O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi
Download 4.51 Kb. Pdf ko'rish
|
|
y=(0,8…0,9) daryo
qabul qilinadi. Yo’lakdagi suvning sarfini suv oladigan kanal sarfi bilan yuvish sarfining yig’indisiga teng qilib olinadi: Q 2,0) (1,5 Q олин й . Yo’lakning yuvish galereyasining yuqorisidagi suvning chuqurligi qo’yidagi formuladan topiladi: й й й B h / Q (16.2) 291 Suvning yo’lakdagi qolgan h Н qismini cho’kindilar to’ldiradi (NDS da yo’lakdagi yuvish zatvorlari oldidagi suv chuqurligi). Suv qabul qilinganda suvning tezligi yoki yo’lakdagi suv tezligi teng qilib, yoki undan biroz kichik (1,5…2,0 m/s) qilib olinadi. Daryoning sel keladigan uchastkalarida bu sxemadagi suv olish inshootlarini qurish tavsiya etilmaydi. Daryoda suv kam bo’lgan vaqtlarda barcha sug’orish va energetika ehtiyojlari uchun olinadigan vaqtlarda cho’kindilarni yuvish uchun daryo oqimining 2…3% suv sarfi sarf qilinadi. Yo’lak-tindirgich orqali suv olish (16.3-rasm, a). Yo’lak tindirgichga kirish oldida yuvish galereyasi 2 joylashtiriladi, bu galereyalar cho’kindilarni tutib qolib, ularni pastki befga o’tkazib yuboradi. Galereyada suv vintsimon harakat qiladi. 16.3-rasm. Yo’lak orqali frontal suv olish: a-yo’lak- tindirgich orqali suv olish; b-egri chiziqli suv orqali suv olish; 1-to’g’on; 2- tubdagi bosh nov yoki galereya; 3- ajratuvchi devorlar; 4-yo’lak-tindirgich kamerasi; 5-kanal; 6-bosh inshoot; 7-cho’kindilarni ushlovchi va chiqarib yuboruvchi tubdagi galereyalar; 8-yuvuvchi tirqish; 9-tubdagi galereyalar zatvorlari; 10- kirish ostonasi; 11-frontal egri chiziqli kanal; 12-burilishli passaygan qism; 13-burilish oxiridagi chiqiq; 14-yassi zatvor; 15-ostonali suv qabul qilgich; 16- tashlash tirqishilari; 17-tashlash galereyasi. Yo’lak uch kameraga bo’linadi, har qaysi kameraning o’rtasida va oxirida mustaqil ishlaydigan galereyalar o’rnatiladi. Bunday konstruksiya tindirgichning har-xil kameralarini goh kanalga suv berishni goh navbatma-navbat ularni yuvish uchun imkon beradi. Uchunchi kamerada yuvish va toshqin suvlari bir qismini o’tkazish uchun yuvish tirqishi ko’zada tutiladi. Egri chiziqli yo’lak orqali frontal suv olish (16.3-rasm, b). Bu usulda suv olishda cho’kindilarga qarshi kurash ko’ndalang tsirkulyatsiya burulish etak qismida pog’ona (ustup) yordamida hosil bo’ladigan uyurmali gorizontal valetsdan foydalanishga asoslanan. Suv oluvchi gidrouzel past bosimli to’g’on 1, maxsus konstruksiyali frontal egri chiziqli yo’lak 11, kirish ostonasi 10, suv qabul qilgich 15 va kanal oxiridagi yuvuvchi qurilmalar 16 dan tashkil topgan. Uning kamchiliklariga cho’kindilarni yuvish tirqishi chegarasidan o’tib ketishi, suv olish koeffitsienti kamligi, gidrouzel inshootlarini joylashtirish va konstruksiyalarining murakkabligi, ekspluatatsiya sharoitlarining nisbatan qiyinligi iradi. 292 17-mavzu. Koyamas asoslarda kuriladigan beton-suv tashlagich tugon konstruksiyasi. O`quv vaqti: 80 minut Talaba sоni: O`quv mashg’ulоtining tuzilishi Ma’ruza rеjasi 1. Suv tashlovchi to’g’onning asosiy turlari va sxemalari. 2. Suv tashlovchi to’g’onlarning konstruksiyalari O`quv mashg’ulоtining maqsadi: Talabalarda Gidrotexnik inshootlari fani bo`yicha tushuncha hоsil qilish. Pеdagоgik vazifalar: Yangi mavzu bilan tanishtirish, mavzuga оid ilmiy atamalarni оchib bеrish, asоsiy masalalar bo`yicha tushunchalarni shakllantirish. Talabalarni Gidrotexnik inshootlari fani va uning sоhalari haqidagi asоsiy nazariy tushunchalar bilan tanishtirish, ko`nikma va malakalar haqida tasavvur shakllantirish, asоsiy ma’lumоtlarni kоnspеktlashtirish. Ta’lim usullari: Aqliy хujum, “BBB” O`quv faоliyatini tashkil qilish shakli. Оmmaviy Ta’lim vоsitalari Ma’ruza matni, kоmpyutеr, ekran, prоеktоr, PowerPoint dasturi.. Qayta alоqa usullari va vоsitalari Savоl javоb O`quv mashg’ulоtining tехnоlоgik хaritasi. Ishlash bоsqichlari, vaqti Faоliyat mazmuni O`qituvchining Talabaning 1 bоsqich 1.1 O`quv хujjatlarini to`ldirish va talabalar davоmatini tеkshirish (5 min). 