bilan band bo’lganlar: 1) «ishlayotgan» shaxslar, bular hisobot 
davri mobaynida pul yoki natura shaklida foyda yoki oilaviy daromad olish maqsadida 
ma’lum ishni bajarishayotgan; 2) «korxonasi bor, ammo ishlamayotganlar» - firma, ferma 
yoki xizmat ko’rsatish korxonasiga ega bo’lgan, hisobot davri mobaynida u yoki bu 
sababli vaqtincha ishlamayotgan shaxslar. 
Xalqaro standartlarda «ma’lum ish» tushunchasiga kamida bir soat mobaynida 
bajariladigan ish deb aniqlik kiritiladi. 
Ishni yollanma va xususiy korxonadagi ish bo’yicha farqlash bilan aholining ish 
bilan bandligi – bu faqat maosh olish uchun ishlash emas, balki foyda yoki oilaviy 
daromad olish uchun, bunga yuqorida aytib o’tilganidek, o’z iste’moli uchun ishlab 
chiqarish ham ekanligini ta’kidlash lozim. Bunday yondashuv aholi ish bilan bandligining 
har ikki turini belgilashda tegishli atamalarni qo’llash imkonini beradi. Aytib o’tamiz, bu 
farqlash ish bilan band aholining maqomini baholash imkonini bermaydi.