O’’zbekiston respublikasi o’liy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

7. Kommunikativ qobiliyati - bu bolalar bilan muloqotda bo’lishga, o’quvchilarga yondashish uchun to’g’ri yo’l topa bilishga, ular bilan pedagogik nuqtai-nazardan maqsadga muvofiq o’zaro aloqa bog’lashga pedagogik taktning mavjudligiga qaratilgan qobiliyatdir.

Pedagogik takt psixologiyasini o’rganishda psixolog I.V.Straxov benihoyat katta hissa qo’shgan. Uning fikricha bunda muhimi o’quvchilarga ta`sir etishning eng qulay usullarini topa bilish, tarbiyaviy ta`sirni qo’llashda maqsadga muvofiq pedagogik choralarga e`tibor berish, aniq pedagogik vazifalarni hisobga olish, o’quvchi shaxsining psixologik xususiyatlari va uning imkoniyatlari hamda mazkur pedagogik holatlarini hisobga olish zarurdir.

Pedagogik taktiing yaqqol ifodalaridan biri - har qanday pedagogik ta`sirga nisbatan qo’llaniladigan chora-tadbirlarni (rag’batlantirish, jazolash, pand-nasihat) his eta bilishdan iboratdir, Farosatli o’qituvchi bolalarga e`tibor berib, ziyraklik bilan qaraydi, ularning individual psixologik xususiyatlari bilan hisoblashadi. «U biz bilan hayron qolarli darajada, ajoyib, yaqin do’stlarcha yaqin munosabatda bo’ladi»; «Bizning tarix o’qituvchimizning kuchli tomoni - har kimga qanday yondoshishini bilar edi»; «Eng yomoni – o’qituvchining o’quvchilar oldida xushomadgo’ylik qilishidir. Bizning zoologiya o’qituvchimiz Lola opamlar shundaylardan edi: ular nimaiki qilib bo’lsa-da, u bolalarni o`ziga qaratish uchun xushomadgo’ylik qilardi! Nega ular o’zlarini shunchalik kamsitib yerga uradi? deb o’ylar edim. Axir ular o’z fanini yaxshi bilardiku»; «Ibrohim aka esa, qarabsankn, hech narsadan hech narsa yo’q, kishi diliga ozor berar, tushirib qolar yoki behudaga urishib, koyib berar edi».

Pedagogik taktning yo’qligi ko`pincha og’ir oqibatlarga olib keladi. Toshkent maktablaridan birida ona tili va adabiyot o’qituvchisi o’quvchilarga juda ko`p talablarni qo’ygani, ammo hech qanday izchillik bo’lmagan: bir vazifa berib turib, shu zahotiyoq boshqa talablarni qo’ya boshlagan. Arzimagan xatolar, tartib buzishlar ro’y bersa, shu zahotiyoq mazmunan va shakl jihatidan o’ta qo’pol va alam qiladigan keskin gaplarni qilib, «2» qo’yardi.

Masalan, daftarning chetida qoldirilgan joyning xatoligi yoki intizom buzganlik kabi va arzimagan narsalar uchun yopishgani, yopishgan edi. O’qituvchining bu xatti-harakatlari uchun o’quvchilarda dard, alam to’lib toshgandi. Ko`p o’tmay o’quvchilarning noroziligi va qat`iy e`tirozi ochiqdan-ochiq namoyishkorona bildirilib, o’qituvchiga quloq solmaydigan, ataylab intizom buzadigan va o’qituvchini keskin tanqid qiladigan bo’lib qoldilar. Bunday achinarli ahvol faqat ana o’sha o’qituvchi maktabdan ketgandan keyingina tuzatildi.

O’qituvchining pedagogik takti masalasi munosabati bilan shuni ham aytish joyizki, qachon o’quvchilar o’qituvchining ijobiy xislatlari to’g`risida gapirar ekanlar, ular hamisha o’qituvchining adolatliligi kabi xislatlarini birinchi o’ringa qo’yadilar.

«Ko`p hollarda nohaq ish qiladilar — biror masalani yaxshilab tekshirib ko’rmasdan ish tutadilar». O’qituvchining bunday xislatiga o’quvchilar nechukdir achinish talabchanlik munosabatida bo’ladilar. O’qituvchining adolatsizligi yomon oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bu to’g`rida har qaysimiz maktab amaliyotidan qandaydir tasavvurga egamiz.