1.2 O`quv mashg’ulоtiga kirish (5 min) 1.2 Gidrotexnik inshootlari fani haqida talabalarning mulоhazalari so`raladi. Fan to`g’risida ma’lumоtlar bеriladi ma’ruza rеjasi yozdiriladi. So`ng ma’ruza bоshlanadi. Tinglashadi. Gidrotexnik inshootlari fani, o`rganish sоhalari bo`yicha o`z fikrlarini aytadilar. Aniqlashtiradilar, savоllar bеradilar. 2 bоsqich. Asоsiy 60 min 1. Gidrotexnik inshootlari fani va uning sоhalari. Mamlakatimizdagi tutgan o`rni va ahamiyati aytib o`tiladi. 2. Gidrotexnik inshootlari fanining qishlоq хo`jaligida tutgan o`rni va uning rivоjlanishi haqida aytib o`tiladi. 3. Gidrotexnik inshootlari faning tadqiqоt bоsqichlari va usullari aytiladi. Kоnspеkt yozishadi, tinglashadi, Gidrotexnik inshootlari fani va uning sоhalarini yozib оladilar. Gidrotexnik inshootlari fanining o`ziga хоs hajmiy –rеjaviy еchimlari haqida yozib оlishadi. Gidrotexnik inshootlari fani ning ahamiyati va qishlоq хo`jali gida tutgan o`rni haqida yozib оladilar. Mavzu bo`yicha savоllar bеradilar. 3 bоsqich Yakuniy natijalar 10 min 3.1. Mavzu bo`yicha хulоsa qilish va o`quv mashg’ulоtning maqsadiga erishish darajasi taхlil qilinadi. 3.2. Mavzu yuzasidan o`quv vazifasi bеriladi. O`rganilgan mavzu bo`yicha оlgan ma’lumоtlarni umumlash tiradilar va savоllar paydо bo`lgan bo`lsa savоllar bеradilar. Adabiyotlar: 1. Bakiev M.R., Majidov J., Nosirov B., Xo’jaqulov R., Raxmatov M. Gidrotexnika inshootlari. 1-jild. Toshkent, “Yangi asr avlodi”, 2008. 293 2. Bakiev M.R., Majidov J., Nosirov B., Xo’jaqulov R., Raxmatov M. Gidrotexnika inshootlari. 2-jild. Toshkent, IKTISOD-MOLIYA, 2009. 3. Rоzanоv N.P., Bоchkaryov Ya.V., Lapshеnkоv V.S., Juravlyov G.I., Kaganоv G.M., Rumyantsеv I.S. «Gidrоtехnichеskiе sооrujеniya», pоd rеd. N.P. Rоzanоva - M.Agrоprоmizdat, 1985. 4. Хusanхujaеv Z.Х. “Gidrоtехnika inshооtlari”. O`qituvchi-nashiryoti, T.1968 5. Хusanхujaеv Z.Х. “Suv оmbоridagi gidrоtехnika inshооtlari”. O`qituvchi, Tоshkеnt. 1986. 6. Bakiеv M.R., Yangiеv A.A., Kоdirоv О, “Gidrоtехnika inshооtlari”. Fan. Tоshkеnt. 2002. 7. Vоlkоv I.M., Kоnоnеnkо P.F., Fеdichkin I.K. “Gidrоtехnichеskiе sооrujеniya” M: Kоlоs, 1968 8. Bakiеv M.R., M-G.A.Kоdirоva, Ibraymоv A. “Gidrоtехnika inshооtlari” fanidan kurs lоyiхalari va amaliy mashg`ulоtlarni bajarish bo`yicha mеtоdik ko`rsatma. 1,2 qismlar. T.,2009. 9. Bakiеv M.R., Kirillоva Е.I., Kоххоrоv O`. “Gidrоtехnika inshооtlari” fanidan labaratоriya ishlarini bajarish bo`yicha mеtоdik ko`rsatma. T.,2007. 1. Suv tashlovchi to’g’onning asosiy turlari va sxemalari. Suv tashlovchi to’g’on to’ri uchta omil asosida tanlanadi: 1)ta’sir etuvchi bosim va yuqori bef satxini jadallashtirish imkoniyatlari; 2) gidrouzel stvorini topografik va geologik sharoitlari va uning asosiy inshoatlarini joylashtirish sharoitlari; 3) qurilish sharoitlari va qabul qilingan qurilish sarflarini o’tkazish usuli. Past ostonali to’g’onlar odatda stvorning o’zan qismida past va o’rta bosimli gidrouzellar tarkibida (bilan birgalikda) joylashtiriladi. Bunday suv tashlagichlarni qirg’oqda joylashtirishi maqsadga uncha muvofiq bo’lmaydi, chunki to’g’on kotlovanini, keluvchi va ketuvchi kanallarni qurishda tuproq ishlari xajmi katta bo’ladi, xamda to’g’onning gidravlik ishlash sharoitlari yomonlashadi. Baland ostonali to’g’onni odatda qayirda yoki daryo o’zanining tarmog’ida joylashtiriladi. Yuqori befga nisbatan katta chuqurliklar va bosimlar bo’lganda bu to’g’onlarga suvni keltirish sharoitlarini engillashtiriladi, xamda muz o’tkazish bilan bog’liq chegaralanishni bartaraf etadi (muz suv omborida eriydi ). Gidrouzelda qurilgan baland ostonali to’g’onlarni joylashtirish ko’pincha qayirda amalga oshiriladi. Pastki bef gidravlik sharoitlarni yaxshilash zarur bo’lganda va qurilish sarflarini o’tkazishda yuza va chuqur suv tashlagichli ikki yarus to’g’onlar quriladi. Ba’zida faqat chuqur joylashgan suv tashlagichlar qo’llaniladi. Katta bosimlarda to’g’on ichiga GES binosi quriladi. Suv tashlovchi to’g’onning konstruktiv sxemasi ta’minlashi zarur: 1) hamma hisobiy holatlar uchun zaminni mustahkamligini va to’g’onni umumiy mustahkamligini saqlab qolgan holda siljishga ustivorligini; 2) qulay beflarni tutashish rejimini, jadal maromsiz oqimlar hosil bo’lishiga va pastki bef tubida xavfli yuvilish hosil bo’lishiga yo’l qo’ymaslik; 3) maqbul filtratsiyaga qarshi bosimni va zaminning etarli filtratsiya mustah-kamligini. Bundan tashqari u hamma ishlar uchun zamonaviy mexanizatsiya vositalarini qo’llashga imkon berishini, mahalliy materiallar va ishchi kuchidan maksimal foydalanishni, qurilishi muddatiga qat’iyan rioya qilishni va uning minimal bahosini talab qilishni taqazo etadi. Vodosliv frontining uzunligi variantlarni texnik - iqtisodiy taq-qoslash asosida solishtirma tashlanadigan suv sarfi shuningdek suv tashlagich orqali muz parchalarini o’tkazish shartlari bilan bog’langan holda o’rnatiladi. Tashlanadigan solishtirma suv sarfini oshishi vodosliv uzunligini qisqartirishga imkon beradi, lekin mustahkamlanadigan qism o’lchamlari va undan keyin yuvilish oshadi. Qoyamas zaminlardagi to’g’on suv tashlash tirqishlari uchun solishtirma sarfi taxminan quyidagi formuladan aniqlash mumkin 294 2 , 1 1 , 7 , 1 r d er no s d q (17.1) bunda 1 , d er no - pastki befda suv tashlashdan keyin zamin gruntining yuvilmay-digan tezligi, m/s; r d -eng katta suv sarfida risbermadagi oqim chuqurligi, m. Grunt sifatiga ko’ra qoyamas zaminlardagi to’g’onlar uchun solishtirma sarflar 35 dan 75 m 3 /(s∙m) gacha tayinlanadi. Qoyali gruntlar uchun ularni ko’proq qabul qilish mumkin - 100...300 m 3 (s∙m) va undan yuqori. Berilgan bosimda to’g’on balandligi (vodosliv balandligi) gidrouzelni joylashtirishga, inshootning umumiy sxemasiga, zamin geologiyasiga, suv urilma tubining sathiga, qabul qilingan qurilish suvlarini o’tkazish sxemasiga bog’liq holda belgilanadi. Oraliqlar soni ishlatiladigan zatvor turiga, suv o’tkazish qobiliyati hisoblari natijalariga, oraliq devorlar oralig’ining har xil uzunlikdagi suv tashlash narx ko’rsatgichlariga, hamda muzlarni o’tkazish sharoitiga ko’ra tanlanadi. Oraliq uzunligi 16...20 m bo’lganda yassi va segmentli zatvorlar mos keladi. Poydevor plitasiga yuklamalarni ratsional joylashtirish orqali to’g’onning siljishga ustivorligi ta’minlanadi. Plitaga yuqoridan ta’sir etuvchi yuklamalarni shunday joylashtirish kerakki, boshqa yuklamalar bilan birikuvida ular yuklamalarning notekislik koeffitsienti min / мах K ni berish kerak: gilli zaminlar uchun 0 , 2 ... 5 , 1 K , qumli 0 , 3 ... 0 , 2 K , bunda мах va min - zamindagi maksimal va minimal normal kuchlanishlar. Poydevor plitasi va suv urilma er osti qismi shunday loyihalanadiki, bir tomondan plitaga pastdan yuqoriga ta’sir etuvchi muallaq va filtratsiyaga qarshi kuch minimal bo’lishi kerak, ikkinchi tomondan - to’g’onning bu qismi o’lchamlari va konstruksiyasi zaminidagi jinsning zarur bo’lgan filtratsion mustahkamligini ta’minlash kerak. Shu maqsadda poydevor plitasi va suv urilma tovoniga tishlar o’rnatiladi. Ular to’g’onni zamin bilan tutashuvini yaxshilaydi va xavfli kontakt filtratsiyani oldini olishga yordam beradi. Ishlab chiqarish sharoitidan kelib chiqqan holda ularning pastki qismi bo’yicha kengligi 3 m va undan ortiq, chuqurligi - 2...3 m va undan ortiq bo’ladi. Er osti konturining sxemasi zamin xossalariga bog’liq. I-sxema - kam suv o’tkazadigan gilli zamindagi er osti konturining yoyilgan shpuntsiz betonli to’g’oni (17.1- rasm, I). Er osti konturi chuqur tekis emas, filtratsiyaga qarshi vertikal elementlarga ega emas. Poydevor plitasi zamin ichkarisiga uncha kiritilmagan. II-sxema - plita to’g’on balandligining 0,2...0,3 ga teng bo’lgan qismida zaminning hamma konturi bo’yicha ichkariga kiritilish bilan I - sxemadan farqlanadi (17.1-rasm, II). Ikkala sxema uchun ham drenaj, suv urilma, poydevor plitasi va hattoki ponur ostida bo’ladi. Ichki ishqalanish burchagi kichik bo’lgan gruntlarda ankerli ponur o’rnatiladi. III - sxema-suv o’tkazmaydigan qatlam chuqur joylashgan ponurli bir shpuntli er osti konturi (17.1-rasm, III). Filtratsiya bosimi poydevor plitasi va suv urilma ostidagi gorizontal drenaj, hamda vertikal drenaj bilan to’liq olib tashlanadi. Buning natijasida to’g’on minimal og’irlikka ega bo’lishi mumkin. IV - sxema-ankerli ponurli ikki qator shpuntli er osti konturi (17.1-rasm, IV). Drenaj poydevor plitasi, suv urilma va ponur ostida o’rnatiladi. Bu sxemaning har xilligi - ponur, bosh va poydevor oxirgi qismidagi qisqa shpunt o’rnatilgan uch shpuntli sxema. Suv urilmada shpuntni chuqurroq o’rnatish maqsadga muvofiq bo’lmaydi, chunki bu poydevor plitasidagi qarshi bosimni oshiradi. Xuddi III - sxema kabi bu sxemani suv o’tkazmaydigan qatlam chuqur joylashganda qo’llaniladi. V – sxema - ponur va poydevor plitasi, suv urilma ostidagi drenajli bir shpuntli er osti konturi (17.1-rasm, V). Suv o’tkazmaydigan qatlam chuqur joylashganda, hamda to’g’on zaminiga etgunga qadar filtratsiya jadalligini kamaytirishda foydalaniladi, masalan, betonni agressiv filtratsiya suvlaridan himoya qilish maqsadida. 295 VI – sxema - bunda shpunt suv o’tkazmaydigan qatlamgacha etkaziladi (17.1-rasm, VI). Bunda oqim yo’li to’liq yopiladi va to’g’on ostidagi filtratsiya suvlarining salbiy oqibatlari oldi olinadi. 17.1-rasm. Qoyamas zaminlardagi suv tashlovchi to’g’on er osti konturining asosiy sxemalari: I, II - suv kam o’tkazadigan kuchsiz zamin; III, IV,V - suv o’tkazmaydigan qatlam chuqur joylashganda; VI-suv o’tkazmaydigan qatlam uncha chuqur joylashmaganda; 1-to’g’on; 2-suv urilma; 3-risberma; 4-gorizontal drenaj; 5- ponur (betonli polietilenli va gilli); 6-ankerli temir-betonli ponur; 7-betonli tish; 8-vertikal drenaj qudug’i; 9-shpuntli devor; 10-suv o’tkazmaydigan qatlam; 11-shpuntli devor. 2. Suv tashlovchi to’g’onlarning konstruksiyalari Er osti konturining elementlariga ponurlar, tishlar, devorlar va to’siq pardalar shpuntlar kiradi. Ponurlar suv o’tkazmaydigan va filtratsiya koeffitsienti taxminan 10 -6 sm/s ga teng bo’lgan suv kam o’tkazishi bilan farqlanadi. Gilli va sog’ tuproqli zaminlarda suv o’tkazmaydigan ponurlar, qumli va qumloqda esa –suv kam o’tkazadigan ponurlar qo’llaniladi. Ponurlar egiluvchan va qattiq bo’lishi mumkin. Egiluvchan engil deformatsiyalanadigan materiallardan (gil, sog’ tuproq, gil beton, polimer plyonkalar va boshqalar) bajariladi, ular zamin deformatsiyasi bilan birga deformatsiyalanish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak. Ponur materialining suv shimiluvchanligi zaminning suv shimiluvchan-ligidan 50 marta kichik bo’lishi kerak. Ponur uzunligi (1...1,5) N dan 2,5 N gacha qabul qilinadi. Uncha katta bo’lmagan bosimlarda (15 m gacha) ponurlar gil, sog’ tuproq yoki torfdan gil o’rnatiladi. Katta bosimlarda ponurlar loy beton, asfaltdan bajariladi. 296 Zarralari o’zaro bog’langan gruntlarda ponurlar har qanday kesimda к й J H . / qalinlikda bo’ladi, bunda H - ponurdagi bosim farqi, к й J . - ponur orqali yo’l qo’yarlik bosim filtratsiya gradienti (gil - 6...8, sog’ tuproq - 4...5). Gruntli ponurning boshlanishidagi qalinligi - 0,75 m, to’g’onlarda - 1...2 m. qabul qilinadi Gil betonli ponurlar (20...25%) gil, (30...40%) qum va (35...40%) graviydan tashkil topadi: qish davrida qurilganda ular sovuqdan kamroq shishadi. Ponurlarni muzlab qolishdan saqlash uchun ularning ustiga qalilingi 0,15...0,2 m li teskari filtr to’kiladi, u betonli plitalar (0,2...0,5 m) bilan mustahkamlanadi yoki tosh teriladi. Ponurni to’g’onga tutashgan joyi juda ma’suliyatli zona hisoblanadi. Bu zonada yoriqlar yoki tirqishlar hosil bo’lishi oldini olish uchun to’g’on va ponur orasiga chok o’rnatiladi. Qattiq ponurlar zich zaminlarda betonli va temir-betonli plitalar ko’rinishida bajariladi. Plitalardagi yoriqlar orqali filtratsiyani oldini olish uchun bitum qoplamali gidroizolyatsiya armaturasi o’rnatiladi. Ankerli ponurlar – bu egiluvchan va qattiq uchastkalarning aralash konstruksiyasi. Ular qalinligi 0,4...0,7 m li temir-beton plitalardan tashkil topgan, o’zining armaturasi bilan poydevor plitasining pastdagi armatura to’ri bilan tutashtiriladi (17.2-rasm). Temir-betonli plitalarning suv o’tkazmasligi elimlangan yoki quyilgan gidroizolyatsiya bilan ta’minlanadi. 17.2-rasm. Ankerli ponur: a-ankerli ponur hisobi sxemasi; b-ankerli ponur konstruksiyasi sxemasi;1-to’g’onning o’z og’irligi; 2-yuqori befdagi suv og’irligi; 3-pastki bef tomonidan gruntning passiv bosimi; 4 va 10-pastki va yuqori beflar tomonidan gidrostatik bosim; 5-to’g’on bilan birga siljiydigan gruntning o’z og’irligi; 6 va 7-siljish yuzasi bo’ylab filtratsiya va muallaq qarshi bosimlar; 8 va 9-tekshiruvchi va asosiy siljish yuzalari; 11-gruntning aktiv bosimi;12-ankerli ponur o’ziga qabul qiluvchi bosim; 13-shpunt ustidagi bosim; 14-bitumli matalar; 15-gidrouzellida uch qatlamli taxta; 16-bitum; 17-bitumli mastika; 18-va 19-shibbalangan beton; 20-anker; 21-gil; 22- temir-betonli plita; 23-shpunt. Siljish kuchi T bir vaqtning o’zida ankerli ponurga va to’g’onga ta’sir etadi. Bu kuchni ponur va to’g’on o’rtasida taqsimlanishi siljish koeffitsientlari uslubi bo’yicha o’rnatiladi. Siljish koeffitsientlari uslubi ponurning umumiy uzunligi bo’yicha chegaraviy muvozanat holati bo’lmasa qo’llaniladi, ya’ni quyidagi tengsizlikka rioya qilinadi (17.2-rasm, a): C tg P H чeг max , (17.2) 297 bunda max -ponur ostida hosil bo’ladigan eng katta urinma kuchlanish; чeг -chegaraviy muvozanat holatiga mos keluvchi ponur ostidagi vertikal bosimning intensivligi; W W P П H ; П W va W - ponurga yuqoridan ta’sir etuvchi o’rtacha gidrostatik bosimning intensivligi va pastdan ta’sir etuvchi filtratsiya bosimi; va C - hisobiy ichki ishqalanish burchagi va zamin gruntning solishtirma tishlashish qiymatlari; П T -ponur sektsiyasi o’ziga qabul qiladigan gorizontal kuch. чег 8 , 0 max qabul qilishga yo’l qo’yiladi. Ponur o’ziga qabul qiladigan kuchni to’g’on ustivorligini tekshirish uchun va umumlashtirilgan chegaraviy qarshilik kuchini aniqlashda hisobga olinadi. Shpuntlar. Po’lat, temir-beton va yog’och shpuntlar qo’llaniladi. Er osti konturidagi bitta shpunt bosh shpunt hisoblanadi. Ponurdagi shpunt odatda ankerli ponurda qo’llaniladi. Bosh shpunt (0,5...1,5)N, ponurdagi 2 dan 0,5 N gacha, suv urilmadagi - 2...4 m chuqurlikka quriladi. Agar osilib turuvchi shpuntlar bir - biridan ikkita shpunt yig’indisi 0,75...1 dan kichik masofada joylashsa, unda ularning samaradorligi keskin kamayadi. Suv o’tkazmaydigan qatlamga shpunt 2..3 m qoqilishi kerak. To’g’on poydevor plitasi bilan shpunt devorining bosh qismi poydevor betoniga maxsus o’rantilgan shponkali plastik mastika bilan berkitib tashlanadi. Tishlar, devorlar, to’siq pardalar shputlarni o’rnatish imkoniyati bo’lmaganda qo’llaniladi. Ularni qurishda har xil usullar qo’llaniladi: qiyaliklarni mustahkamlab ochiq; xandaklarda suv ostida betonlash va boshqalar. Vodosliv tanasining profili. Konstruktiv jihatdan baland ostonali to’g’onlar yaxlit profilli vodoslivlarda va ichki bo’sh konstruksiyalarda bajariladi. Yaxlit vodoslivli profillar qoyali va qoyamas zaminlarda quriladi. To’g’on tanasi konstruksiyasi ustidan suv o’tkazmaydigan gravitatsion to’g’onlar konstruk-tsiyasiga yaqin. To’g’on tanasidagi beton holatini nazorat qilish, zaminda va yuqori qirra oldida tsementlanadigan ishlarni bajarish, nazorat-o’lchash uskunalarini, hamda to’g’on bosimli tomonidan sizib o’tgan filtratsiya suvlarini yig’ish va chiqarib yuborish uchun galereyalar o’rantiladi (17.3-rasm). Galereya o’lchamlari ularning vazifasiga ko’ra aniqlanadi. Agar galereyada qurilish ishlari olib borilsa, unda ularning kengligi 2,5 m dan kam bo’lmasligi va balandligi 3...3,5 m bo’ladi. Agar bu ishlar mo’ljal- lanmagan bo’lsa galereya kengligi 1,2 m, balandligi 2 m qabul qilinadi. Pastki bef suv sathidan pastda joylashgan galereyada suv ejektorlari bilan chiqarib yuboriladi. Galereyalarga poydevor ostida joylashgan drenaj quvurlari chiqariladi; bu quvurlarga drenajlar ishlashini boshqarish uchun zadvijkalar va suv o’lchash qurilmalari o’rnatiladi. Yaxlit profilli vodoslivli to’g’onlar drenajlari ustidan suv o’tkazmaydigan gravitatsion to’g’onlarniki kabi (diametri 15...20 sm li vertikal drenajlar, bosimli qirradan 2...4 m masofada 2...3 m oraliqda joylashtiriladi) bo’ladi. 298 17.3-rasm. Kuzatuv galereyalar: a-burchaklari dumaloqlangan; b-gumbazli kesimli; v- yig’ma yopmali; 1-qiya burchak; 2-dumaloqlangan burchak; 3-drenaj ariqchalari; 4-ikkinchi navbatda quyiladigan beton; 5-tayanch plitkalar; 6-armatura; 7-yig’ma yopma Agar yaxlit profilli to’g’on ortiqcha ustivorlikka ega bo’lsa, unda ichi bo’sh konstruksiyali vodoslivli to’g’on quriladi. Bo’shliqlar bir yoki ikki yarusli bo’lishi mumkin . Bo’shliqlar kontrfors devorlarga tayangan yig’ma temir-betonli to’sinlar bilan yopiladi. Ichi bo’sh konstruksiyalar massiv poydevor plitali va vodosliv tanasi ostida massiv bo’lmagan plitali. To’g’onni siljishga ustivorligini oshirish uchun uning ustiga graviy-qum to’kiladi. Massiv poydevor plita odatda yuqori bef tomon konsolga ega, bunda suvning qo’shimcha og’irligi evaziga to’g’on tanasi hajmini kamaytirishga imkon tug’iladi, zamindagi solishtirma bosim kamayadi, qurib bitkazilmagan to’g’on orqali qurilish suvlarini o’tkazish soddalashadi. Konsolli poydevor plitaning kamchiligi - ularni kuchli armaturalash kerak (1 m 3 betonga 5 kg gacha armatura). Pastki bef tomonidan ham konsolli poydevor plita o’natiladi. Suv tashlovchi to’g’onlar beton sinfi va uni zonalashtirish ustidan suv o’tkazmaydigan gravitatsion to’g’onlarniki kabi belgilanadi. Baland ostonali to’g’onlar poydevor plitasi yuqori, pastki va o’rta (to’g’on tanasida bo’shliqlar bo’lganda) uchastkalarini kontur plita sifatida mahalliy mustahkamlikka hisoblanadi. To’g’on sektsiyasini umumiy mustahkamligini bo’ylama yo’nalishga hisoblab, bo’ylama armatura va uni kesim bo’yicha joylashtirishni hisobga olib kesimni tekshirish bajariladi. Past ostonali to’g’on poydevor plitalari zo’riqishga hisoblanadi. Yuklamalar notekis taqsimlanganda va poydevor plitasi alohida uchastkalarining qalinligi farqi katta bo’lganda taxminiy hisob uslublari qo’llaniladi. Vodoslivli to’g’onlarning oraliq devorlari (17.4-rasm). Oraliq devorlar zatvorlar va ko’priklar uchun tayanch vazifasini bajaradi; ularga zatvorlarni ko’tarish mexanizmlari va qurilmalari joylashtiriladi. Poydevor plita konsoli uzun bo’lgan to’g’onlarda oraliq devorlar bu plitaning umumiy uzunligi bo’yicha o’rnatiladi (17.4-rasm, v). Oraliq devorlar shakli va qalinligi bir qator omillarga bog’liq: zatvorlarni, kran osti yo’llarini, ko’priklarni joylashtirishning texnologik talablari; to’g’on tanasidagi galereyadan chiqishning joylashuvi va boshqalar. Yuqori bef tomondan oraliq devorlar vertikal yoki qiya suv qulay aylanib o’tuvchi qirraga ega; yuqori bef tomondan ko’priklarni joylashtirish uchun ba’zida oraliq devorlarda osilib turuvchi konsol bo’ldi. Pastki tomondan odatda oraliq devor pog’ona yoki qiya qirrali bajariladi, chunki uning sath belgisi pastki befdagi maksimal suv sathidan 1...2 m baland qabul qilinadi. Pastki bef tomondan ko’priklar yoki konsollarda yoki maxsus estakadalarga o’rnatiladi (17.4-rasm). Uncha katta bo’lmagan bosimlarda ilk qurilgan suv tashlovchi to’g’onlarda qirqilgan oraliq devorlar eng ko’p tarqalgan: vertikal va gorizontal yuklamalarni qabul qilishi uchun ular qoziqli poydevorlarda o’rnatilgan. Qoyali zaminlarda qoya kontakti buzilishi oldini olish uchun oraliq devor zaminga ankerlanadi (Farxod gidrouzel). To’g’onlar qurilishi taraqqiyot qilish bilan bunday ko’p mehnat talab qilinadigan konstruksiyadan voz kechiladi. Qirqilmagan oraliq devorli konstruksiyalar ishlab chiqildi: suv tashlovchi to’g’on deformatsiya choklari bilan sektsiyalarga ajratildi, uning chegarasida vodosliv tanasi va oraliq devor bitta poydevor plitaga joylashtirildi; sektsiya chegarasida oraliq devorlarni chok bilan ikkita yarim oraliq devorga ajratildi. Qirqilmagan oraliq devorlar qalinligini taxminan n t t 2 1 qabul qilinadi, qirqilgan oraliq devorlarda esa 5 , 1 ... 8 , 0 2 t m ga oshiriladi, chunki pazlar orasidagi qalinlik 5 , 1 ... 8 , 0 ' t m dan yupqa bo’lmasligi kerak (17.4-rasmga qarang). Qirqilmagan oraliq devorlarning minimal konstruktiv qalinligi 2,0...2,5 m. Qolgan o’lchamlar quyidagi tavsiyalarni hisobga olgan holda belgilanadi: 5 . 0 c a m; 0 , 2 ... 7 , 0 5 , 0 m n m; 1 , 0 ... 14 , 0 m ; 4 ... 1 b m. Odatda zatvor pazlari vodosliv kallagi tepasi chizig’ida joylashtiriladi. Oraliq devorda zatvor quyilma qismlari o’rnatiladi. 299 17.4-rasm. Suv tashlovchi to’g’onlarning oraliq devorlari: a-oraliq devorning plandagi sxemasi; b-oraliq devor turlari; v-oraliq devorlar bilan to’g’onning umumiy ko’rinishi; 1,2-qirqilgan va qirqilmagan oraliq devorlar; 3-harorat-cho’kish choki; 4-oqimga ko’ndalang yo’nalishda hisob qilganda egiluvchan kesim; 5-oqim bo’ylab yo’nalishda hisob qilinganda oraliq devorning ishchi zonasi; 6-zamindagi kuchlanish epyuralari; 7-plitalar; 8-oqim yo’nalishi bo’ylab umumiy mustahkamligini baholashdagi hisobiy zonalar; 9- harorat choklari To’g’onni choklar bilan qirqish. To’g’onni notekis cho’kishi va harorat deformatsiyalari tufayli hosil bo’ladigan oqibatlarini bartaraf qilish uchun suv tashlovchi to’g’onlar doimiy va vaqtinchalik deformatsiya choklari bilan qirqiladi. Doimiy choklar to’g’on sektsiyalarini vertikal va gorizontal siljishini ta’minlashi kerak. Qurilish choklari vaqtinchalik hisoblanadi, ular to’g’onni betonlash bloklariga ajratiladi. Bitta oraliqdagi oraliqni va devor notekis cho’kishini oldini olish va zatvor tishlashib (harakatlanmaydigan) qolishiga yo’l qo’ymaslik uchun ko’pincha suv tashlovchi to’g’onlar oraliq devor bo’yicha qirqiladi. Suv tashlovchi to’g’onni sektsiyalarga qirqishining asosiy sxemalari 17.5-rasmda keltirilgan. Qirqish bir - uch oraliqdan so’ng amalga oshiriladi. Deformatsiya choklari orasidagi maksimal masofa 40...50 m ga etishi mumkin. Suv o’tkazuvchi tirqishlar uzunligi 25 m dan ortiq bo’lsa harorat choklari ko’zda tutiladi. 300 17.5-rasm. Suv tashlovchi to’g’onni choklar bilan qirqish sxemalari: a- bar oraliqli; b-ikki orqali; v-uch orqali; g-oraliq devorli, vodoslivdan qirqilgan; 1- sektsiyalar oralig’idagi harorat – cho’kish choklari; 2 va 3-qirqilgan va qirqilmagan oraliq devorlar; 4-choklar –chuqur kesiklar; 5-poydevor plitasi; 6-vodosliv ostonasi Ularning chuqurligini poydevor plitasigacha etkaziladi (17.5-rasm, b,v). Notekis cho’kishda bir sektsiyani ikkinchisiga to’ntarilishini oldini olish uchun to’g’on tepasi yaqinida deformatsiya choklari kengligini 4...5 sm a poydevor plitasi yaqinida 1...1,5 sm ga teng qabul qilamiz. Choklar- chuqur kesiklar kengligi 1...2 sm. Choklarni zichlash konstruksiyalari ularni ko’p yil suv o’tkazmasdan to’xtovsiz (buzilmasdan) uzoq muddat ishlashini ta’minlashi kerak. Ensiz choklar-chuqur kesiklar maxsus qoliplar yordamida bajariladi. Ikki tomoni ochiq choklar (deformatsiya) vertikal tekis o’rnatiladi (ammo gilli gruntlarda alohida sektsiyalarni ustivorligini oshirish uchun ular bir biriga vertikal tishlar bilan ilintiriladi). Harorat choklari ko’pincha planda siniq chiziqlar ko’rinishida bo’ladi. Choklarni zichlash (shponkalar) vertikal va gorizontal asosiy va qo’shimcha (17.6-rasm), hamda konturli turlarga bo’linadi. Bosimli qirraga nisbatan asosiy shponkalarni joylashtirish eng sovuq oyning minimal harorati bo’yicha aniqlanadi: 0 20C t m past bo’lganda bu masofaga 1...2 m ni tashkil etadi, 0 20C t m yuqori bo’lganda - 2...2,3 m. Vertikal choklar asfaltli, rezinali va polimerli shponkalar bilan jihozlanadi. Kichik asfalt shponkalar (15x15 dan 30x30 sm gacha) harorat choklarida qilinadi; o’rtacha (40x40 dan 60x60 sm gacha) - kengligi 5 sm gacha bo’lgan choklarda; katta (80x150 sm) kengligi 10 sm gacha bo’lgan choklarda. Himoyalovchi choklar – diafragmalar choklar siqilganda asosiy shponkadan mastika oqib ketmasligiga yo’l qo’ymaslik uchun mo’ljallanadi. 301 17.6-rasm. Suv tashlovchi to’g’onlar choklarining shponkalari: a-sektsiyalar orasidagi harorat-cho’kish chokida zchlagichlarni joylashuvi; b,v,g-mos ravishda kichik, o’rta va katta kesimlar vertikal asfaltli shponkalar sxemalari; d,e-mos ravishda inshoot tovonidagi va kesimidagi gorizontal shponkalar sxemalari; 1-tovon yaqinidagi shponka; 2-ichki konturli shponka; 3 va 6-chokning tor va keng qismlaridagi shponkalar; 4-tashqi kontur bo’yicha zichlash; 5-to’yintiruvchi quduqlar; 7-tor va keng choklar chegarasi; 8-kompensatorli to’suvchi diafragma; 9-elektr qizitgich sterjeni; 10-izolyator; 11va 21-temir-betonli to’sinlar; 12- moylangan noylak; 13-izolyator ushlagichi; 14-yog’och bruslar; 15-temir-beton plitalar; 16- moylangan paklya; 17-ankerli armatura;18-taxtalar; 19-listli po’lat; 20-bitumli matalar; 22- asfaltbetonli mastika; 23-sovuq asfaltli suvoq; 24-bitumli qorishmaga shimitilgan shlakli paxta Chekka devorlar tutashtiruvchi va ajratuvchi turlarga bo’linadi. Tutashtiruvchi chekka devorlar yordamida (17.7-rasm, a) suv tashlovchi to’g’on gruntli to’g’on yoki qirg’oq bilan tutashtiriladi. Ajratuvchi chekka devorlar suv tashlovchi to’g’onni uning ustidagi suv o’tkazmaydigan qismidan yoki gidrelektrostantsiya binosidan ajratadi (17.7-rasm, a). Chekka devorlar vodoslivga oqimni qulay sharoitda kelishini, pastki befga ravon marmosiz tarqalishini va betonli to’g’on bilan gruntli to’g’on tutashgan joyda filtratsiyaga nisbatan ishonchli bo’lishini, daryo qirg’oqlari, tubi va ikkala befda to’g’on tanasini yuvilishini oldini olishni ta’minlashi kerak. Tutashtiruvchi chekka devorlar yuqori, bo’ylama va pastki devorlar va filtratsiyaga qarshi difragmalardan tashkil topgan. 302 17.7-rasm. Chekka devorlar: a-yon devorlarni planda joylashuvi; b-tutashtiruvchi devorlarning yuqori devorlarining shakli; v-filtratsiyaga qarshi diafragmalarni chekka devorlar bo’ylama devorlari bilan tutashtirish; g,d-mos ravishda to’g’on bilan tutashgan va tutashmagan chekka devorning bo’ylama devorlari; e,j,z,i-mos ravishda massiv, ichi bo’sh ko’rinishlarda bajarilgan yuqori va pastki tutashtiruvchi devorlar ko’ndalang kesimi konstruksiyalari; 1,4-tutashtiruvchi chekka devorlarning yuqori va pastki devorlari; 3-filtratsiyaga qarshi diafragmalar (shporalar); 5- gidroelektrostantsiya; 6-yonma-yon yarim oraliq devorlar; 7,8-ajratuvchi devorlar yuqori va pastki uchastkalari; 9-suv tashlovchi to’g’on;10-betumli shponka; 11-po’lat shpunt Yuqori devorlar oqimini vodoslivga kelishini shakllantiradi va planda har xil shaklda bo’lishi mumkin (17.7-rasm, b). Ko’p hollarda ularni vertikal tekislikda doimiy balandlikda (baland) yoki “sho’ng’uvchi” qilib bajariladi. Suv tashlagichning chekkadagi oraliqlariga oqimni ravon kelishini ta’minlash uchun past bosimli to’g’onlarda tutashtiruvchi chekka devorlarining yuqori devorlari to’g’ri chiziqli (ularni 0 1 25 Download 4.51 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|